Hazine Müsteşarlığı

Hükümetler hem bütçelerinin etkin bir şekilde uygulanması hem de mali kaynakların iyi yönetimine ihtiyaç duymaktadırlar. Harcama birimlerine bütçeyi zamanında uygulamak için gereken fonlar sağlanmaktadır. Bu kapsamda finansal varlık ve yükümlülüklerin yönetimleri de gerekmektedir.

Hükümet içindeki mali yönetim maliye politikasının formülasyonu, bütçenin hazırlanması, bütçeyi uygulama, finansal işlemlerin yönetimi, muhasebe kuralları ve kontrolleri, tarihsel ve karşılaştırmalı veri kaydını muhafaza etme, denetim ve hükümet politikaları ve programlarının sonuçlarının değerlendirilmesi gibi çeşitli faaliyetleri içermektedir. Bu faaliyetler örgütsel düzenlemeler ve sorumlulukların dağılımlarına göre ülkeden ülkeye büyük ölçüde değişiklik göstermektedir. Bazı ülkelerde, hazine departmanı sadece nakit ve borç yönetim fonksiyonları üzerinde durmakta, birkaç ülkede borç yönetimi özerk bir kurum tarafından yapılmakta, bazı ülkelerde ise hazine bütçe uygulama kontrolleri ve/veya muhasebe faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Genellikle hazine departmanı maliye bakanlığına bağlı olarak çalışmakla birlikte, bazı ülkelerde maliye bakanlığı ile hazine birimi bağımsız olmaktadır. Hazinenin Maliye Bakanlığına bağlı bir birim olduğu ülkelere örnek olarak İspanya, İtalya, Japonya ve Hollanda verilebilirken, Maliye Bakanlığı ve Hazine birimlerinin ayrı olarak faaliyet gösterdikleri ülkelere örnek olarak Polonya, Ukrayna ve Avustralya verilebilmektedir (OECD, 2001: 241).

Türkiye’de hazine teşkilatı önceki yıllarda Maliye Bakanlığı bünyesinde faaliyet göstermesine rağmen 13.12.1983 tarihli ve 188 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Maliye Bakanlığından ayrılarak Başbakanlığa15 _{bağlı bir müsteşarlık olarak faaliyet} göstermeye başlamıştır. Hazine Müsteşarlığı devlet gelirlerinin toplanmasında ve harcamaların yapılmasında parasal görev yapan kurum olarak tanımlanmaktadır. Diğer bir ifade ile hazine müsteşarlığı pasif anlamı ile devletin kasası, aktif anlamı ile gelir ve giderlerin yer ve zaman bakımından uyumlu hale getirilmesini sağlayan bir kurum olarak ifade edilmektedir (Batırel, 1987: 120). Bu bağlamda Hazine Müsteşarlığı gelirlerin toplandıkları bölgeler ile harcamaların yapıldıkları yerler arasındaki

15 _{16 Nisan 2017 tarihinde yapılan ve kabul edilen referandum neticesinde Başbakanlık kurumunun} kaldırılarak yürütmenin başının Cumhurbaşkanı olması öngörülmektedir.

56

uyumsuzlukları nakit hareketleri16 _{ile gidermekte, geçici gider-gelir uyumsuzluklarını} ise genellikle süresi bütçe dönemini aşmayan borçlanmalarla gidermektedir (Edizdoğan, 1991: 232).

Özetle ülkemizde devlete ait para, kıymetli maden ve değerlerin muhafaza edilmesi, devlet giderlerinin gerektirdiği nakdin sağlanması ve devlet borçlarının yönetilmesinden Başbakanlığa bağlı bir kurum olan Hazine Müsteşarlığı sorumlu olmaktadır. Özellikle Maliye Bakanlığı tarafından toplanılan kamu gelirlerinin tek bir merkezde toplandıkları ve kamu harcamaları için gerekli olan ödemelerin yapıldıkları kurum olarak Hazine Müsteşarlığı karşımıza çıkmaktadır. Yani ülkemizde bütçenin uygulanması hususunda bütçe yönetiminden Maliye Bakanlığı, yetkisi kapsamında yürüttüğü parasal işlemlerle nakit yönetiminden Hazine Müsteşarlığı17 _sorumlu olmaktadır.

1.2.4. Denetim ve Değerlendirme Sürecinde Yer Alan Aktörler ve Rolleri

Gerek ülkemizde gerekse çoğu diğer ülkelerde devlet bütçe süreci incelendiğinde bütçenin hazırlanması ile başlayan sürecin onaylanma ve uygulanma aşamalarından sonra denetim aşaması ile tamamlandığı görülmektedir. Bu kapsamda yürütme organı olan hükümet tarafından hazırlanan, yasama organı olan parlamento tarafından onanan ve yine hükümet tarafından uygulanan devlet bütçesi son olarak denetim aşamasına tabi olmaktadır (Feyzioğlu, 1984: 357).

Denetim hükümetin mali yönetiminin bir parçası olarak ve kamu sektörünün performansını artıran bir araç olarak görülmektedir. Denetim farklı amaçlara sahip geniş bir yelpazedeki faaliyetleri kapsamaktadır. Geleneksel olarak denetim toplanılan ve harcanılan kamu fonlarının ödeneklerle ve diğer ilgili kanunlarla olan uyumluluğunu kontrol eden bir mekanizma olarak ifade edilmektedir. Ancak denetim aşamasının kapsamının zamanla genişlediği görülmektedir. Bu bağlamda günümüz modern denetim aşaması, sadece kamu harcamalarının kanunlara uygun bir biçimde yapılmaları hususu üzerinde durmamakta bunun yanı sıra kamu harcamalarının ne kadar etkin olarak kullanıldıkları hususu üzerinde de önemle durmaktadır (Diamond, 2002: 4). Buna göre denetimin iki temel işlevi olduğu sonucuna varılmaktadır. Bunlardan ilkine göre

16 _{Nakit hareketleri T.C. Merkez Bankası tarafından, Merkez Bankasının şubesinin olmadığı yerlerde} T.C. Ziraat Bankası tarafından gerçekleştirilmektedir.

17 _{Hazine Müsteşarlığının görev ve sorumlulukları ile ilgili mevzuat, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi Ve} Kontrol Kanunu ve 4059 sayılı Hazine Müsteşarlığının Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun kapsamında düzenlenmektedir.

57

denetim, yönetimin ve çalışanların hukuk kurallarına uygun davranmaları ve faaliyetlerin bu kapsamda devam ettirilmesi sağlanmak suretiyle yolsuzluk ve usulsüzlüklerin, kayıp ve kötüye kullanımların önlenmesi sağlamaktadır. İkincisine göre denetim, yönetim kalitesinin ve performansının arttırılmasına yönelik olarak yönetim süreçlerinin geliştirilmesi, faaliyetlerin etkin ve verimli bir şekilde gerçekleştirilmeleri ve kurumsal hedeflere ulaşılmasını sağlamaktadır (Candan, 2007: 13-14).

Bütçe denetimi her ülkenin geleneklerine, kamu kesiminin ihtiyaçlarına uygun olarak ve birbirinden çok farklı olmayan biçimlerde yapılmaktadır (Edizdoğan, 1991: 254). Genel olarak ülkemizde bütçe denetimi demokratik parlamenter sistemdeki kuvvetler ayrılığı ilkesi kapsamında idari, yargı ve yasama denetimi olmak üzere üç farklı türde yapılmaktadır (Tüğen, 2013: 344). Kamu bütçesinin farklı şekillerde denetime tabi tutulması söz konusu denetimlerde görevli aktörlerin farklılık göstermelerine yol açmaktadır. Bu nedenle çalışmanın bir sonraki aşamasında alt başlıklar halinde ülkemizde uygulanmakta olan bütçe denetim türleri çerçevesinde denetim türlerinde yer alan aktörlere ve söz konusu aktörlerin sahip oldukları rollere ilişkin açıklamalara yer verilecektir.