Yağış etkinliği ve iklim tipi

Herhangi bir sahanın nemlilik ya da kuraklık durumunu ifade eden yağış etkinliği o sahanın yağış miktarı ve bunun yıl içerisindeki dağılışı ile beraber sıcaklık şartları ve yine yıl içindeki durumuyla alakalı olup bu iki iklim unsurunun etkisi altında belirmektedir. Böylece bir sahanın yağış etkinliği şartları ya da nemlilik kuraklık durumları o sahanın sıcaklık ve yağış koşullarının birlikte incelenmesiyle ortaya çıkarılabilir45.Bu nedenle araştırma sahamıza ait kuraklık ve nemlilik koşullarını ve bu koşulların yıl içerisindeki seyrini ortaya koymak amacıyla De Martonne-Gottmann ve Thonthwaite formüllerinden yararlanılmıştır46.

De Martonne-Gottmann formülüne göre yıllık kuraklık indisi Karakoyunlu’da 7.6 dır. Buna göre Karakoyunlu indis değeri 10'dan az olduğu için yarı kurak iklim bölgesi içerisinde kalır.

De Martonne'un aylık kuraklık indis formülü ile hesaplanmış kuraklık indis değerlerine göre Karakoyunlu'da Temmuz Ağustos ve Eylül aylarından oluşan 3 ay kurak; Mart, Nisan, Haziran, Ekim, Kasım ve Aralık aylarından oluşan 6 ay yarı kurak, Ocak, Şubat ve Mayıs aylarından oluşan 3 ay ise yarı nemlidir.(Tablo 19) Şubat ayları ile yağışların maksimum düzeye eriştiği Mayıs ayı arasında su yetmezliği nispeten ortadan kalkmaktadır. Karakoyunlu’da Mayıs hariç Mart ile Aralık arası 9 aylık devrede, su yetmezliği görülmektedir.

Tablo 19. De Martonne Formülüne Göre Aylık Kuraklık indisleri ve Nemli, Yarı Nemli, Yarı Kurak ve Kurak Aylar

AYLAR 0 Ş M N M H T A E E K A

Kuraklık Đndisleri 29,0 23,0 15,0 16,0 21,0 13,0 5,0 3,0 4,0 14,0 14,0 17,0 Kuraklık Durumu

YN Y.N Y.K Y.K Y.N Y.K K K K Y.K Y.K Y.K

Kaynak. Devlet Meteoroloji Đşleri Genel Müdürlüğü

De Martonne'un aylık ortalama sıcaklık ve yağış değerlerini esas alan formülü ve indis değerleriyle ifade edilen araştırma sahasına kuraklık durumu başka bir deyişle yağış

45

A,TANOĞLU., 1943, Türkiye'nin Kuraklık Đndisleri, S.36.

etkinliği. Thonthwaite metoduyla daha ayrıntılı bir şekilde incelenebilmektedir47.

Devlet Meteoroloji Đşleri Genel Müdürlüğü’nden aldığımız veriler kullanılarak Karakoyunlu’ya ait su bilançosu tablosu ve diyagramı hazırlanmıştır. (Tablo 20,Şekil 12).

Tablo 20. Karakoyunlu’ya Ait Su Bilançosu Tablosu (Thonthwaite göre)

METEOROLOJĐK UNSURLAR AYLAR YILLIK O Ş M N M H T A E E K A Sıcaklık -3,2 -0,1 6,5 13,4 17,5 22,2 26,0 25,2 20,0 12,7 5,5 -0,3 12,1 Sıcaklık indisi 0 0 12,5 4,10 6,55 8,85 11,37 10,62 7,61 3,62 1,12 0 55,1 Düzeltilmemiş pe 0 0 17 49 74 94 105 102 88 44 16 0 Düzeltilmiş pe 0 0 18,5 54,4 91,8 117,5 133,4 120,4 91,5 42,2 13,2 0 682.9 Yağış 13,2 16,5 22,1 36,8 48 33,2 13,5 9,2 9,9 26,5 18,2 12 259,1 Birikmiş suyun aylık değişim 13,2 16,5 2,4 -24,5 27,6 0 0 0 0 0 5,0 18,4

Birikmiş su 34.2 51.1 52.1 27,6 0 0 0 0 0 5,0 18,4 Gerçek Evapotranspirasyon 0 0 22,1 36,8 48 33,2 13,5 9,2 9,9 26,5 18,2 0 259,1

Su noksanı 0 0 0 0 43,8 84,6 119.5 110,7 81,5 16,6 0 0 456,7 Su fazlası 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Nemlilik -0,2 -0.5 -0,9 -0,9 -0,9 -0,4 0,4 13,4 Kaynak. Devlet Meteoroloji Đşleri Genel Müdürlüğü

Tabloda 20’de görüldüğü gibi yıllık potansiyel Evapotranspirasyon (PE) miktarı 682,9 mm'dir. Yıllık yağış miktarı ile eşit değerde bulunan hakiki PE değeri ise 259,1 mm'dir. Bu durumda Karakoyunlu 'da yıllık ortalama 456,7 mm'lik bir su noksanı görülmekte, su fazlası ve akış miktarı da sıfıra eşit bulunmaktadır.

Tablo değerleri yardımıyla bulunan her aya ait nemlilik oranı ise Nisan-Ekim arası ayların (7 ay) eksi (-) işaretiyle su yetmezliğini, dolayısıyla kuraklığını ifade etmektedir. Kasım-Mart aylarının artı (+) işaretli değerleri, bu aylarda suyun yeterli olduğunu göstermektedir. Bu arada su yetersizliği ile ifade edilen devre içerisine de kuraklığın şiddetini dolaylı olarak belirtmede eksi (-) işaretli değerler esas alınacak

47

olursa, -0,5 değeri üzerinde su yetersizliğine sahip Mayıs-Eylül arası devre, fakat özellikle, Temmuz-Eylül arası aylar kuraklığın yörede şiddetli geçtiği devreyi teşkil etmektedir. Gerçekten de tablo ve şekillerde de görüldüğü gibi (Tablo 20, Şekil 12) Karakoyunlu 'da Kasım ayından itibaren yağışların nispeten artışı ve sıcaklığın düşüşüne bağlı olarak ta buharlaşmanın azalmasıyla birlikte toprakta su birikmeye başlar. Bu aydan itibaren başlayan toprağın su depolama faaliyeti Mart ayına kadar devam eder ve bu ayda 52,1 mm ile maksimum seviyeye ulaşır. Yörede toprak hiç bir zaman 100 mm'lik doygunluk seviyesine ulaşamaz ve buna bağlı olarak akış da söz konusu değildir.

Şekil 12. Karakoyunlu’nun Su Bilânçosu

Mart ayında Termometrenin hızla yükselmesine bağlı olarak buharlaşma değerleri yükselmekte ve yağış değerlerini geçmektedir. Bu aydan itibaren yağış değerleri buharlaşma ile harcanan suyu telafi edemediğinden toprakta birikmiş olan su harcanmaya başlanmıştır. Aynı durum Nisan ayında da gözlenmekte olup bu aydan itibaren gerek toprakta birikmiş suyun bulunmaması, gerekse yağış değerlerinin buharlaşma ile kaybedilen nemi telafi edememesi gibi nedenlerden dolayı kuraklık

başlamış olur. Söz konusu durum suyun toprakta birikmeye başladığı kasım ayında son bulur.

Böylece denilebilir ki, Karakoyunlu ‘da Nisan-Kasım arası (7 ay) devrede çeşitli dereceden hatta buna bir önceki ve sonraki bahar aylarını da dâhil ettiğimizde 9–10 ayı bulan bir kuraklık dönemi söz konusudur. Kurak ayların aynı zamanda yılın en sıcak aylarına isabet etmesi başka bir deyişle vejetatif devrenin kuraklık koşullarının hâkim olduğu bir devre olarak görülmesi sahada yağışın en kritik iklim unsuru olmasına yol açmıştır. Bu şartlar sahada sulamalı tarımı zorunlu kılmıştır. Gerek De Martonne gerekse Thonthwaite formüllerine göre elde edilen bu sonuçlar araştırma sahasında yarı kurak

şartların egemen olduğunu göstermektedir

Araştırma sahasının dâhil olduğu iklim tipi çeşitli formüller yardımıyla tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu hususta evvelce Thonthwaite formülüne yer verilmiştir. Bu formüle göre sahanın iklimi "DBldb2" ile ifade edilebilir. Bu da sahada yarı kurak, mezotermal (orta derecede sıcak) yıl içinde su fazlası bulunmayan ve orta derecede karasallık gösteren bir iklim tipinin görüldüğünü gösterir.

Köppen iklim tasnifine göre ise yöre D iklimleri kuşağı içerisinde kalmaktadır. Çünkü en soğuk ayın ortalama sıcaklığı -3°C'nin altında (-3,2°C) en sıcak ayın ortalaması ise 10°C'nin üzerindedir(26,2°C)48. Sahada hemen her mevsim, az da olsa yağış görüldüğünden ikinci harf olarak "f' harfi, en sıcak ayın ortalaması 22°C'den fazla olduğu için üçüncü harf olarak "a" harfi kışları soğuk, yıllık sıcaklık ortalaması 18°C'den az ve en sıcak ayın ortalaması da 18°C'nin üzerinde olduğu için dördüncü harf olarak da "k" harfi alınabilir. Buna göre Karakoyunlu’yu karakterize eden iklim tipi köppen sistemine göre Dfak (Karlı orman kuşağı içerisinde kışları soğuk yazı uzun ve sıcak her mevsimi yağışlı iklim tipi) olarak ifade edilir.

De Martonne iklim tasnifine göre Karakoyunlu’nun indis değeri 7,5’dir. Bu değer Karakoyunlu’nun yarı kurak iklim özelliklerine sahip bölge içerisinde kaldığını göstermektedir.

Bu formüllerin yanı sıra Yurdumuz koşullarında daha iyi sonuçlar vermesi ve kolaylıkla uygulanabilir olması bakımından "Yağış müessiriyeti" adıyla konuya başka bir açıdan yaklaşan Erinç'in teklif ettiği indis ve sınır değerlerine göre de yörenin büyük bir

bölümü kurak iklim özelliği göstermektedir. (Đndis değeri Karakoyunlu için 8,4)49. Bu formüle göre yörenin bitki örtüsü ise çölümsü steptir. Yine yöre sahip olduğu bu indis değeriyle Türkiye’de kurak sahalara en yakın değeri göstermektedir50.