Kentsel Dönüşümün Uygulama Yöntemleri

Kentsel dönüşüm, mevcut kent yapısının yenilenmesi için gerçekleştirilen uygulamaların genel ismidir. Ancak kentsel dönüşümde, içerisinde bulunulan şartlara göre farklı uygulama biçimleri vardır. Bu uygulama biçimlerinin ortaya konulmasında, birbirinden farklı yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Bunun esas nedeni, farklı disiplinlerin konu ile ilgili olması ve her proje bölgesinin farklı ülkelerde kendine özgü şartları ve özellikleri olmasından dolayıdır (Ertaş ve Bayındır, 2020: 6).

Kentsel dönüş kavramının içerisinde barındırdığı bu farklı uygulama biçimleri; alansal temizleme, yeniden canlandırma, soylulaştırma, kalitenin yükseltilmesi, yenileme, yeniden geliştirme ve sağlıklılaştırma olarak belirtilmektedir. Kentlerin köhneleşmiş veya köhneleşmekte olan bölgelerinin hem topluma hem de ekonomiye kazandırılmasında, fonksiyon, konu, amaç ve yöntemleri birbirlerinden belirli ölçüde farklılık gösteren bu kavramların hepsinden yararlanılmaktadır (Polat Aktaş, 2015: 186-187). Kentsel dönüşümün uygulama yöntemleri aşağıda özetlenmiştir.

12

Alansal temizleme (urban clearance): Alansal temizlemede çöküntüye uğrayan alan tümüyle temizlenir ve yerine yeni yapılar yapılır. Çöküntüye uğrayan bir bölge de şehrin bir parçasıdır.

Doku tümüyle kaybolur ve yerine yeni bir doku oluşur. Arazi genelde kamulaştırılarak yapılır.

Viran olmuş, yoksulların oturduğu konutlardan oluşan alanların sağlığa aykırı nitelikleri giderilir.

Yeniden canlandırma(revitalization): Çöküntü bölgesinin yeniden yapılan değişikliklerle hayata döndürülmesidir. Başta tarihi kent merkezleri olmak üzere, geçmişteki canlılıklarını yitiren kentsel alanlara çeşitli sosyal uygulamalarla yeniden canlılık kazandırılması amaçlanmaktadır. Bu kavram ile fiziksel açıdan çöküntü sürecine girmiş ve terk edilmiş kentsel alanların, çöküntüyü ortaya çıkaran etkenlerin yok edilmesiyle tekrar hayata döndürülmesi ifade edilmektedir (Polat Aktaş, 2015: 187).

Soylulaştırma (gentrification): Çöküntü alanının kurtarılması için sosyal dokunun değişimi ile bölgenin yenilenmesidir. Soylulaştırma yöntemi; kent merkezlerinde yapılı çevrenin yenilenmesi, bölgenin eski sakinlerinin buralardan ayrılması ve orta ve üst sınıftan insanların bu alanları ele geçirmesi şeklinde gerçekleşmektedir. Bu politika ile tarihsel kimliği olan kent merkezlerine orta ve üst sınıftan insanların yerleşmesi ile mekânlar fiziksel olarak iyileşir ve bölge yeni bir kimlik kazanır.

Soylulaşma, orta ve üst gelir grubu sınıfına dâhil konut kullanıcıların, düşük gelirli konut kullanıcılarla yer değiştirmesi ve bunun sonucunda meydana gelen fiziksel, sosyal ve kültürel değişimleri içerir. Her geçen gün küreselleşme politikalarının etkisiyle, sermaye birikiminin en fazla kullanıldığının yerler arasında kentsel mekân öne çıkmaktadır. Bu durum ise kente yönelik her türlü planlama ve uygulamanın sermayenin beklentileri ve kuralları doğrultusunda, kentlerin yeni şekiller almasına neden olmaktadır. İstanbul’un kıyı kesimi tarihi yapılarında;

1980’li yıllardan sonra Ortaköy, Cihangir, Kuzguncuk, Arnavutköy, Beyoğlu, Fener, Balat ve Galata gibi hem tarihi hem de özgün nitelikleri olan ve zaman içinde çöküntüye uğramış semtlerinde gerçekleştirilen dönüşüm süreci bu tür bir dönüşüm olmuştur (İslam, 2009: 10-18).

Kalitenin Yükseltilmesi (improving the quality): Fiziksel çevrenin aynı halk tarafından iyileştirildiği bir müdahaledir. Eski evler, yapılan yasal düzenlemeler ve devlet desteğiyle sahiplerinin inisiyatifine bağlı olarak, belirlenen kurallara bağlı olarak yıkılıp yeniden yapılır.

Burada özellikle ev sahipleri inşaat şirketleri ile anlaşırlar ve sözleşme yaparlar. Burada genelde kat artırma söz konusu olduğu için belediyeler tarafından yapılan yasal düzenlemeler çok dikkatli bir şekilde yapılmalıdır.

13

Yenileme (renewal): kentsel yenileme, mevcut yapıların durumu bakımından yaşam ve sağlık koşullarının iyileştirilmesine imkân bulunmayan alanlardaki yapıların tümü veya bir bölümünün yeniden imar edilmesi anlamına gelir. Canlı varlıklara benzer şekilde doğan, büyüyen ve değişen kentlerin zamanla eskiyen alanlarında bir yenileme ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Bu ihtiyacın karşılanması maksadıyla gerçekleştirilen kentsel yenilemeyi, zamanla fiziksel, ekonomik ve sosyal olarak çöküntüye uğrayan, işlevini, değerini ve niteliğini kaybeden kentsel alanların, çağın gereklerine ve kullanıcılarının ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde yenilerek kentsel yaşama kazandırılmalıdır. Kentin sağlıklı bir yapıya kavuşması için kentsel alandaki binalar, sokaklar ve altyapı sistemlerinin düzeltilmesi, onarımı ya da tamamen yeniden yapılması anlamındaki kentsel yenileme şehrin köhneleşen yerlerinde bir ihtiyaçtır.

Yeniden geliştirme(redevelopment): Yeniden geliştirme, ekonomik ve yapısal özellikleri, iyileştirmeye olanak vermeyecek şekilde kötüleşmiş konutlarının yıkılması ve bunların oluşturduğu kent bölümlerinin yeni bir mimari tasarımla yapılmasıdır. Burada yapılacak çalışmalar uzun süreçler içermektedir. Özellikle bu dönüşüm bir şekilde kamunun öncülük etmesi ile gerçekleşebilir. Mevcut yapıların yerini tamamen farklı bir mimarı üsluptaki yeni yapılar alır.

Sağlıklılaştırma (rehabilitasyon): Sağlıklılaştırma çalışması ile çöküntü alanında kısmi yenileme yapılır ve özgün niteliğe zarar veren yapılar ayıklanır. Meskenlerin içindeki ve dışındaki çevre koşulları iyileştirilir. Kentsel iyileştirme eski kent dokusu ve çöküntü alanlarının, kısmi yenilemeye tabi tutularak kullanıma açılmasını ifade etmektedir. Bu yapılan çalışma ile bir yerleşim yerinde işlevlerini gereği gibi yerine getiremeyen yapıları bu durumdan kurtarmak, özellikle oturulamaz hale gelmiş ve eskimiş konut alanlarını, daha nitelikli ve oturulabilir hale getirilir. Kentsel alanların özgün niteliklerine zarar veren, aykırı tüm yapılaşmanın temizlenmesi kentsel iyileşmenin sağlanması için yapılmaktadır. Yapıların hem fiziki hem de işlevsel olarak iyileştirilmesini hedefleyen kentsel iyileştirme bölgenin daha sağlıklı hale gelmesini sağlamaktadır.

Türkiye’de, belediye, merkezi hükümet, özel sektör ve vatandaşlar, çeşitli türlerde kentsel dönüşüm projeleri gerçekleştirilmektedir. Bu projelerin kapsamı ve uygulama biçimine bakıldığında; çöküntü alanları ve gecekondu bölgelerinde dönüşüm, soylulaştırma, merkezi iş alanlarının dönüşümü, prestijli projeler ile dönüşüm, sit alanlarının korunması ve turizm amaçlı dönüşüm, kamu eliyle başlatılan ve daha çok orta gelir grubuna hitap eden dönüşüm, doğal afetler nedeniyle kentsel dönüşüm projeleri yapılmaktadır ((Ertaş ve Bayındır, 2020: 6-7).

14

Globalleşen dünyada, kentler fiziki, sosyal ve kültürel yönden dönüşerek, yeniden şekillenmektedir. Kentler arasında birçok yönden kıyasıya bir rekabet yaşanmaktadır. Kentler, bu yarış içerisinde, kentsel dönüşüm sürecini bir fırsat olarak görmekte ve fiziksel mekânda dönüşümü ve yenileşmeyi hedeflemektedir. Kentsel dönüşüm ile kent içindeki terk edilmiş çöküntü bölgelerine canlılık kazandırılmakta, kent sağlıklı ve etkili bir şekilde geliştirilmekte, kentin ekonomisi güçlendirilmekte ve kentin yaşam kalitesi yükseltilmektedir. Bütün bunlara bağlı olarak, kentsel dönüşüm çalışmalarıyla kentin planlı gelişmesi, çok katılımlı ve güvenli yatırım olanaklarına kavuşması ve önemli bir çekim merkezi haline gelmesi amaçlanmaktadır.