3.6. Okuma, Anlama ve Okuduğunu Anlama Becerisi
3.6.1. Yabancı Dilde Okuduğunu Anlama
Yabancı bir dilde okuma ana dilinde bir metni okumaktan çok daha zorlu bir süreçtir ve bazı yönleriyle ana dilinde okumaktan farklılaşmaktadır. Çünkü yabancı dilde okuma yapan birey bazı sınırlılıklarla karşı karşıyadır. Sınırlı kelime ve gramer bilgisi, alfabe farklılığına bağlı kod çözme yavaşlığı, kültürel bilgi yetersizliği, ana dilinin etkisinden kurtulamama gibi faktörler yabancı dilde okuduğunu anlama sürecini olumsuz etkilemekte ve bu süreci zorlaştırmaktadır. Yabancı dilde okuma eğitimi alan birey ile ana dilinde okumayı öğrenen çocuk karşılaştırıldığında yabancı dil öğrenicisinin sınırlı bir kelime hazinesi ve yetersiz bir dil bilgisine sahip olduğu söylenebilir (Grabe, 1991, s 386). Bu nedenle ana dilinde okuma eğitimi sırasında kısa sürede edinilen, edinildikten sonra kendiliğinden ve otomatik olarak hızlı bir biçimde kullanılabilen kelime tanıma becerisi yabancı dilde daha yavaş kazanılmakta ve ana dilindeki okumanın aksine sözcük tanıma bilinçli olarak gerçekleştirilmektedir. Bu durum ise okumanın yavaşlamasına yol açmakta ve okuduğunu anlama sürecinde gerçekleşen zihinsel işlemlerde performans düşüklüğüne sebep olmaktadır (Kern, 1989, s. 135).
Yabancı dilde okuduğunu anlama süreci ana dilindeki okuduğunu anlama ile bazı yönlerden ilişki halindedir. Yabancı dilde okuma yapılırken beyin otomatik olarak ana dilindekine benzer ipuçlarını arama eğiliminde olmaktadır. Bu açıdan yabancı dilde okuduğunu anlama ana dildeki okuma deneyimlerinden etkilenmektedir. Okumayı ana dilinde öğrenmiş birey ana dilinde okuma yaparken kullandığı yöntem ve stratejileri yabancı dildeki bir metni okurken de kullanma eğilimindedir. Çocukluk çağını geride bırakmış bir yabancı dil öğrenicisi sahip olduğu dünya bilgisi ve ana dilindeki okuma yeteneklerinden faydalanmaya çalışır. Bu yönüyle ana dilinde okuduğunu daha iyi anlamanın ve okuma becerisi bakımından daha yetkin olmanın yabancı dilde de okuduğunu daha iyi anlamaya katkı sağladığı söylenebilir.
Okuma yabancı dil öğrenicileri için neredeyse diğer tüm bilgi ve becerilerin öğrenilmesi ve kazanılmasında anahtar konumundadır. Yabancı dilde okuma sayesinde yeni kelimeler öğrenilir, yeni bilgiler edinilir, eski bilgiler teyit edilir ve diğer bütün öğrenmelere temel oluşturacak dil girdisi elde edilir. Okumanın yabancı dilde bilgi edinme ve alternatif bilgi kaynaklarına ulaşmada en çok tercih edilen ve ihtiyaç duyulan beceri olması bireye hem doğrudan hem de dolaylı olarak katkı sağlamaktadır. Yabancı dilde okuma, öğretimden
89
kaynaklanan eksiklerin telafisinde takviye işlevi görerek bunların giderilmesinde de faydalı olmaktadır.
Okuma becerisi anlama becerileri kategorisinde alıcı bir beceri olarak görülse de yabancı dil öğrenenler açısından iletişime yardımcı olan yönüyle üretimsel bir beceri olarak da değerlendirilebilir. Örneğin, yabancı dili ana dili olarak konuşulmadığı bir ortamda öğrenen bireyler için okuma metinleri o dili konuşan toplumla iletişime geçmek, bu dilde konuşan insanların kültürünü, yaşama ve düşünme biçimlerini, onları etkileyen toplumsal olayları takip etmek için önemli bir araç işlevindedir. Okuduğunu anlama eğitiminin amacı, öğrencilerin yabancı dilde yazılmış olan metinleri zorlanmadan, zevk alarak, yardım almadan, uygun bir hızda, sessiz okuma yaparak ve metni yeterli derecede anlayarak okumalarını sağlamaktır (Day ve Bamford, 1998).
Yabancı dilde okuma eğitimi sırasında otantik, öğretici ve uyarlanmış olmak üzere üç tip metin kullanılır. Bunlardan otantik metinler yabancı dilde yazılmış gazete, dergi, hikâye, haber, internet sayfaları gibi orijinal metinlerdir. Öğretici metinler ise bilinçli olarak ve belli ölçütler gözetilerek yabancı dil öğrenenler için yazılmış metinleri içerir. Bu metinlerde yer verilecek kelimeler belli bir amaç doğrultusunda seçilir ve öğretimi hedeflenen dil bilgisi kurallarına vurgu yapılır. Yabancı dil öğretiminde kullanılan üçüncü türdeki metin olan uyarlanmış metinler ise otantik metinlerin seviye, kazanım ve amaç gözetilerek belli kriterler çerçevesinde kullanılmak üzere uyarlanmasıyla meydana gelir. Otantik ve uyarlanmış metinler gerçek yaşamın içinden çıktığı için daha doğal ve kültürel unsurları yansıtması bakımından daha zengin olmaktadır. Bu üç tip metinden öğretici metinler temel seviyeler için, uyarlanmış metinler orta seviyeler için otantik metinler ise ileri seviyeler için uygundur.
Yabancı dilde okuma becerisinin etkili bir şekilde geliştirilebilmesi için şunlara dikkat edilmelidir:
➢ Yabancı dilde okuma eğitimi alfabe öğretimiyle başlar. Harflerin öğretimi sırasında telaffuz problemlerine takılmamalı, öğrenciler doğru sesletim için zorlanmamalıdır. Alfabedeki harflerin öğretiminden sonra Türkçenin hece mantığı da mutlaka öğretilmelidir.
➢ Okuma metinleri başlangıç seviyesinde mutlaka öğretmen tarafından seslendirilmelidir. Böylece öğrenciler kelimelerin doğru sesletimini duyarak yanlış telaffuzlara kulak aşinalığı geliştirmezler.
90
➢ Başlangıç düzeyinde öğrenciler bireysel olarak sesli okumaya zorlanmamalıdır. Böyle bir zorlama onların öğrenim motivasyonu ve öğrenim başarısı açısından olumsuz sonuçlar doğurabilir. Öğrenenler okuma özgüveni ve akıcılığı sağlayana kadar daha çok koro şeklinde okuma yapmalı ya da sessiz okuma yöntemini tercih etmelidir.
➢ Öğrenenlere cümlelerin içerdiği bütün kelimelerin anlamını bilmek zorunda olmadığı telkin edilmelidir. Öğrenenlere, kelimelerin tek tek anlamları yerine cümlelerde veya paragrafta genel olarak ne anlatılmak istendiğine odaklanmaları gerektiği bilinci kazandırılmalıdır. Bu nedenle okuma sırasında duraklama yapılmamalı, bilinmeyen kelimelerin anlamı hemen açıklanmamalıdır.
➢ Yabancı dilde okuduğunu anlama stratejilerini kullanabilmeleri için öğrenenlere eğitim verilmelidir.
➢ Okuma eğitimi etkinlikleri bölümlere ayrılmalı, okuma öncesi, sırası ve sonrası aşamalarda mümkün olduğu kadar farklı ve çeşitli etkinlik türleri tercih edilmelidir. ➢ Okuma metinleri mümkün olduğunca ana fikri vurgulayacak biçimde ve metinde
anlatılan konunun geçtiği çevreyi yansıtacak şekilde görselleştirilmelidir.
➢ Okuma sonrası etkinliklerinde metnin yapısını inceleme çalışmalarından çok metnin anlamını ortaya çıkarmaya hizmet edecek nitelikteki etkinliklere ağırlık verilmelidir.
➢ Okuma metinlerinin seçiminde, metinlerin uzunluğu, metnin seviyeye ve hedef kazanımlara uygunluğu, metnin içerdiği kelimelerin önceden öğretilip öğretilmediği, metin aracılığıyla öğretilecek yeni kelime sayısı gibi faktörler dikkate alınmalıdır.
91