Yürütme Organına Bağlı İdari Kuruluşlar

Yürütme organına bağlı idari kuruluşların kendi içlerinde hiyerarşi veya vesayet yetkilerine dayanarak yaptıkları denetim, idari denetim olarak adlandırılmaktadır (Tutal, 2013: 516). İdari denetim hazineden henüz para çıkmadan önce yani harcamaların taahhüt ve tahakkuk aşamalarında yapılabildiği gibi hazineden harcama yapıldıktan sonra giderlerle ilgili belgeler ve hesaplar üzerinde de yapılabilmektedir (Coşkun, 1994: 255).

İdari denetim sadece kamu harcamalarını kapsayacak şekilde yapılmayıp aynı zamanda kamu gelirlerini kapsayacak şekilde de yapılmaktadır. Bu bağlamda harcama denetimiyle kamu idarelerinin bütçe ile kendilerine tahsis edilen ödenekleri kanunlara uygun olarak kullanıp kullanmadıkları, harcamalarla ilgili yüklenme, gerçekleştirme ve ödeme safhaları gibi hususlar incelenmektedir. Gelir denetimiyle de hükümetin bütçe kanunuyla aldığı yetki ve yürürlükteki vergi ve benzeri kanunlara dayalı olarak gelirlerin tarh, tebliğ, tahakkuk ve tahsil aşamaları gibi hususlar kontrol edilmektedir (Edizdoğan, 1991: 255).

58

Kısaca idari denetim hükümetin bütçe kanunuyla parlamentodan almış olduğu gelir toplama izni ve harcama yapma yetkisi ile ilgili olarak giriştiği faaliyetleri gerçekleştiren bütün kamu idarelerinin önceden belirlenmiş hukuki belgelere uygunluklarının denetlenmesi olarak ifade edilmektedir.

Ülkemizde idari denetim ile ilgili düzenlemenin ise 5018 sayılı kanunda yer alan iç kontrol sistemi çerçevesinde değerlendirilmiş olduğu görülmektedir. 5018 sayılı kanunun 55. maddesine göre “İç kontrol; idarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, malî bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan malî ve diğer kontroller bütünüdür.” şeklinde tanımlanmaktadır. Görev ve yetkileri çerçevesinde, malî yönetim ve iç kontrol süreçlerine ilişkin standartlar ve yöntemler Maliye Bakanlığınca, iç denetime ilişkin standartlar ve yöntemler ise İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenmekte, geliştirilmekte ve uyumlaştırılmaktadır. Bunlar ayrıca, sistemlerin koordinasyonunu sağlamakta ve kamu idarelerine rehberlik hizmeti vermektedirler.

5018 sayılı kanunun 56. Maddesine göre iç kontrol sistemi ile:

a) Kamu gelir, gider, varlık ve yükümlülüklerinin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yönetilmesi,

b) Kamu idarelerinin kanunlara ve diğer düzenlemelere uygun olarak faaliyet göstermesi,

c) Her türlü malî karar ve işlemlerde usulsüzlük ve yolsuzluğun önlenmesi, d) Karar oluşturmak ve izlemek için düzenli, zamanında ve güvenilir rapor ve

bilgi edinilmesi,

e) Varlıkların kötüye kullanılması ve israfını önlemek ve kayıplara karşı korunması amaçlanmaktadır.

5018 sayılı kanunun 57. Maddesine göre kamu idarelerinin malî yönetim ve kontrol sistemleri; harcama birimleri, muhasebe ve malî hizmetler ile ön malî kontrol ve iç denetimden oluşmaktadır. İlgili kanun maddesinde de belirtildiği üzere ön mali kontrol ve iç denetim iç kontrol sisteminin iki önemli unsuru olarak kabul edilmektedir

59

(Kesik, 2005: 100). Nitekim 5018 sayılı kanunun 58. Maddesine göre ön mali kontrol harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontroller ile malî hizmetler birimi tarafından yapılan kontrolleri kapsamakta ve ön malî kontrol süreci, malî karar ve işlemlerin hazırlanması, yüklenmeye girişilmesi, iş ve işlemlerin gerçekleştirilmesi ve belgelendirilmesinden oluşmaktadır. Ayrıca 58. Maddede harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılacak asgarî kontroller, malî hizmetler birimi tarafından ön malî kontrole tâbi tutulacak malî karar ve işlemlerin usûl ve esasları ile ön malî kontrole ilişkin standart ve yöntemlerin Maliye Bakanlığınca belirleneceği açıkça ifade edilmektedir.

İç kontrol sisteminin diğer önemli bir unsuru olan iç denetim 5018 sayılı kanunun 63. Maddesinde kamu idaresinin çalışmalarına değer katmak ve geliştirmek için kaynakların ekonomiklik, etkililik ve verimlilik esaslarına göre yönetilip yönetilmediğini değerlendirmek ve rehberlik yapmak amacıyla yapılan bağımsız, nesnel güvence sağlama ve danışmanlık faaliyeti olarak tanımlanmaktadır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında iç denetimin iç denetçiler vasıtasıyla yapılacağı ifade edilmektedir. 5018 sayılı kanunun 64. Maddesinde ise iç denetçilerin görevleri maddeler halinde sayılmakla birlikte iç denetçilerin görevlerini İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen ve uluslararası kabul görmüş kontrol ve denetim standartlarına uygun şekilde yerine getirmekle yükümlü oldukları ifade edilmektedir. Yine aynı kanun maddesinde iç denetçilerin, raporlarını doğrudan üst yöneticiye sundukları, bu raporların üst yönetici tarafından değerlendirmek suretiyle gereği için ilgili birimler ile malî hizmetler birimine verildikleri ve iç denetim raporları ile bunlar üzerine yapılan işlemlerin, üst yönetici tarafından en geç iki ay içinde İç Denetim Koordinasyon Kuruluna gönderildikleri ifade edilmektedir.

Özetle ülkemizde kamu bütçesinin idari denetiminde her bir kamu idaresi kendi içyapısında bulunan ilgili hizmet birimi tarafından denetime tabi tutulmaktadır. Söz konusu denetim ile gerçekleştirilen ya da gerçekleştirilmesi planlanan faaliyetlerin hukuki metinlere, hükümetin öngördüğü amaçlara, etkinlik, ekonomiklik ve verimlilik kriterlerine uygunlukları kontrol edilmektedir. Söz konusu kontroller yine kamu idarelerinin kendi bünyelerinde barındırdıkları birim ve görevliler tarafından yapılmaktadır. Bu bağlamda iç kontrol sisteminde ön mali kontroller harcama birimleri ve mali hizmetler birimi tarafından yapılmakta, iç denetimler ise bakanlıklar ve bağlı idarelerde, üst yöneticilerin teklifi üzerine Bakan, diğer idarelerde üst yöneticiler

60

tarafından atanan iç denetçiler tarafından yapılmaktadır. Gerek ön mali kontrol gerekse de iç denetim de kontrole ya da denetime tâbi tutulacak malî karar ve işlemlerin usûl ve esasları ile yöntemleri hükümet bünyesinde faaliyet gösteren Maliye Bakanlığınca tayin edilmektedir. Diğer bir ifade ile ülkemizde kamu bütçesinin idari denetimi kapsamındaki iç kontrol sistemi Maliye Bakanlığının görev ve sorumluluğu altında olmaktadır.