Diğer Malzemelerin Geri Dönüşümü

Binalarda farklı amaçlarla birçok malzeme kullanılır. Alçı taşları, camlar ve plastikler bunların başında gelir. Bu malzemelerin de seçici yıkım sürecinde kaynağında ayrıştırılıp tasnif edilmesi halinde geri dönüşümü mümkündür. Kentsel dönüşüm sürecinde yapılan yıkımlar önceden planlanmış yıkımlardır. Yıkılan yapılarda, ekonomik değeri olan farklı malzemeler kullanılmıştır. Bu farklı malzemelerin her birini hem çevre hassasiyeti duyarak hem kaynakları israf etmeden hem de ekonomik olarak kazanç sağlamak için değerlendirilmesi, geri dönüştürülmesi gerekir.

Cam AB'de yıllık İYA üretiminin, 2011 yılı verilerine göre yaklaşık % 0,66'sını temsil etmektedir. Yaklaşık olarak yılda 400 milyon ton İYA’ya göre yaklaşık 2,6 milyon ton atık cam oluşmaktadır. Atık camlar, cam üretimi veya yalıtım malzemeleri üretimi için yeniden kullanılabilir ve geri kazanılabilir. Ancak, çoğu İYA içerisindeki camlar genellikle diğer yapı malzemelerine karışır ve depolama alanlarına gönderilir (Lauritzen, 2019: 150-151).

Düşük kaliteli cam veya yalıtım malzemelerinin üretimi için camın geri kazanılması, cam üretim tesislerinin mineral saflığına karşı çok hassas olduğundan dolayı camın dikkatlice temizlenmesini gerektirir. Cam atıkları, cam atıklarını toplayan yetkilendirilmiş kuruluşlar ile anlaşılarak geri dönüşüm için cam fabrikalarına teslim edilebilir. Binalarda camların kullanımı bina tipine, kullanılan çerçeve malzemelerine, tasarım ve farklı ihtiyaçların karşılanmasına bağlı olarak birçok biçimde kullanılmaktadır.

Aşağıdaki şekilde cam atıklarının geri dönüşümü ve döngüsel yapıya bağlı sıfır atık süreci görülmektedir. Görüldüğü gibi geri kazanım odaklı çalışmalar yapıldığı zaman, pek yapılmasa da geri kazanımı mümkündür. Ancak camlar ayrı toplandığı zaman % 100’e yakın oranda, yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından toplanarak veya teslim alınarak, cam üretim fabrikalarından geri kazanımı sağlanmaktadır. Türkiye’de bu konuda yasal altyapı mevcut olup,

135

belediyeler bu konudaki yetkilendirilmiş kuruluş ile anlaşma yapmaları halinde, kentsel dönüşüm başta olmak üzere her alanda oluşan atık camların geri kazanımını sağlayabilirler.

Şekil 4.13: Cam Atıklarının Geri Dönüşümü ve Döngüsel Olarak Sıfır Atık

Doğal alçı taşı yaygın olarak bulunan bir kayaçtır. Türkiye’de çokça bulunmakta olup, yerkabuğundan madencilik faaliyetleri ile üretilir. Alçı esas olarak tavanı açmak ve iç mekânı bölmek için yük taşımayan yapı elemanlarının imalatında kullanılır. Bu nedenle alçı endüstrisi esas olarak inşaat faaliyeti bittikten sonra, talebe göre yeni ve yenilenen konutlarda kullanılır.

Toplanan alçıpenlerin geri dönüşüm akış süreci, birkaç adımdan sonra gerçekleşmektedir. İlk olarak, alçı levhaların kâğıt katmanları mümkün olduğunca çıkarılır, daha sonra alçı tozu haline getirilir ve sonunda bu toz alçı levha üreticilerine geri gönderilir ve yeni alçı levhalar üretilebilir.

Elde edilen alçı tozunun, toplanan toplam alçıpen atığının yaklaşık % 94'ünü temsil ettiği tahmin edilmektedir. Geri kalan % 6, alçı levhalar oluşturan kâğıt ve kartonda kalır ve bunlarda kompost tesislerinde kullanılabilir (Lauritzen, 2019: 149-150). Geri dönüşüm, belirli ulusal mevzuata, vatandaş bilincine, çevre duyarlılığına ve özellikle geri dönüşümle ilişkili ekonomik faaliyeti teşvik edecek bir pazarın ve atık borsasının varlığına bağlıdır. Aşağıdaki şekilde alçıtaşı atıklarının geri dönüşümü ve döngüsel yapıdaki sıfır atık süreci görülmektedir.

136

Şekil 4.14: Alçıtaşı Atıklarının Geri Dönüşümü ve Döngüsel Olarak Sıfır Atık

Plastiklerin kullanımı dünyada gittikçe artmaktadır. Artan plastik malzeme kullanımına bağlı olarak, plastik atık miktarı da artmaktadır. Bu durum plastik malzemelerinde geri dönüşümünü zorunlu kılmaktadır. Ancak, farklı plastik çeşitleri, değişen geri dönüşüm süreçleri ve atık plastik malzemelerin kirli olması gibi sebepler, plastiklerin geri dönüşümünü zorlaştırmaktadır.

Plastik atıkların yeniden kullanımı ve pazarlama imkânları kısıtlıdır. Doğrudan bu ürünleri üretenlerin geri alacağı bir sistem kurulursa bu atıkların azaltılması, toplanması ve geri kazanımı daha kolay olacaktır. Aslında, camlar ve alçıpenler gibi diğer yapı ürünleri üreticileri de geri alma fikrini yavaş yavaş kabul etmekte ve yeniden hammadde olarak kullanmak için kendi ürünlerini kendileri almaktadırlar.

Bu anlayış plastik malzeme üreticileri ve diğer ürünleri üreten firmalara da kabul ettirilirse, atıkların pazarlama sorunu büyük ölçüde çözülebilir. Geri kazanım ekonomik hale getirildiği zaman geri dönüşüm daha kolay sağlanmaktadır. Ancak geri kazanım sadece ekonomik hesaplara bağlı olarak yapılmamalı, çevresel hassasiyetler ve kaynakların israf edilmemesi her zaman daha fazla ön planda olmalıdır.

137

Şekil 4.15: Plastik Atıkların Geri Dönüşümü ve Döngüsel Olarak Sıfır Atık Süreci

Yukarıdaki şekilde plastik atıkların geri dönüşümü ve döngüsel yapıya bağlı sıfır atık süreci görülmektedir. Kentsel dönüşüm sürecinde, yıkılacak binalarda pek çok malzeme ve eşya ortaya çıkar. Birçok yıkım firması, yıkım alanında bulunan malzemeleri ve diğer çeşitli eşyaları geri kazanım yapmaz. Bunlar, modern zaman lavaboları, mutfaklar, fırınlar, musluklar, şömineler, duş kabinleri, sıcak su üniteleri, ahşap kirişler, süpürgelikler, döşeme tahtaları, pencereler, mutfak ve vestiyer, dolaplar, kapılar ve pencereler gibi materyalleri içerir.

Türkiye’de bu tür materyaller sıklıkla hurdacılar ve küçük ölçekli yenileme çalışmaları yapan firmalar tarafından değerlendirilmektedir.

Yukarıda anlatıldığı gibi, bu bölümde Esenler ilçesi üzerinden kentsel dönüşüm çalışmalarına bağlı olarak yıkım öncesinde, yıkım sürecinde ve yıkımdan sonra İYA yönetimiyle ilgili yapılması gerekenler ortaya konulmuştur. Bu süreçler şekillerle ifade edilerek ilçe belediyelerinde kentsel dönüşüm atıklarının yönetim iş süreçlerinde yönetim modelinin nasıl olması gerektiği ortaya konulmuştur. Devamında kentsel dönüşüm atıklarının geri kazanılması ve geri dönüşümü sıfır atık yaşam döngüsü süreçlerine bağlı olarak ayrı ayrı şekiller çizilerek anlatılmıştır. Kaynakların verimli kullanılması ve çevrenin korunması yönleriyle bütün bu anlatılanlar yapıların yıkımı söz konusu olduğunda her zaman ve her yerde diğer bütün belediyeler için de geçerlidir.

138

BEŞİNCİ BÖLÜM

İSTANBUL’DA KENTSEL DÖNÜŞÜM ATIKLARI YÖNETİMİ İstanbul’da İYA’nın entegre olarak yönetilmesi ve bir bütün olarak ele alınması gerekir.

Öncelikle İstanbul’un İYA stratejik planı ve İYA yönetim planı hazırlanarak, yapım ve yıkım atıklarının işleneceği tesislerin kurulması için plan yapılmalıdır. İstanbul’da İYA atıklarının geri kazanılması için yapılacak tesisler, ortaya çıkan İYA miktarı dikkate alınarak, tesis ihtiyacı planlanmalıdır. Tesisler ihtiyaca göre hem Avrupa Yakası’nda hem de Anadolu Yakası’nda kentsel dönüşüm atıklarının yoğun olarak oluştuğu lokasyonlara yakın yerlerde, küçük ve orta ölçekli sabit ve mobil olarak kurulabilir. Türkiye’de İYA geri dönüşüm pazarı ve borsası olmadığı için bu eksiklik giderilmelidir. Özellikle İstanbul’da İYA pazarı oluşmadığı için ekonomik olarak ülkemizde İYA’dan elde edilecek gelir tam olarak hesaplanamamaktadır. İYA kaynak olarak değerlendirildiğinde ekonomik olarak büyük bir değer ifade ederken, israf önlenecek, doğal kaynakların verimli kullanımı ve çevresel anlamda sağlayacağı kazanç çok daha fazla olacaktır. Bütün bu çalışmaların yapılması için ilgili kurum ve kuruluşlar ile çok güçlü koordinasyon sağlanmalıdır.