sürecinin de devam etti¤i göz
önünde bulunduruldu¤unda
uygulamada yafll›l›k ayl›¤› ile ilgili
bir kaos yaflanaca¤› aç›kt›r.
188
HAZ‹RAN ’08
S‹C‹L
c) ‹lk kez 1.1.2048 tarihinden sonra iflçiler için 7200 gün, ba¤›ms›z çal›flanlar ve kamu görevlileri için ise 9000 gün prim ödenmesi ve kad›n ve er- kek ay›r›m olmaks›z›n 65 yafl›n›n doldurulmas› ile emekli olunabilecektir (m. 28/2-b, 7).
Mevcut sosyal güvenlik yasalar›ndaki farkl› emekli olma flartlar› ve bunlarla ilgili geçifl süreci- nin de devam etti¤i göz önünde bulunduruldu¤un- da uygulamada yafll›l›k ayl›¤› ile ilgili bir kaos ya- flanaca¤› aç›kt›r. Sosyal güvenlikte norm ve stan- dart birli¤i sa¤lanmas› amac›yla ç›kar›lan 5510 sa- y›l› Kanun ile çal›flanlar›n (iflçi, ba¤›ms›z, kamu gö- revlisi) yafll›l›k ayl›¤›na hak kazanmalar› konusun- da farkl› kurallar getirildi¤ini görüyoruz. Bu dü- zenlemelerle sosyal güvenlikte norm ve standart birli¤i sa¤lanamam›flt›r. Aksine, kamu görevlileri 5510 say›l› Yasa’n›n yürürlü¤e girdi¤i tarihten önce ve sonra çal›flanlar olarak ayr›lm›fl ve farkl› hüküm- lere tabi tutulmufllard›r. Kamu görevini yerine ge- tirenlerin eski çal›flan-yeni çal›flan olarak ayr›larak farkl› kurallar getirilmesi Anayasa’daki eflitlik ilke- sine ayk›r› oldu¤u gibi Anayasa Mahkemesi’nin 15.12.2006 tarihli iptal karar›na ayk›r›d›r.
2. 5510 say›l› Kanun ile yafll›l›k ayl›¤›n›n hesap-
lanmas›nda de¤ifliklik yap›lm›flt›r. Bu Kanuna göre ayl›k, ortalama ayl›k kazanc›n ayl›k ba¤lama oran› ile çarp›lmas› sonucu bulunur. Ortalama ayl›k ka- zanc› belirlemek için, her y›la ait kazanç o y›la ait güncelleme katsay›s› ile güncellenir. Güncellenen y›ll›k kazançlar toplan›p toplam prim gün ödeme say›s›na bölünerek günlük miktar› bulunur. Ç›kan sonuç otuz ile çarp›larak ortalama ayl›k kazanç saptan›r. Ayl›k ba¤lama oran› sigortal›n›n toplam prim ödeme gün say›s›n›n her 360 günü için % 2 olarak uygulanacakt›r. Ancak, Kanunun yürürlü¤e girdi¤i tarihten önce 3600 prim gün say›s›n› dol- durmam›fl olan sigortal›lar›n yafll›l›k ayl›¤› ba¤lama oran›n›n hesab›nda, sigortal›n›n Kanunun yürürlü- ¤e girdi¤i tarihten sonra geçen ve Kanunun yürür- lük tarihinden önceki prim gün say›s›n› 3600 güne tamamlayan hizmet sürelerinin her 360 günü için % 3 oran› esas al›nacakt›r (Geç. m.2/I-b).
Yani, yafll›l›k ayl›¤› ba¤lanmas›nda, sigortal›n›n ödedi¤i primlerin ilk y›llar› için daha çok daha sonraki dönem için daha az oranda ayl›k ba¤lan- mas› sistemi terk edilerek her y›l için sabit bir oran belirlenmifltir. Ancak, bu sistemle ayl›k ba¤- lama oranlar› düflürülmüfltür ve bu düzenlemeden
en fazla da Emekli Sand›¤› Kanununa tabi olarak çal›flanlar etkilenecektir. Emekli Sand›¤›na tabi olanlar 25 y›l karfl›l›¤› olarak % 3 üzerinden ayl›¤a hak kazand›klar› için % 2’lik ayl›k ba¤lama oran› bu gruptakiler için bir geriye gidifltir. Sonuç ola- rak, ayl›k ba¤lama koflullar› bu yeni düzenleme- lerle a¤›rlaflt›r›lm›fl ve bu da tüm çal›flanlar aleyhi- ne olmufltur.
3. Çal›flanlar›n hak kayb›n›n doru¤a ç›kt›¤› nokta
ise, 5510 say›l› Kanunun yürürlü¤e girmesinden son- ra (1.10.2008) ilk defa çal›flmaya bafllayacak olan ifl- çiler ve kamu görevlileri için sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çal›flma imkan›n›n kald›r›lmas› ol- mufltur. Bu kifliler emekli olduktan sonra yeniden çal›flmalar› halinde emekli ayl›klar› kesilecektir. Bu da Anayasa’n›n 48. maddesinde güvence alt›na al›n- m›fl olan çal›flma hakk›n›n kiflilerin elinden al›nmas› anlam›na gelmektedir. 5510 say›l› Kanun’daki bu dü- zenlemelere karfl› Anayasa Mahkemesi taraf›ndan yi- ne iptal karar› verilmesi olas›d›r.
D‹PNOTLAR
1 RG. 16.6.2006, 26200. 2 RG, 30.12.2006, 26392, 5. M.
3 Bütçe Kanunu m. 30 f. 4: “5510 say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanununun 108 inci maddesindeki "1/1/2007" ibaresi "1/7/2007" olarak uygulan›r”, Kanun No: 5565, Kabul Tarihi: 26.12.2006, RG. 29.12.2006 M, 26391. 5510 s. Yasa’n›n yürürlü¤e girifli Bütçe Kanunu ile yap›lm›flt›r. Oysa, Anayasa’n›n 161. maddesinin 4. f›kras›’na göre, “Bütçe kanununa, bütçe ile ilgili hükümler d›fl›nda hiçbir hüküm konulamaz”.
4 5655 say›l› “Baz› Kanunlarda De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun”, Kabul Tarihi: 9.5.2007, RG. 20.05.2007, No. 26527. Bu Kanunun 1. maddesi’ne göre, 5510 say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu’nun “108’inci maddesindeki “1/1/2007” ibaresi “1/1/2008” olarak” de¤ifltirilmifltir.
5 RG. 28.12.2007, 26740 M.
6 17.4.2008 tarihli ve 5754 say›l› “Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu ile Baz› Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De¤ifliklik Yap›lmas›na Dair Kanun” (RG. 8.5.2008, 26870).
7 5510 say›l› Kanunun yürürlü¤üne iliflkin bir elefltiri için bkz.: Okur, Hukuk Tarihimizin Yürürlük Özürlü ‹lk Yasas›: 5510 Say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu, s. 41-43.
8 RG 16.06.2006, 26200.
9 Sözer, 5510 say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu’nun Sosyal Sigortalara iliflkin Hükümleri Üzerine, s. 131. 10 Bilindi¤i gibi 08.09.1999 tarih ve 4447 say›l› Kanunun 17. maddesi ile 506 say›l› Kanuna eklenen geçici 81. madde ile yafll›l›k ayl›¤›na hak kazanma koflullar› aç›s›ndan 08.09.1999 tarihinden önce sigortal› olanlar için bir geçifl dönemi öngörülmüfltür. 4447 s. Yasa ile yap›lan de¤ifliklikler konusunda
ayr›nt›l› bilgi için bkz.: Güzel, 4447 Say›l› Kanun ‹le 506 Say›l› Sosyal Sigortalar Kanununda Yap›lan Son De¤ifliklikler, s. 1833- 1862.
11 Bunlar›n hakk› sakl› tutulmufltur. Ayr›nt›l› bilgi ve geçifl dönemi tablolar› için bkz.: Güzel/Okur/Caniklio¤lu, Sosyal Güvenlik Hukuku, s. 434-441.
12 4447 say›l› Yasa ile ilgili bu geçifl dönemine iliflkin düzenlemelerin de¤erlendirilmesi için bkz.: Tuncay/Ekmekçi, Sosyal Güvenlik Hukuku’nun Esaslar›, s. 356-360; Güzel/Okur/ Caniklio¤lu, Sosyal Güvenlik Hukuku, s. 433-439; Güzel/Okur, Yafll›l›k Ayl›¤›n›n Son Ma¤durlar› 09.09.1999-22.05.2002 Kufla¤›, s. 25-26; fiakar, Sosyal Sigortalar Uygulamas›, s. 254-261. 13 Okur, Sosyal Güvenlik Reformu, s. 111.
14 Kanun Tasar›s›n›n ilk fleklinde 1.1.2036’dan 1.1.2075’e kadar kademeli art›fl düzenlenmiflti. 2075 y›l›nda emeklilik yafl›n›n kad›n ve erkek için 68 olmas› öngörülmüfltü. Bu düzenleme ve elefltirisi için bkz.: Okur, Sosyal Güvenlik Reformu, s. 110 vd. 15 Okur, Sosyal Güvenlik Reformu, s. 110.
16 Bu haz›rl›¤›n son derece yetersiz oldu¤u doktrinde sürekli vurgulanm›flt›r: Okur, Sosyal Güvenlik Reformu Yasa Taslaklar›na ‹liflkin Bir De¤erlendirme, ‹stanbul Barosuna sunulan rapor; Okur, Emeklilik Sistemi ve Emeklilik Sigortalar› Kurumu Kanun Tasar› Tasla¤›’na ‹liflkin De¤erlendirme, ‹stanbul Barosuna sunulan rapor; Okur, Sosyal Güvenlik Sisteminde Reform Önerisi, Türk-‹fl’e sunulan rapor; Okur, s. 53-55; Alper, Sosyal Güvenlik Sistemimizde Reform Aray›fllar›, s. 33-45; Ifl›kl›, Sosyal Güvenli¤in Sonu mu? 46-52; Sözer, Ali Naz›m, Genel Sa¤l›k ve Emeklilik Sigortas› Sistemleri ile Sosyal Yard›m ve Hizmetler Kanun Tasar› Taslaklar› Hakk›nda, s. 56-60; Tozan, Sosyal Güvenlik Reformu Ad› Alt›nda Yap›lan Düzenlemeler Sistemin Sorunlar›n› Çözecek mi?, s. 35-37; Gönencan, Sosyal Güvenlik Sistemimizde Reform Aray›fllar›, s. 38-41; Tuncay, Reform Projesinin De¤erlendirilmesi, s. 4,17; Ekmekçi, Emeklilik Sigortas› Kanunu Tasar›s› Tasla¤› Üzerine, s. 9-14; Güzel, Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Öngörülen Reform Mevcut Sorunlara Çözüm mü?, s. 61-76; Güzel, Sosyal Güvenli¤in Evrensel De¤erleri ve Yeni Liberal Reformlar, s. 40- 47.
17 Bkz. fiakar, SSK’l›lar›n Ad› “4/a’l›” Oldu!, s. 94-95.
18 Yafll›l›k ayl›¤›n›n hesaplanmas› konusunda ayr›nt›l› bilgi için bkz.: Baflterzi, Yafll›l›k Sigortas›, s. 257 vd.
19 Caniklio¤lu, Sosyal Sigorta Haklar› ve Yükümlülükleri, s.177. 20 Caniklio¤lu, Sosyal Sigorta Haklar› ve Yükümlülükleri, s. 177. 21 81. maddenin (e) bendine göre:
Yafll›l›k ayl›¤› almakta iken bu Kanuna tabi bir iflte çal›flanlara uygulanacak sosyal güvenlik destek primi oran› (a), (c) ve (f) bentlerinde belirtilen prim oranlar›n›n toplam› kadard›r. Sigortal› ve iflveren hissesi bu bentlerde belirtilen oranlarda olacakt›r. (a) bendinde malullük, yafll›l›k, ölüm sigortalar› primi düzenlenmifltir. Oran› %20’dir. %9’unu sigortal›, %11’ini iflveren ödeyecektir. (c) bendinde ‹fl Kazas› ve Meslek Hastal›¤› sigortas› primi düzenlenmifltir. Oran› %1-6,5’dir. Tamam›n› iflveren ödeyecektir. (f) bendinde Genel Sa¤l›k Sigortas› prim oran›na yer verilmifltir. Oran› %12,5’d›r. Bunun %5’ini sigortal›, 7,5’ini de iflveren ödeyecektir.
Toplam Sosyal Güvenlik Destek Primi oran› %39-33,5 aras›nda de¤iflmektedir. Bunun %14’ünü sigortal› (9+5), %33,5-39’unu da (11+1-6,5+7,5) iflveren ödeyecekti. 506 say›l› Kanun’da %30 olan oran 5510 s. Kanun’da %33,5-39’a ç›kar›lm›flt›. 506 s.
Kanunda sigortal› hissesi %7,5, iflveren hissesi %22,5 iken, flimdi bu oran sigortal› için %14’e, iflveren için de %19,5-25’e ç›kar›lm›flt›.
22 Okur/Ergin, 5510 say›l› Kanunda De¤ifliklik Öngören 25/10/2007 Tarihli Tasla¤›n De¤erlendirilmesi, s. 1456.
23 Bu konuda 506 s. Kanundaki düzenleme için bkz.: Güzel/Okur/Caniklio¤lu, Sosyal Güvenlik Hukuku, s. 423, 506-507, 538-539.
24 Bu konulardaki tart›flmalar için bkz.: Güzel/Okur/Caniklio¤lu, Sosyal Güvenlik Hukuku, s. 516-517; fiakar, Sigortal›y› Öldüren Ölüm Ayl›¤› Alabilir mi?, s. 24-27.
25 Bu haller, sigortal›n›n (ifltirakçinin) kasten veya haks›z yere öldürülmesi, öldürmeye teflebbüs edilmesi, malul hale getirilmesi, sigortal›ya (ifltirakçiye) veya ailesine karfl› a¤›r bir cürüm ifllenmesi, kanuni görevlerini yerine getirmeme dolay›s›yla mirastan mahrum edilmesidir.
26 YHGK.’nun 15.06.2005 t., 10-364/390 say›l› karar›. Karar ve karara kat›lan görüflü için bkz. fiakar, Sigortal›y› Öldüren Ölüm Ayl›¤› Alabilir mi?, s. 26-27.
27 Bkz. Okur, Sosyal Güvenlik Reformu, s. 131; Okur/Laçiner, Reform Sonras›nda Yafll›l›k Ayl›¤› Koflullar›, s. 74.
KAYNAKÇA
l Ak›n, Levent, “Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Tek Çat›
Uygulamas› Üzerine Bir De¤erlendirme”, Türk-‹fl D., Temmuz-A¤ustos 2004, s. 61-66.
l Ak›n, Levent, Tek Çat› Öncesi ve Sonras›nda ‹ste¤e Ba¤l›
Sigortal›l›k, Mercek, Temmuz 2006, s. 165-182.
l Alper, Yusuf, “Sosyal Güvenlik Sistemimizde Reform: Temel
Esaslar ve Tart›flmalar”, ‹flveren D., Kas›m 2005, s. 54-59.
l Alper, Yusuf, “Sosyal Güvenlik Sistemimizde Reform Aray›fllar›”,
Türk-‹fl D., Temmuz-A¤ustos 2004, s. 33-45.
l Alper, Yusuf, Sosyal Güvenlik Sisteminde Reform: Sosyal
Güvenlik Kurumu Kanunu: De¤ifliklikler, Yenilikler ve Kurumsal De¤erlendirme Analizi, Mercek, Temmuz 2006, s. 40-55.
l Ar›c›, Kadir, ”Primsiz Ödemeler Kanunu’nun Getirdikleri”,
‹flveren D., Ocak-fiubat-Mart, 2005, s. 80-82.
l Ar›c›, Kadir, Sosyal Yard›mlar ve Primsiz Ödemeler Kanunu
Tasar›s›’n›n Genel ilkeleri, ‹flleyifli, Yeterlili¤i Sorunu, Mercek, Temmuz 2006, s. 112-122.
l Baflterzi, Fatma, Yafll›l›k Sigortas›, T‹SK Yay›nlar›, Yay›n No:275,
Ankara 2006.
l Baflterzi, Fatma, Türk Emeklilik Sisteminde Reform, Mercek,
Temmuz 2006, s. 183-197.
l Caniklio¤lu, Nurflen, “Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas›
Kanunu Tasar›s›na Göre Sosyal Sigorta Haklar› ve Yükümlülükleri”, Galatasaray Üniversitesi-‹stanbul Barosu Sempozyumu, ‹fl Hukuku Uygulama Sorunlar› ve Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yeniden Yap›lanma, ‹stanbul 2006 (Sosyal Sigorta Haklar› ve Yükümlülükleri), s. 151-192.
l Caniklio¤lu, Nurflen, Yafll›l›k Sigortas›n›n Yeniden
Yap›land›r›lmas›n›n Esaslar›, Türkiye ve Almanya’da Sosyal Güvenli¤in Yeniden Yap›land›r›lmas› Semineri 7-8 Aral›k 2006, Sunulan tebli¤.
l Dalbay, Özkan, Sosyal Sigortalar Kurumu’na (SSK) Tabi Çal›flanlar
Aç›s›ndan Yeni Sosyal Güvenlik Sisteminin De¤erlendirilmesi, Mercek, Temmuz 2006, s. 56-62.
190
HAZ‹RAN ’08
S‹C‹L
l Ekmekçi, Ömer, “Emeklilik Sigortas› Kanunu Tasar›s› Tasla¤›
Üzerine”, Toprak ‹flveren D., Mart 2005, s. 9-14.
l Gerek, Nüvit, “Sosyal Güvenlik Reformu mu, Yoksa Sosyal
Güvenlik Ç›kmaz› m›?”, TÜH‹S, Kas›m 2005, s. 1-20.
l Gönencan, Zahit, “Sosyal Güvenlik Sistemimizde Reform
Aray›fllar›”, ‹flveren D., Kas›m 2005, s. 38-41.
l Güzel, Ali, 4447 Say›l› Kanun ile 506 Say›l› Sosyal Sigortalar
Kanununda Yap›lan Son De¤ifliklikler, Nuri Çelik’e Arma¤an, II. Cilt, ‹stanbul 2001, s. 1833- 1862.
l Güzel, Ali, Sosyal Güvenli¤in Evrensel De¤erleri ve Yeni Liberal
Reformlar, TES-‹fi D., Kas›m 2006, s. 40- 47.
l Güzel, Ali, Türk Sosyal Güvenlik sisteminde Öngörülen Reform
Mevcut Sorunlara Çözüm mü?, Çal›flma ve Toplum, 2005/4, s. 61-76.
l Güzel, Ali/Okur, Ali R›za, Yafll›l›k Ayl›¤›n›n Son Ma¤durlar›
09.09.1999-22.05.2002 Kufla¤›, ‹flveren D., A¤ustos 2002, s. 25-26.
l Güzel, Ali/Okur, Ali R›za/Caniklio¤lu, Nurflen, Sosyal Güvenlik
Hukuku, 11. Bas›, ‹stanbul 2008.
l Ifl›kl›, Alpaslan, “Sosyal Güvenli¤in Sonu mu?”, Türk-‹fl D.,
Temmuz-A¤ustos, 2004, s. 46-52.
l K›l›çdaro¤lu, Kemal, “Sosyal Güvenlik Sisteminin Yeniden
Yap›lanmas›”, Türk-‹fl D., Temmuz-A¤ustos 2004, s.26-32.
l Okur, Ali R›za, Sosyal Güvenlik Reform Yasa Taslaklar›na ‹liflkin
Bir De¤erlendirme, ‹stanbul Barosuna sunulan rapor, ‹stanbul 2005.
l Okur, Ali R›za, Emeklilik Sistemi ve Emeklilik Sigortalar›
Kurumu Kanun Tasar› Tasla¤›”na ‹liflkin De¤erlendirme, 2003 tarihli Kanun hakk›nda ‹stanbul Barosuna sunulan rapor.
l Okur, Ali R›za, “Çok Çat›, Tek Çat›, Yok Çat›”, Türk-‹fl Dergisi,
A¤ustos 2004, Say› 362.
l Okur, Ali R›za, “Sosyal Güvenlikte Neler Oluyor”, Güncel
Hukuk, fiubat 2005, Say› 14.
l Okur, Ali R›za, “Çat›dan Temele Sosyal Güvenlik Reformu”,
‹flveren, fiubat 2005.
l Okur, Ali R›za, “Sosyal Güvenlik Reformu: Uzun Dönemli
Sigorta Dallar›”, Çal›flma ve Toplum, 2006/1, (Sosyal Güvenlik Reformu), s. 106-146.
l Okur, Ali R›za, Sorunlar› ile Gelen Reform, Mercek, Temmuz
2006, s. 17-30.
l Okur, Ali R›za, Genel Sa¤l›k Sigortas›, 11 Haziran 2005,
Galatasaray Üniversitesinde Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde Yeniden Yap›lanma Seminerine sunulan tebli¤.
l Okur, Ali R›za, Hukuk Tarihimizin Yürürlük Özürlü ‹lk Yasas›:
5510 Say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k Sigortas› Kanunu, ‹flveren Dergisi, May›s 2008, s. 41-43.
l Okur, Ali R›za/Ergin, Hediye, Tek Çat› Tek Yasadan, Tek Çat›
Çok Yasaya, ‹flveren D., Aral›k 2006, s. 32-39.
l Okur, Ali R›za/Ergin, Hediye, 5510 Say›l› Kanunda De¤ifliklik
Öngören 25/10/2007 Tarihli Tasla¤›n De¤erlendirilmesi, Legal ‹SGHD, 2007, Say›:16, s. 1441-1470.
l Okur, Ali R›za/Laçiner, Hediye, Reform Sonras›nda Yafll›l›k
Ayl›¤› Koflullar›, TES-‹fi D., Kas›m 2006, s. 66- 75.
l Sosyal Güvenlik Reformu: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Ankara
2005, Baflbakanl›k.
l Sözer, Ali Naz›m, “Genel Sa¤l›k ve Emeklilik Sigortas› Sistemleri
ile Sosyal Yard›m ve Hizmetler Kanun Tasar› Taslaklar› Hakk›nda”, Türk-‹fl D., Temmuz-A¤ustos, 2004, s. 56-60.
l Sözer, Ali Naz›m, 5510 Say›l› Sosyal Sigortalar ve Genel Sa¤l›k
Sigortas› Kanunu’nun Sosyal Sigortalar ‹liflkin Hükümleri Üzerine (506 SK. Bak›m›ndan K›sa Bir De¤erlendirme), Mercek, Temmuz 2006, s. 127-143.
l fiakar, Müjdat, “Sigortal›y› Öldüren Ölüm Ayl›¤› Alabilir mi?”,
Yaklafl›m, Ekim 2005, s.24-27.
l fiakar, Müjdat, SSK’l›lar›n Ad› “4/a’l›” Oldu, Mercek, Temmuz
2006, s. 86-100.
l fiakar, Müjdat, Sosyal Sigortalar Uygulamas›, 8. Bas›, ‹stanbul
2006.
l Tozan, Celal, “Sosyal Güvenlik Reformu Ad› Alt›nda Yap›lan
Düzenlemeler Sistemin Sorunlar›n› Çözecek mi?”, ‹flveren D., Kas›m 2005, s. 35-37.
l Tuncay, Can/Ekmekçi, Ömer, Sosyal Güvenlik Hukuku’nun
Esaslar›, ‹stanbul 2008.
l Tuncay, Can, “Türk Emeklilik Sisteminde Reform Projesinin
De¤erlendirilmesi”, Çimento ‹flveren, Mart 2005, s. 4-17.
l Tuncay, Can, Yeni Sistemde Fiili Çal›flma ‹liflkisine Dayanmayan