Yıkım Sonrasında Yapılan İşlemler

Yıkımdan sonra yıkımdan elde edilen malzemeler ulusal mevzuata ve yerel gereksinimlere göre işlenerek değerlendirilmelidir. Genel olarak İYA yönetimi, bütün tuğlaların, molozların, kapıların, pencerelerin, metallerin, ahşabın vb. geri dönüştürülmesi, tehlikeli atıkların özel olarak bertaraf edilmesi, lojistik optimizasyonu ve dokümantasyon süreçlerini kapsamaktadır.

İstanbul’da İYA geri kazanımı konusunda ortaya konmuş bir performans ve geri kazanım hedefi maalesef yoktur. Daha çok İYA’nın depolanarak bertaraf edilmesi ile ilgili çalışmalar ön plandadır. İlçe belediyelerin İYA geri kazanımı noktasında herhangi bir çalışmaları ve hedefleri bulunmamaktadır. Yalnızca yıkıntının kaldırılmasından sorumluymuş gibi hareket etmektedirler. Aşağıdaki şekilde yıkımdan sonra yapılması gereken işlemler gösterilmiştir.

116

Esenler’de kentsel dönüşüm atıklarının yönetimi burada belirtilen prensipler ve yaklaşımlar doğrultusunda ele alınabilir.

Şekil 4.6: Yıkım Sonrasında Yapılan İşlemler

Kentsel dönüşüm atıklarının yönetimiyle ilgili İBB, ilçe belediyeleri, Esenler Belediyesi yönetim planı ve stratejik plan yapabilirler. Yönetim planları yıllık olarak hazırlanır ve her yıl güncellenir. Stratejik plan ise geleceğe yönelik bir perspektif ve öngörü sunar. Planlara somut hedefler konulmalı ve veriler anlık kayıt altına alınarak, belirlenen hedeflerin neresinde olunduğu her yıl değerlendirmesi yapılabilir. Her türlü plan çalışması yapılırken, yerel ve bölgesel şartlar dikkate alınarak, imkân ve ihtiyaçlar göz önüne alınarak yapılır.

4.3.1. Tekrar Kullanım

Ekonomik ve çevresel ihtiyaçlardan kaynaklı olarak, kentsel dönüşümden kaynaklanan ikinci el malzeme ya da ürün satışları için yıkım malzemesi sağlayıcıları ile yıkım malzemesi talep edenleri bir araya geldiği ortam oluşturulmalıdır. Bunun için inşaat sektöründe, geleneksel

117

hurdacıların yürüttüğü sistemlerin ötesine geçerek, internet tabanlı atık yönetim sistemi kurarak, yeniden kullanılabilecek malzemeler için pazar oluşturmak gerekir. İnternet tabanlı bir İYA pazarı oluşturularak hem inşaat ve yıkım atıkları konusunda geniş bilgilendirme ortamı sağlanırken hem de İYA konusunda ikinci el malzeme talep edenler ile piyasaya sunacak olanlar daha geniş bir ortamda bir araya getirilerek, bu konuda daha fazla yeniden kullanım imkânı sağlanabilir (Abanuz, 2005: 89-90).

Yıkım malzemelerinin önemli bir kısmı yeniden kullanılabilir. Tekrar kullanım yapıldığında atık oluşumu ciddi anlamda engellenir. İYA’nın tekrar kullanım oranını ne kadar yükseltirsek, daha en başta o kadar yeni kaynak kullanımını ve o kadar atık oluşmasını önlemiş oluruz. Tekrar kullanım oranını yükseltmek için bu konuda politikalar olmalı ve binalar daha inşaat aşamasında iken bu politikalar doğrultusunda inşa edilmelidir.

4.3.2. Geri Kazanım

Kırılmış beton ve briket ve duvar malzemeleri yeni yapılar için betonda agrega olarak ve yol dolgu malzemesi olarak geri dönüştürülebilir. Yıllardır, yeni betonda agrega olarak geri dönüşümlü agregalar üzerinde çok araştırma ve geliştirme yapılmaktadır. AB ve diğer birçok ülkede geri dönüştürülmüş beton ve duvar malzemelerinin kullanımı ile ilgili standartlar ve kullanım kılavuzları bulunmaktadır. Metallerin geri kazanımı, yıkım işleminin ekonomik açıdan önemli bir parçasıdır. Yıkım bütçesi oluşturulurken mali yönden, İYA içerisindeki bütün bileşenler dikkate alınır ve ayrı ayrı değerlendirilmelidir.

İBB tarafından İstanbul Teknik Üniversitesi’ne, İstanbul’un kentsel gelişim ve dönüşüm planlamasında çevresel etkiler dikkate alınarak agrega ihtiyacının karşılanması ve yıkıntı atıklarının değerlendirilmesi konusunda araştırma raporu hazırlatılmıştır. Raporda, İstanbul’daki doğal agrega kaynaklarının İstanbul’un ihtiyaçlarını karşılamak için mevcut alanların yeterli olduğu belirtilmiş olmasına rağmen, hafriyat ve yıkıntı atıklarının öncelikle geri kazanılabilir ve yeniden kullanılabilir kısımlarının geri kazanımının gerçekleştirilmesi önerilmektedir (Vardar ve diğerleri, 2012: 115-117). İnşaat ve yıkıntı atıklarından elde edilen agregaların kalitesi, atıkların kaynağında iyi ayrıştırılması ile doğru orantılıdır. Bundan dolayı özellikle çimento ve beton üretiminde kullanılacak agregaların kalitesinin iyi olmasını sağlamak gereklidir.

118

4.3.3. Geri Kazanımı Mümkün Olmayan Atıkların Bertaraf Edilmesi

Yıkım sonucu oluşan İYA içerisindeki; yeniden kullanılmayan, geri dönüştürülmeyen veya geri kazanılmayan tüm malzemeler, yakılır veya inert atık depolama alanlarında bertaraf edilir.

Yıkımda, geri dönüşümden arta kalan İYA miktarı, ülke ve bölgelerin yapılarda kullandığı malzeme türlerine, yıkım atıklarını değerlendirme geleneğine ve ülkelerin doğal kaynak varlığına bağlıdır. İstanbul’da doğal agrega kaynakları çok olmasından dolayı yıkım atıklarından ikincil kaynak olarak agrega elde edilmesi, ekonomik bakımdan pek cazip görülmemektedir. Aslında bu durum dolaylı olarak, İYA’dan agrega elde edilmesi çalışmalarının önündeki önemli bir etkendir. Ancak İstanbul’da kullanılan agregalarla ilgili iyi bir kaynak planlaması yapılması durumunda, doğal agregaların kullanımına belirli bir kısıtlama getirilmesi durumunda, İYA’dan agrega elde edilmesi, çevrenin korunması ve kaynakların israf edilmemesine bağlı olarak daha doğru bir strateji olacağı aşikârdır.

Kentsel dönüşümde şantiyeye yoğun olarak malzeme giriş ve çıkışları olur. Yıkım alanında, farklı araçlar ve makinalar çalışır. Yıkım alanlarında petrol dökülmeleri, kimyasallar, bataryalar vb. çevresel açıdan kritik ve tehlikeli atıklar ve temizleme işlemlerinden kaynaklanan kirli atıklar oluşur. Bu atıklar, inert atık düzenli depolama alanlarında bertaraf edilmelidir. Tehlikeli atıkların giderilmesi, titiz çalışılması gereken bir temizleme işlemi gerektirir. Tüm çalışanlar, tehlikeli atıkların temizlenmesi ile ilgili güvenlik ve sağlık sorunları konusunda eğitilmeli ve bilgilendirilmelidir. Çalışanların, çalışma alanları içerisinde her zaman kişisel koruyucu donanım kullanmaları önemlidir. Son aşamada yıkım alanında kirletilmiş alanların temizlenmesi ve nihai olarak temizlik çalışması yapılarak, yıkım sahası yapılacak başka çalışmalar için hazır hale getirilir.

4.3.4. Lojistik Optimizasyonu

Sahada seçici yıkım ve tasnif işleminden sonra, malzemeler gidecekleri yerlere taşınır. Yeniden kullanım için bazı malzemeler yerinde özel müşteriler tarafından alına bilinirken, diğer malzemeler ikinci el hammaddeye dönüştürülmek üzere nakliye şirketleri tarafından sanayi sitelerine veya özel geri dönüşüm şirketlerine götürülür. Bütün bu süreçlerde malzemelerin ihtiyaç duyulan zamanda gideceği yerlere teslim edilmesi için lojistik optimizasyonunun iyi belirlenmesi önemlidir.

119

Bütün ülkelerde nakliye maliyeti ve döküm ücretleri toplam yıkım maliyetlerinin önemli bir parçasıdır. Bu nedenle, yıkım firmaları ve nakliye şirketleri her zaman en ucuz İYA taşıma ve nakliye çözümünü araştırırlar. Rasgele yerlere kaçak döküm gibi yasadışı çözümler zaman zaman olabilir. Bu nedenle, İYA taşıma ve nakliye maliyetinin azaltılması için İYA taşıma ve lojistik optimizasyonun ayrıntılı şekilde planlanması önemlidir. Bütün bu süreçlerde özellikle araç takip sistemlerinin olması, atık taşıma, atık kabul belgeleriyle işlem yapılması ve buna bağlı izleme ve denetim sistemlerinin olması, atıkların sağlıklı lojistiğini sağlar.

4.3.5. Dokümantasyon ve Kayıt Sistemi

İYA yönetiminde dokümantasyon, atıkların doğru kullanımı, malzemelerin kalitesi ve malzemelerin nerelerde değerlendirildiğinin takibi açısından önemlidir. Belirlenen kriterlere, yeniden kullanım ve geri dönüşüm için malzemelerin niteliğine göre, atıkların kaynakları ve işleme süreçlerinin izlenebilirliği önemlidir. Dokümante edilen ve kayıt altına alınan bilgiler, ilgili kuruluşlar tarafından her zaman istenebilir. Özellikle yerelde atık süreçlerinin izlenmesi ve dokümantasyonu belediyeler tarafından yapılır. Ulusal düzeyde atıkların dokümantasyonu ve izlenmesi ilgili bakanlık tarafından yürütülür.

Dokümantasyon daha sonrasında denetleme ve izleme birimlerine bilgi aktarımı yapmak, istenecek bilgi ve belgelerin ilgililere sunulması açısından gereklidir. Dokümantasyon yasal gerekliliklerin sağlandığını ortaya koymak için de bir zorunluluk olabilir. Ayrıca daha sonrasında tecrübe ve bilgi paylaşımı amacıyla kullanılabilir, bilgi ve belge akışının sürekliliği için de önemlidir. Özellikle belediyelerin dokümantasyona önem vermeleri ve yapılan bütün çalışmaları dokümante ederek arşivlemeleri, kayıt sistemi oluşturmaları, yapılacak çalışmaların analizi için yararlı olur.