müdahaleleri bak›m›ndan
uygulama alan› oldukça dard›r.
venli¤i bak›m›ndan yüksek riskli alanlarda içmek amac›yla tütün mamulleri ile alev ve k›v›lc›m ç›ka- rabilecek her türlü maddeyi tafl›mak ve bulundur- may› yasaklamaktad›r. Benzer flekilde, Kanserojen Mutajen Madde Yön. m.12, kanserojen ve mutajen maddelerle kirlenme olas›l›¤› bulunan yerlerde ça- l›flanlar›n sigara içmeleri, yemeleri ve içmelerinin iflveren taraf›ndan önlenmesini hükme ba¤lamak- tad›r.
Öte yandan, baz› ifller ve iflçiler için, iflverenle- rin iflçilerden sa¤l›k raporu istemek ve bu raporla- r› saklamak zorunlulu¤u bulunmaktad›r. Örne¤in A¤›r T‹ Yön. m.5 uyar›nca a¤›r ve tehlikeli ifllerde çal›flt›r›lacak iflçilerin ifle girifllerinde, bu ifllere el- veriflli ve dayan›kl› olduklar›n›n hekim raporu ile belirlenmesi ve bu raporun belirli aral›klarla tek- rarlanmas› zorunludur. Benzer flekilde iflçilerin sa¤l›k durumlar›na iliflkin kay›tlar›n tutulmas› ve belirli bir süre saklanmas› söz konusu di¤er baz› yönetmeliklerin de emridir (Örn Kanserojen Muta- jen Madde Yön. m.14,16,17; ‹flyeri Sa¤l›k Birimleri Yön. m.14; Asbest Yön. m.19-20).
Ortaya konmaya çal›fl›lan bu hükümlerin hepsi, iflçinin özel yaflam›na çeflitli flekillerde müdahale gerektirir. Baz› hükümler, iflçilerin gözetim alt›nda tutulmas›n›, baz›lar› iflyeri içindeki davran›fllar›n fleklinin belirlenmesini, di¤er bir bölümü ise, hak- lar›ndaki verilerin toplanmas›n› ve saklanmas›n› ifl- verene bir görev, dolay›s›yla yetki olarak öngör- mektedir. Söz konusu düzenlemelerin bir bölü- münde bu yükümlülük ve yetki, “sigara içilmesinin önlenmesi”; “raporlar›n saklanmas›” gibi aç›kça or- taya konmuflken, bir bölümünde iflveren için ön- görülen, “teknik yöntemlerle gözetim alt›nda tut- mak” gibi yükümlülüklerden dolay› iflverenin iflçi- nin özel yaflam›na müdahale etmesi gere¤i ortaya ç›kmaktad›r.
‹flverenin ortaya koymaya çal›flt›¤›m›z yükümlü- lükleri yerine getirmek amac›yla yapaca¤› özel ya- flama müdahale karakterli uygulamalar, kan›m›zca, MK m.24/II uyar›nca “kanunun verdi¤i yetkinin kullan›lmas›” kapsam›nda de¤erlendirilebilecek nitelikte olup; bu nedenle hukuka uygun say›la- cakt›r167
. Müdahale gere¤inin dolayl› olarak ortaya ç›kt›¤›n› belirtti¤imiz düzenlemeler bak›m›ndan ise, kanunun verdi¤i yetkinin kullan›lmas›ndan bahsedilemeyece¤i bir itiraz olarak ortaya konsa bile, di¤er iflçiler ve müflteriler gibi üçüncü kiflile-
rin yaflam ve sa¤l›¤›n›n korunmas› üstünde flekille- nen “üstün yarar” nedeni varl›¤›n› koruyacakt›r168
.
3. MK m.25 Hükümleriyle Sa¤lanan
Koruma Bak›m›ndan
a) Genel Olarak
MK m.25 uyar›nca, kiflilik hakk›na hukuka ayk›- r› flekilde müdahale edilen kifli, hâkimden sald›r› tehlikesinin önlenmesini, sürmekte olan sald›r›ya son verilmesini, sona ermifl olsa bile etkileri devam eden sald›r›n›n hukuka ayk›r›l›¤›n›n tespitini iste- yebilir (MK m. 25/I). S›ralanan istemlerin konu ol- du¤u davalar›n ö¤retide koruyucu davalar olarak an›ld›¤› da görülmektedir169
. Ma¤dur, bu taleplerin yan› s›ra karar›n üçüncü kiflilere bildirilmesi ya da yay›mlanmas› isteminde de bulunabilir170
(MK m. 25/II). Ayr›ca davac›n›n, maddî ve manevî tazminat istemleri ile hukuka ayk›r› sald›r› dolay›s›yla elde edilmifl olan kazanc›n vekâletsiz ifl görme hüküm- lerine göre kendisine verilmesine iliflkin istemde bulunma hakk› da sakl›d›r171
(MK m. 25/III). ‹flçinin özel yaflam›na hukuka ayk›r› müdahale söz konusu oldu¤unda, MK m.25’de düzenlenen tüm davalar›n, iflverene karfl› da aç›labilece¤i nok- tas›nda duraksama yoktur172
.
Bu davalar, sözleflme sona erdikten sonra aç›la- bilece¤i gibi, ifl iliflkisi devam ederken de aç›labilir ve iflçinin ifl sözleflmesi, salt bu davalar›n aç›lm›fl olmas› nedeniyle feshedilemez (‹fl K.m.18/II- I,bent:c).
Ço¤u zaman, iflçinin özel yaflam›na müdahale bizzat iflveren taraf›ndan de¤il, iflverenin talimat› üzerine, baflka bir iflçi taraf›ndan gerçeklefltirilir. Bu bafll›k alt›nda, müdahalenin bu boyutlar› da dikkate al›narak, MK m.25’te düzenlenen davalar›n ifl iliflkisinde nas›l somutlaflabilece¤i ortaya konma- ya çal›fl›lacakt›r.
b) Koruyucu (Tespit) Davalar Bak›m›ndan
Belirtti¤imiz gibi, iflverenin bizzat, iflçinin özel yaflam›na hukuka ayk›r› müdahalesi söz konusu oldu¤unda MK.m.25/I’de düzenlenen koruyucu davalara baflvurulmas› mümkündür.
‹flverenin talimat› üzerine, baflka bir iflçi taraf›n- dan gerçeklefltirilen müdahale bak›m›ndan ise, yi- ne, koruyucu davalar›n iflverene karfl› aç›lmas› ola-
68
HAZ‹RAN ’08
S‹C‹L
nakl› ve özellikle son verme ve önleme davalar›n›n istenen sonucu vermesi için gereklidir. Müdahale- yi gerçeklefltiren iflçinin iflveren vekili173
s›fat›n› ta- fl›y›p tafl›mamas›, bu davalar›n iflverene yöneltilme- si noktas›nda de¤ifliklik yaratmaz. An›msatal›m ki, koruyucu davalar, bizzat sald›r›y› gerçeklefltiren ki- fliye karfl› aç›labilece¤i gibi; esasen sald›r›y› önle- yebilecek ya da son verebilecek konumda olana karfl› aç›labilirler ve bu flekilde davayla güdülen amaca ulafl›lmas› mümkün olur174
. Bu davalar bak›- m›ndan iflverenin kusuru da aranmaz; giderek, bil- miyor dahi olsa, iflverene karfl›, dava aç›labilecek- tir175
. ‹flçilere iliflkin kay›tlar› tutmakla görevlendiri- len baflka bir iflçi taraf›ndan, iflveren talep etmedi- ¤i halde, duyarl› / özel niteli¤i olan kiflisel verile- rin176
ö¤renilerek ifllenmesi ya da iflveren taraf›ndan verilen talimat, detektörle arama yap›lmas› yolun- dayken, elle yoklama aramas› yap›lmas› gibi huku- ka uygun müdahale s›n›r›n› aflan hallerde, sald›r›- dan haberi olmasa bile, durdurabilecek konumda olan yine iflverendir.
Bir hukuka uygunluk nedeni yokken, iflçiye ilifl- kin kiflisel verilerin iflverenin elinde tutulmas›nda oldu¤u gibi sald›r›n›n devaml›l›k gösteren bir nite- lik göstermesi ya da hukuka ayk›r› arama ve test uygulamalar›ndaki gibi, sald›r›n›n tekrarlanan ya da süreklilik gösteren davran›fllarla meydana gel- mesi halinde sürmekte olan sald›r›ya son verilmesi davas› aç›labilecektir177
.
‹flverenin özel yaflama hukuka ayk›r› müdahale içeren uygulamas›na bafllamazdan önce bundan haberdar olunmas› halinde ise, sald›r› tehlikesinin önlenmesi davas› aç›labilir178
.
MK m.25/I’de düzenlenen etkileri devam eden sald›r›n›n hukuka ayk›r›l›¤›n›n tespiti davas›n›n ifl iliflkisinde uygulama alan› bulmas› da olas›l›k dahi- lindedir. Örne¤in, iflçinin arkadafllar› önünde sade- ce bir olaya özgü olarak soyularak aranmas› duru- munda, özelikle, karar›n yay›nlanmas› istemiyle (MK m.25/II) birlikte aç›ld›¤›nda, iflçinin bu davay› açmakta hukuki yarar›n›n oldu¤u kabul edilmeli- dir. Bu durumda geçmiflte meydana gelen ve etki- leri devam eden bir sald›r› vard›r ve iflçinin bunun hukuka ayk›r› oldu¤unu mahkeme karar›yla tespit ettirip; iflyerinde ilan›na (yay›n›na) karar verilmesi- ni istemesi, hem ifl arkadafllar› önündeki sayg›nl›- ¤›n› geri kazanmas›nda, hem de iflveren taraf›ndan uygulaman›n tekrarlanmamas› noktas›nda etkili
olacakt›r. An›msatal›m ki, verdi¤imiz örnekteki gi- bi, sald›r›n›n üçüncü kiflilerce (di¤er iflçilerce) bi- lindi¤i durumlarda, MK m.25/I’de düzenlenen tes- pit davas›n›n, sald›r›n›n sona erdirilmesi davas›n›n gördü¤ü iflleve yaklaflan bir ifllevi söz konusudur179
.
c) Tazminat ve Kazanc›n Verilmesi Davalar› Bak›m›ndan
‹flçi, savunma davalar› d›fl›nda MK m.25/III uya- r›nca maddi ve manevi tazminat davalar›n› açabile- ce¤i gibi, iflverenin, özel yaflam›na hukuka ayk›r› müdahale sonucu elde etti¤i kazanc›n verilmesini de talep edebilir.
Maddi ve manevi tazminat davalar› bak›m›ndan özel yaflama hukuka ayk›r› müdahale oluflturan ey- lem, bizzat iflveren taraf›ndan yap›lm›flsa, davan›n koflullar›ndan biri de iflverenin kusurlu olmas›d›r. ‹flverenin bu tür müdahalelerinde, hemen her za- man, iflverenin iflçiyi gözetme borcuna da ayk›r›l›k söz konusu olaca¤›ndan, iflveren kusursuzlu¤unu kan›tlamakla yükümlü tutulacakt›r180
. ‹flverenin tali- mat›yla di¤er bir iflçi taraf›ndan eylemin gerçeklefl- tirilmesi halinde ise, özellikle BK m.100 hükmün- de düzenlenen kusursuz sorumluluk ön plana ç›- kabilir181
.
fiöyle ki, BK m.100 sorumlulu¤unun do¤umu için aranan koflullardan biri de, borç iliflkisindeki edimlerin ifas›n›n ve/veya bu iliflkiden do¤an bir hakk›n kullan›m›n›n, bir yard›mc› kifliye b›rak›lma- s›d›r182
. Giderek, iflveren, bir iflçisine di¤er iflçilerin özel yaflam›na müdahale içeren bir görev verdi¤in- de, ifl iliflkisinden kaynaklanan yönetim hakk›n›n bir boyutunu oluflturan denetim hakk›n›n kullan›- m›n›n yan› s›ra ve dolay›s›yla; gözetme (koruma) borcunun ifas›n›n da, görevli iflçiye b›rak›ld›¤› ka- bul görmelidir183
. Örne¤in, kap›da di¤er iflçileri ara- makla görevlendirilen bir iflçi düflünüldü¤ünde; bu iflçi, esasen iflverenin denetim hakk›n› kullanmak- tad›r ve denetlemekte oldu¤u iflçilerin özel yaflam›- na hukuka ayk›r› müdahaleden kaç›nma noktas›n- da, iflverenin gözetme borcunun yerine getirilme- sinde de rol oynar184
. ‹flçilerin gözetlendi¤i kamera- lar› yerlefltiren, ekranlar› takip eden ve kay›t alan bir iflçi düflünüldü¤ünde, bu iflçi iflveren ad›na ki- flisel veri ifllemektedir. ‹flverenleri, kiflisel verileri ifllemekle sorumlu personelin yap›lan iflin önemi ve öngörülen yükümlülüklere uyulmamas›n›n so- nuçlar› hakk›nda yeterli düzeyde e¤itim almalar›n›
sa¤lamakla sorumlu tutan ilkeler185
düflünüldü¤ün- de, meselenin ortaya koymaya çal›flt›¤›m›z flekilde kavranmas› kolaylaflacakt›r. Bu durumda, di¤er ifl- çilerin özel yaflam›na müdahale içeren görevi yeri- ne getiren iflçinin, hukuka uygunluk s›n›r›n› aflan müdahalelerinde iflverenin, öncelikle BK m.100 uyar›nca sorumlu olaca¤›186
kan›s›nday›z.
Dikkat çekmek isteriz ki, BK m. 100 sorumlulu- ¤unun do¤mas› için bu flekilde görevlendirilen ifl- çinin mutlaka ‹fl Kanunu bak›m›ndan iflveren veki- li olmas› da gerekmez, BK m.100 anlam›nda “yar- d›mc›” niteli¤ini tafl›mas› yeterlidir.
Öte yandan, BK m.100 anlam›nda “yard›mc›” niteli¤i tafl›mayan bir iflçinin de, di¤er iflçilerin özel yaflam›na hukuka ayk›r› müdahalesi söz konusu olabilir. Örne¤in, iflyerinde getir götür iflleriyle gö- revli bir iflçinin, di¤er iflçilerin özlük dosyalar›n› ta- fl›rken kaybetmesi ve bunlar›n içeri¤inin baflkalar› taraf›ndan ö¤renilmesi halinde, iflveren aç›s›ndan BK m.55’te düzenlenen istihdam edenin çal›flan›- n›n haks›z fiilinden sorumlulu¤unun ön plana ç›- kaca¤›ndan söz edilebilir187
.
Di¤er bir iflçinin özel yaflam›na hukuka ayk›r› flekilde müdahale eden iflçi, salt kendi özel amaç- lar›na ulaflmak için kasten hareket etmifl ise, BK m.55 sorumlulu¤unun do¤up do¤mad›¤› noktas›n- da karar verirken, sald›r›da bulunan iflçinin göre- viyle eyleminin ne kadar ilintili oldu¤una bakmak gerekecektir188
. Getir götür iflleriyle görevli iflçinin kendisine bir baflka yere ulaflt›rmas› amac›yla veri- len özlük dosyalar›ndaki bilgileri, kazanç elde et- mek amac›yla baflkalar›na aktarmas› halinde görev- le eylem aras›ndaki ba¤ mevcuttur ve iflverenin BK m.55 uyar›nca sorumlulu¤u gündeme gelecektir. Ne var ki, iflçinin ayn› eylemi, dosyalar› gizlice ele geçirerek yapmas› durumunda iflverenin, iflçinin davran›fl›ndan BK m.55 uyar›nca sorumlulu¤u söz konusu olmaz. Ancak, iflveren çal›nmaya karfl› ge- rekli önlemleri almam›flsa, gözetme borcuna ayk›r› davran›fl nedeniyle sorumlu tutulabilir.
Belirtmek gerekir ki, sald›r›y› eylemli flekilde gerçeklefltiren iflçi, haks›z fiil (BK m.41 vd.) hü- kümleri uyar›nca sorumludur189
. Giderek, bu dava- lar›n iflveren ve eylemi gerçeklefltiren iflçiye karfl› aç›lmas› da söz konusu olabilir. Eylem nedeniyle do¤an zarardan sorumluluk noktas›nda eylemi ger- çeklefltiren iflçi ve iflveren aras›nda eksik teselsül (BK m.51) bulunur190
.
Özel yaflama hukuka ayk›r› müdahale dolay›s›y- la elde edilmifl olan kazanc›n verilmesi talebi için ise iflverenin kusurlu olmas› aranmayacakt›r. Mü- dahale ile kimin mal varl›¤›nda artma olmufl ise ta- lep ona yöneltilmelidir. ‹ster iflveren taraf›ndan bizzat; ister verilen talimatla di¤er bir iflçi eliyle gerçeklefltirilsin, kazanc› elde eden iflveren ise, da- va da ona karfl› aç›lacakt›r. Kiflisel verilerin, pazar- lama, reklam ve benzer birçok sektörde kullan›la- bilece¤i ve bu nedenle söz konusu verilere talebin her geçen gün yükselece¤i göz önünde bulundu- ruldu¤unda, bu davan›n önemi anlafl›lacakt›r. An›msatal›m ki, bu davan›n konusunu, iflçinin elde edemeyece¤i bir kazanc›, onun özel yaflam›na hu- kuka ayk›r› müdahale sonucunda iflverenin elde etmifl olmas› halindeki miktar oluflturur191
. Dolay›- s›yla, talep konusu, özellikle maddi tazminat dava- s›ndan bu noktada bütünüyle farkl›d›r.