Hükümetler

Halk adına halkı temsil eden kişilerden oluşan parlamentonun devletin bütçe çerçevesi içinde yapacağı harcamaları ve bu harcamaları uygulamaya olanak sağlayacak gelir kaynaklarını düzenlemesi ve son şeklini vermesi anlamına gelen bütçe hakkı, demokratik parlamenter sistemle yönetilen ülkelerde parlamentolar tarafından kullanılmaktadır (Tüğen, 2013: 232). Bütçe hakkı demokrasilerde parlamentoya verilmiş olsa da tamamen doğrudan parlamentolar tarafından kullanılmamaktadır. Parlamentoların hazırlanması zor ve teknik bilgi gerektiren bütçe hazırlama ilgili haklarını bütçe kanunu vasıtasıyla hükümetlere devrettikleri görülmektedir.

Devlet bütçesinin hazırlanması hususunda neden hükümetlerin görevli kılınmaları gerektiğini Fransız maliyeci R. Stourm “Le Budget” isimli ünlü eserinde açıkça şu şekilde ifade etmiştir: “Bu işi ancak icra kuvveti yapabilir ve yapmalıdır. Hükümet merkezde idarenin ve hiyerarşik teşkilatın başında bulunduğu için ülkenin her yerine günü gününe nüfuz edebilmesi dolayısıyla genel ihtiyaçları ve istekleri hissetmek ve bunların nisbi değerini takdir etmek ve bu suretle de ihtiyaçların ve arzuların

4 _{11 Şubat 2017 tarih ve 29976 sayılı Resmî Gazetede yayınlanan 6771 sayılı Türkiye Cumhuriyeti} Anayasasında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun TBMM'de onaylanarak Anayasa’nın 175’inci maddesi gereğince halk oylamasına sunulmuş ve 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan oylama neticesinde kabul edilmiştir. Referandum neticesinde kabul edilen ilgili kanunun 15. Maddesi bütçe alanı ile ilgili olmaktadır. Bütçe alanında yapılması öngörülen değişikliklerden birisi ise bütçenin hazırlanma ve sunma sürecinde yer alan aktörler ile doğrudan ilgili olmaktadır. Şöyle ki kabul edilen Anayasa değişikliği kapsamında Bakanlar Kurulu’nun kaldırılarak yürütme yetkisinin sadece Cumhurbaşkanı’na verilmesi öngörülmekte, bu durumun bir sonucu olarak bütçe kanunu teklifini hazırlayıp TBMM’ye sunma yetkisinin de Cumhurbaşkanı’na verilmesi öngörülmektedir. Yani söz konusu değişiklikle bakanlar kurulunun kaldırılması ve daha önce bakanlar kuruluna ait olan bütçe hazırlama ve sunma yetkisinin devletin ve yürütmenin başı olarak kabul edilen Cumhurbaşkanı’na verilmesi öngörülmektedir.

6771 sayılı kanunun 18. maddesinde bütçe alanındaki bu değişikliğin, birlikte yapılan TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucunda Cumhurbaşkanı’nın göreve başladığı tarihte hayata geçirilmesi ifade edilmektedir. Bu kapsamda yapılacak seçimler 3 Kasım 2019 tarihinde olmasına karşın, 1183 sayılı ve 20 Nisan 2018 tarihli TBMM kararı ile seçimlerin 24 Haziran 2018 Pazar günü yapılmasına karar verilmiştir. Bu durum ise 2019 yılı merkezi yönetim bütçe kanun teklifnin Cumhurbaşkanı tarafından hazırlanarak meclise sunulacağını göstermektedir.

37

gerektirdiği bütçe tahsisatını hesap ve tahmin etmek hususlarında herkesten daha elverişli durumdadır.” Stourm’un bu düşüncesine benzer şekilde ünlü maliye yazarlarından Fransız G. Jeze, İngiliz Higgs, Bastable, Young, Shirras, Alman Wagner, Von Stein ve İtalyan Nitti, Flora gibi birçok yazarın bütçenin hükümet tarafından hazırlanması gerektiğini kabul etmiş oldukları bilinmektedir (Feyzioğlu, 1984: 145- 146).

Uygulamaya baktığımıza günümüzde çoğu ülkede bütçe hazırlama görevi hükümetler tarafından yerine getirilmektedir. Bu kapsamda Deniz (2007) tarafından yapılan dünyadaki bütçe hazırlama süreçlerinin incelendiği çalışmada da Yeni Zelanda, İngiltere, Danimarka, İsveç, Hollanda, Almanya ve Fransa gibi ülkelerde bütçe hazırlama konusunda ülkelerdeki parlamentolardan aldıkları yetki bağlamında hükümetlerin görevli oldukları ifade edilmiştir. Yani ülkemizde olduğu gibi birçok ülkede bütçeler yürütme organı5 _{olan hükümetler tarafından hazırlanmaktadır. Çünkü} topluma sunulacak kamu mal ve hizmetleri bütçeler aracılığıyla belirlenmekte, belirlenen bütçeleri kullanma hususunda ise hükümetler yürütme organı olarak ön plana çıkmaktadırlar. Bir ülkenin yönetilmesinde birinci derece rol oynayan hükümetlerin yönetimleri esnasında yapacakları giderler ve bu giderleri karşılayacak gelirlerin tahminlerini içeren bütçe tasarılarını hazırlamakla görevlendirilmeleri ise olağan bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Gelecek yıldaki kamusal faaliyetlerin yönetilmesinde odak noktasında bulunan hükümetin bu faaliyetleri gerçekleştirmek için ihtiyaç duyacağı mali desteğin hükümet dışındaki bir organ tarafından belirlenmesi hükümetin faaliyet alanını kısıtlamakla birlikte yönetimin hükümet elinde olmadığını da açıkça göstermekte, dolayısıyla da demokrasi anlayışına ters düşmektedir. Kısaca çoğu demokratik sisteme sahip ülkede olduğu gibi ülkemizde de parlamentodan aldığı yetki çerçevesinde devlet bütçesini hazırlayan ve uygulayan organ hükümet olmaktadır. Hükümet ise bütçe üzerinde sahip olduğu yetkiyi tek başına kullanmamakta, bu hususta hükümete bünyesinde barındırdığı gerekli teknik bilgiye sahip olan bazı teşkilatlar ve

5 _{Kamu bütçelerini hazırlayan ve meclise sunan organ yürütme organı olmakla birlikte, yürütme organı} ülkede benimsenen hükümet sistemine göre farklılık göstermektedir. Şöyle ki parlamenter hükümet sisteminin uygulandığı ülkelerde yürütme yetkileri cumhurbaşkanı ve başbakan arasında paylaştırılmakta, bu durumun bir sonucu olarak bütçe tasarıları başbakanın başkanı olduğu bakanlar kurulu aracılığıyla hazırlanmakta ve meclise sunulmaktadır. Ancak başkanlık hükümeti sisteminde yürütme yetkisi sadece halk tarafından seçilen başkana ait olduğu için bütçe kanun teklifi başkan tarafından hazırlanmakta ve meclise sunulmaktadır. Ülkemizde 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan referandum sonucunda başkanlık hükümeti sistemine geçilmesi kabul edildiği ve başkanlık sistemine 24 Haziran 2018 tarihinde yapılacak olan seçimlerden sonra fiilen geçilmesi öngörülmüş olduğu için 24 Haziran 2018 tarihinden sonra ülkemizde bütçe, yürütmenin başı olan Cumhurbaşkanı tarafından hazırlanacak ve meclise sunulacaktır.

38

kuruluşlar yardımcı olmaktadır. Şöyle ki bütçenin hazırlanması ile ilgili hükümet tarafından yerine getirilmesi gereken görev ve sorumluluklar hükümete bağlı bakanlıklar ve bu bakanlıklar kapsamında görevli olan kurum ve kuruluşlar ile diğer kamu kurum ve kuruluşları tarafından yerine getirilmektedir.