YŞÖ - Young Şema Ölçeği- Kısa Form (YSQ/ Short Form 3)

Young, şemaları bireyin anılarını, duygularını, bilişlerini ve beden duyumlarını kapsayan, bireylerin hem kendilerine, hem de ilişki tarzlarına yönelik olan ve hayat boyu etkili olan kapsamlı örüntüler olarak tanımlamıştır. Young ilk olarak altı tane temel şema alanında yer alan 16 şemanın varlığını ileri sürmüş, daha sonra yaptığı revizyonda ise 5 şema alanı ve 18 şemanın varlığını savunmuştur (Young, 1999). 1990 yılında Young tarafından geliştirilen ve 1991 yılında revizyonu yapılan Şema Ölçeği, 16 erken dönem uyumsuz şemayı ölçmeyi amaçlayan bir özbildirim ölçeğidir. Ölçekte

bireylerden maddelerin her birinin kendilerini ne kadar tanımladığını altılı Likert (1=Benim için tamamıyla yanlış, 6= Beni mükemmel şekilde tanımlıyor) üzerinde işaretlemeleri istenmektedir.

Young Şema Ölçeği’nin hem uzun, hem de kısa formu bulunmaktadır. Young Şema Ölçeği’nin (YSQ) uzun formu, ölçeğin ilk olarak geliştirildiği zamanda 16 erken dönem uyumsuz şemayı kapsayacak 205 madde ile oluşturulmuştur (Young, Klosko, Weishaar, 2003). Bu çalışmada Young Şema Ölçeği’nin 90 maddelik kısa formu (Young Şema Ölçeği Kısa Form- 3) kullanılmıştır. Doksan maddelik Young Şema Ölçeği, 205 maddeden oluşan orijinal YSQ’de yer alan 90 maddeden oluşturulmuştur. Schmidt, Joiner, Young ve Telch (1995) ölçeği hem klinik gruba, hem de öğrencilere uygulamış; öğrenci örnekleminde 12 şema ortaya çıkmış ve Young’ın savunduğu ilk 5 alanı desteklememiş; klinik grup ile yapılan faktör analizi ise Young tarafından öngörülen şemaların 15 tanesini desteklemiştir. Klinik grup ile öğrenci grubu arasında çıkan bu fark, şemaların normal popülasyonda da var olduğunu ancak, tanı almış kişilerden bunların artış gösterdiği görüşünü desteklemiştir (Young ve Klosko, 1994). Daha geniş bir örneklem ile gerçekleştirilen Lee, Taylor ve Dunn’ın (1999) çalışması Schmidt ve arkadaşlarının çalışmasını destekler yönde olmuş ve Young Şema Ölçeğinin içsel tutarlılığını ve evrenselliğini ortaya koymuştur. Ölçeğin içsel tutarlılık katsayıları α= .83 ile α= .96 arasında yer almış, Schmidt ve arkadaşları (1995) ölçeğin test-tekrar test güvenirliğinin r= .50 ile r= .82 arasında olduğunu göstermiştir. Uyum geçerliği açısından psikolojik stres, özgüven, depresyon, kişilik bozuklukları ile olan ilişkiye bakılmış sonuçlar istatistiksel açıdan anlamlı bulunmuştur. Lee, Taylor ve Dunn (1999), YSQ’nun faktör analizinde 15 erken dönem şemalarının varlığını doğrulamış ve çalışmada yüksek iç tutarlılık katsayıları ortaya çıkmıştır.

Young Şema Ölçeği- Kısa Form 3 olarak bilinen 90 maddelik ölçekte Kopukluk ve Reddedilmişlik, Zedelenmiş Otonomi ve Kendini Ortaya Koyma, Zedelenmiş Sınırlar, Başkalarına Yönelimlilik, Aşırı Tetikte Olma ve Bastırılmışlık ihtiyaç alanları içinde yer alan 18 boyut bulunmaktadır. Bu alt boyutlar sırası ile Terk Edilme/ Tutarsızlık, Kuşkuculuk ve Kötüye Kullanılma, Duyguları Bastırma, Kusurluluk/ Utanma, Sosyal İzolasyon, Bağımlılık/ Yetersizlik, Hastalık ve Tehditlere Karşı Dayanıksızlık, Yapışıklık ve Gelişmemiş Benlik, Başarısızlık, Haklılık/ Büyüklenmecilik, Yetersiz Özdenetim, Boyun Eğicilik, Kendini Feda Etme, Onay Arayıcılık, Karamsarlık,

Duygusal Yoksunluk, Yüksek Standartlar ve Aşırı Eleştiricilik ve Cezalandırıcılık olarak değerlendirilmiştir. Ölçek, her şema boyutunun 5’er madde ile temsil edildiği toplam 90 maddeden oluşmaktadır. Ölçekteki maddeler altılı Likert sistemi ile değerlendirildiği için ölçeğin alt boyutları için alınabilecek puanlar 5 ile 30 puan arasında değişiklik göstermektedir (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).

Ayrıca araştırma amacı ile Young ve Brown tarafından (1994), uzun formda yer alan her şemanın en yüksek faktör yüküne sahip 5’er maddenin seçilmesi ile 75 maddelik bir kısa form geliştirmiştir. Welburn, Coristine, Dagg, Pontefract ve Jordan (2002), klinik grup ile yaptığı çalışmada Şema Ölçeği Kısa Form-3’ün faktör yapısını incelemiş ve uzun form ile kısa form arasındaki tutarlığı ortaya koymuştur. Bir başka değiş ile bu çalışmada Lee, Taylor, Dunn (1999) ve Schmidt, Joiner, Young ve Telch’in (1995) çalışmaları ile paralel bir şekilde iç tutarlılığı yüksek 15 erken dönem şema ortaya çıkmıştır.

3.3.2.1. Young Şema Ölçeği Kısa Form-3’ün Türkçe’ye Uyarlanması

Ölçeğin çevirisi araştırmacılar tarafından yapılmış ve ifadelerin ve dilin anlaşılabilirliğinin sınanması için ölçek 20 kişilik bir öğrenci grubuna verilmiştir. Yapılan geribildirimler doğrultusunda ölçekte gerekli değişiklikler yapılmış ve ölçek son halini almıştır (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).

3.3.2.2. Young Şema Ölçeği Kısa Form-3’ün Türkçe Formunun Faktör Yapısı Ölçeğin psikometrik özelliklerine yönelik çalışma Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır (2009) tarafından, farklı üniversitelerin 17-35 yaş aralığında yer alan 1071 öğrenci ile yürütülmüştür. Katılımcıların yaş ortalaması 20.94 olup, standart sapması 2.07’dir (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).

Ölçeğin faktör yapısının incelenmesi amacı ile Equamaks rotasyonu ile Temel Bileşenler Analizi yapılmış, kesim noktası .33 olarak alınmıştır. İlk olarak 15 faktör ortaya çıkmış ancak son faktörü oluşturan 27. ve 45. maddeler bu faktörün İç İçe Geçme/Gelişmemiş Benlik faktörünün tekrarı olduğu düşünülerek ölçek dışı bırakılmıştır. Bu faktörlerin toplam varyansın %49.11’ini açıklama gücüne sahip olduğunu göstermiştir. Beş madde herhangi bir faktör altına girmemiş, 12 faktör ise

farklı faktörlerden çapraz yüklemiştir. Söz konusu maddeler, teorik açıdan hangi faktörün altında yer alması gerekiyorsa o yapıların altına yerleştirilmiştir. Faktörlerin belirlenmesinden sonra madde-toplam korelasyonu .30’un altında olduğu gözlenen 2 madde ilgili faktörden çıkartılmıştır (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).

Maddelerin faktörlere göre dağılımı, faktör yüklerine göre sırası ile şöyle olmuştur: Duygusal Yoksunluk (55, 19, 37, 73, 1), Başarısızlık (6, 60, 78, 24, 42, 33), Karamsarlık (35,17, 8, 26,80) Sosyal İzolasyon/Güvensizlik (58, 4, 76, 3, 57, 75, 40), Duyguları Bastırma (30,84, 12,66, 48) Onay Arayıcılık (88, 52, 70, 56, 34, 16) İç İçe Geçme/Bağımlılık (63, 81, 9,79, 7, 64, 10, 25, 82), Ayrıcalıklılık/Yetersiz Özdenetim (68, 69, 15, 32, 51, 22), Kendini Feda Etme (83, 47, 29, 65, 11) Terk Edilme (2, 20, 38, 28, 74) Cezalandırılma (54, 72, 18, 53, 49, 89) Kusurluluk/ Utanma (90, 41, 23, 43, 59, 77), Hastalık ve Tehditlere Karşı Dayanıksızlık (62, 71, 44, 21, 39) Yüksek Standartlar ve Aşırı Eleştiricilik (13, 31, 14) (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).

Yorumlanabilir 14 faktörün belirlenmesinden sonra üst-sıra (higher order) faktör analizi yürütülmüş ve beş faktörlü yapının uygun olduğuna karar verilmiştir (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).

3.3.2.3. Young Şema Ölçeği Kısa Form-3’ün Türkçe Formunun Geçerliği

Birleşen geçerliğini saptamak üzere Sorun Tarama Ölçeği-90’ın (SCL-90) Kaygı, Depresyon, Kişilerarası Duyarlık alt ölçekleri ve Global Önem Endeksi (GSI) indeksi ile olan ilişkiler incelenmiştir. Şema boyutlarının ve Şema alanlarının Global Önem Endeksi (GSI) ile olan korelasyonları beklenen yönde ve p<.01 düzeyinde anlamlı olmuştur (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).

Şema boyutları ile Kaygı alt ölçeği arasındaki korelasyon p<.01 düzeyinde anlamlı ve r= .33 ile r= .64 aralığında bulunmuştur. Kaygı alt ölçeği ile olan korelasyon r= .13 ile r= .52 aralığında yer almış ve p<.01 düzeyinde anlamlı bulunmuştur. Kişiler arası duyarlık alt faktörü .01 düzeyinde anlamlı bulunmuş korelasyon kat sayısı r= .15 ile r= .58 aralığında yer almıştır. Şema alanları ile SCL-90’ın alt faktörleri arasındaki ilişkiye bakıldığında her birinin p<.01 düzeyinde anlamlı ilişkiler ortaya koyduğu katsayıların depresyon için r= .55 ile r= .68, kaygı için r= .18 ile r= .54, kişiler arası duyarlık için r=

.20 ile r= .60 aralığında yer aldığı ortaya konmuştur (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).

Çalışma 17-38 yaş aralığındaki 68 kişilik klinik örneklem üzerinden gerçekleştirilmiştir. Bu grubun yaklaşık %30’u kaygı bozuklukları ve depresyon tanısı almış kişiler olup, geri kalan kısmı ise; ilişki sorunları ile özel bir psikoterapi merkezine başvuran bireylerden oluşmuştur. Normal örneklem de çalışmanın Sorun Tarama Ölçeği’nde (SCL-90) düşük puanlar alan gruptan oluşturulmuştur. Gruplar yaş, cinsiyet ve eğitim düzeyi açısından eşleştirilmiştir (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).

Grupların alt boyutlardan aldıkları puanların farklılık gösterip göstermediğinin anlaşılması için t-testi uygulanmıştır. Klinik grup Duygusal Yoksunluk, Başarısızlık, Karamsarlık, Sosyal İzolasyon, Duyguları Bastırma, Bağımlılık/ Yetersizlik, Terk Edilme, Kusurluluk/ Utanma ve Hastalık ve Tehditlere Karşı Dayanıksızlık alt boyutlarında normal gruptan daha yüksek puanlar almıştır (p< .05-.01). Şema alanları açısından da Zedelenmiş Otonomi ve Kopukluk alanlarında .01 düzeyinde farklılık olduğu ortaya konmuştur (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).

3.3.2.4. Young Şema Ölçeği Kısa Form-3’ün Türkçe Formunun Güvenirliği

Ölçeğin iç tutarlılığının hesaplanması için ölçek, 17-35 yaş aralığında yer alan 150 (%62.4 kadın, %37.6 erkek) katılımcıya 3 hafta ara ile tekrar uygulanmış, test-tekrar test puanları arasındaki ilişki incelenmiştir. Şema boyutları için Pearson Çarpım Momentler Korelasyon Katsayısır= .66 ile r= .82 aralığında yer almış ve p<.01 düzeyinde anlamlı bulunmuştur. İhtiyaç alanları için ise Pearson Çarpım Momentler Korelasyon Katsayısır= .66 ile r= .83 arasında yer almış ve p<.01 düzeyinde anlamlı bulunmuştur (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).

Ölçeğin iç tutarlılık katsayısı alt ölçekler için r= .63 ile r= .80 aralığında yer almış, ölçeğin yapılan üst sıra faktör analizi ile belirlenen ihtiyaç alanlarının Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayıları ise α = .53 ile α = .81 aralığında yer almıştır (Soygüt, Karaosmanoğlu ve Çakır, 2009).