İsveç’te Kentsel Dönüşüm Atıklarının Değerlendirilmesi

İsveç’te İYA yönetiminde uyum içerisinde çalışan ve birbirini destekleyen aktörler vardır.

Bunların içerisinde İYA geri dönüşümüne katılan aktörler; inşaat şirketleri, yıkım şirketleri, atık taşıma şirketleri, atık ayırma veya arıtma şirketleri, son kullanıcılar olarak atık yakma tesisleri, çöp bertaraf şirketleri dâhil, yasal izin veren ve izleme yapan kuruluşları sayabiliriz.

42

İsveç’te, Ulusal Konut, Bina ve Planlama Kurulu, bağlantıları içeren açık bir web sayfası oluşturmuştur. Bu web sitesi, İsveç’te planlama ve yapı gerekleri ile ilgili pratik bilgi ve rehberlik hizmetlerini içermektedir. Ayrıca İYA yönetimindeki farklı aktörlerin yükümlülükleri hakkında bilgi vermektedir. İYA'nın ihracatı ve ithalatı olmakla birlikte, üretilen İYA İsveç içinde esas olarak ele alınmaktadır. Sadece küçük miktarlarda İYA dışa ve içe aktarılır. İsveç'te, İYA'nın ithalatını karşılayan bir yakma kapasitesi vardır.

Düzenli depolama örtüsü olarak İYA, daha az kirlenmiş topraklar gibi mineral malzemeleri içeren İYA, çöp sahalarında örtü toprağı olarak kullanılır. İsveç Çevre Koruma Dairesi, İYA kullanımı hakkında bir rehber yayınlamıştır. Bu çalışmalar İYA kullanımını kolaylaştırmakta ve bu alanda bir pazarın oluşmasını sağlamaktadır. İsveç her alandaki atık yönetimi konusunda Avrupa’da öncü ülkelerden birisidir. Özellikle İYA yönetimi konusunda da en iyi ülkelerden birisidir. Aşağıdaki tabloda İsveç’in İYA ulusal performansı görülmektedir. Tabloda görüldüğü gibi İsveç’te İYA’nın yönetimi atık hiyerarşisine uygun olarak ayrıntılı bir şekilde yapılan hangi işlemlerle, ne kadar atığın geri dönüştürüldüğü ve ne kadar atığın ne şekilde işlendiği görülmektedir.

Tablo 2.4: İsveç’in İnşaat ve Yıkım Atıkları Ulusal Performansı

Yıllar 2010 2012

Genel İYA (Milyon ton) 1,22 1,31

Geri dönüşüm İYA (Milyon ton) 0,12 0,18

Dolgu Yapılan İYA (Milyon ton) 0,61 0,48

Depolamada Kullanılan İYA (Milyon ton) 0,021 0,015

Enerji Geri Kazanımı (Milyon ton) 0,24 0,41

Bilinmeyen (Ton) 0,23 0,23

Geri Dönüşüm Oranı (%) 59,6 49,9

Kaynak: (Deloitte, 2015: 3)

Aşağıdaki tabloda ise hafriyat, dip tarama ve toplam İYA miktarları verilmiştir. Burada İsveç’te oluşan 2010 ve 2012'de üretilen malzeme miktarları, CDW kapsamına ve tanımına dâhil edilerek verilmiştir. İsveç’te 2012 yılında toplamda 7,7 milyon ton hafriyat, dip taraması, inşaat ve yıkım atığı üretildiği resmi olarak açıklanmıştır. Ancak burada dikkat edilirse, hafriyat toprağı ve dip taramasından gelen malzemeleri İYA’dan ayrı tutmak gerekir. 2012 yılında İYA miktarı 2010 yılına kıyasla % 18'lik bir düşüşe işaret etmektedir. Bunun sebebi, büyük ölçüde normal gitme eğiliminde iken, azaltılmış olan hafriyat toprağı ve dip tarama malzemelerinden kaynaklanmaktadır.

43

Tablo 2.5: İsveç’te Tehlikeli ve Tehlikeli Olmayan İYA Miktarları

Atık Kategorisi 2010 (Milyon Ton) 2012 (Milyon Ton)

Tehlikeli Olmayan İYA

Binalardan Çıkan İYA 1,24 1,2

Hafriyat Toprağı 4 3,5

Dip Taraması 3,5 2,07

Tehlikeli Atık

Binalardan Çıkan İYA 0,19 0,17

Hafriyat Toprağı 0,45 0,72

Dip Taraması 0 0

Toplam Tehlikeli ve Tehlikesiz Malzeme 9,38 7,67 Kaynak: (Deloitte, 2015: 3)

İsveç Çevre Koruma Ajansı, The Swedish Environmental Protection Agency (SEPA) tarafından yayınlanan 2012-2017 Atık Yönetimi Planı, Waste Management Plan (WMP) şunları içerir.

Atıkların önlenmesi ve geri dönüştürülebilir İYA'da tehlikeli maddelerin en aza indirilmesi ve ayrıca iyileştirilmesi gibi sürdürülebilir İYA yönetimini amaçlanmaktadır. Yine kilit paydaşlar için bazı somut girişimler, atık istatistiği ve atık yönetiminin denetlenmesi için rehber hazırlanması ortaya konulmuştur (CDW Management in Sweden, 2015: 3-4).

Birkaç paydaş tarafından dile getirilen bazı kilit noktalar vardır. Yıkım işlerinin organizasyonunda erken aşamada yeni düşünceler ve daha sonra paydaşlarla geri dönüşüm planlaması yapılması İYA yönetiminde özellikle gelişmiş lojistik tasarruf sağlar. Buna ek olarak, İsveç İnşaat Federasyonu 2007'den beri pratik bilgiler yayınlamaktadır. İYA yönetiminin tüm değer zincirinde, İYA’nın nasıl daha verimli hale getirileceğine dair rehberlik, yerinde planlama, atık ayrıştırma ve tehlikeli atıkların belirlenmesine yönelik içerik hazırlamaktadır.

İlerlemeyi raporlamak için geri dönüşüm yönteminde bu geri dönüşüm işlemlerinin sıralaması yapılmaktadır. Yeniden kullanım noktasında İYA için veri yoktur. Bununla birlikte, bunun bir geri dönüşüm hedefinin gerçekleştirilmesi üzerinde ihmal edilebilir etkisi vardır. Özel hanelerden gelen bakım ve onarımla ilgili İYA mevcut istatistiklere dâhil edilmemiştir.

İYA kalitesi geri dönüşüm için çok önemlidir: Olumsuz teknikler nedeniyle İYA’nın tamamı çevresel özellikleri sebebiyle geri dönüştürülemez ve dikkat edilmez ise İYA’nın geri dönüşümü olumsuz çevresel etkilere de neden olur. Yapı ürünlerinin uzun ömürlü olması nedeniyle, eski yapılar geri dönüştürülmemesi gereken kısıtlar içermektedir.

44

İsveç Çevre Koruma Dairesi, ulusal atık planlarının hazırlanmasından ve oluşturulmasından sorumludur. Atıkların önlenmesi için planlar ve programlar yapar. İsveç Atık Planı 2012–2017, 2012 yılında yayınlanmıştır. İlk atık yönetim planında İYA özel olarak ele alınmıştır. Atık Planı 2012-2017'ye göre, hükümetin İYA için ara hedefi yeniden kullanım ve geri dönüşüme odaklanmak üzerine olmuştur.

2014-2017 için İsveç'in ilk Atık Önleme Programı 2013 yılında yayınlanmıştır. İsveç bu atık önleme programında, belirli girişimler ve stratejiler belirlenmiştir. Öncelikle yapı ürünlerindeki tehlikeli maddeler, daha az tehlikeli olanlarla veya tehlikesiz olanlarla değiştirilmesi benimsenmiştir. Bunun yanında kullanılan inşaat malzemelerinin belgelendirilmesi, yıkım projelerinde daha fazla sorumluluk, inşaat sektöründe denetimin artması, de montajın mümkün olduğu yerlerde inşaat ürünlerinin daha fazla kullanılması, atık önleme ve atık akışları hakkında daha fazla bilgi ve atık için stratejik planlama yapılması ortaya konulmuştur.