Devlet şeklinin Cumhuriyet olduğu ülkemizde yürütme, halkın egemenliğini kullanan organlardan birisi olarak karşımıza çıkmaktadır (Sencer, 1985: 13). Yürütme yetkisi ve görevi ise Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılmak suretiyle yerine getirilmektedir. Cumhurbaşkanı’nın yürütme ile ilgili görev ve yetkileri Anayasa’nın 104. Maddesinde açık bir şekilde sıralanmaktadır. Yürütme ile ilgili olan söz konusu görev ve yetkilerden en önemlileri ise kuşkusuz Başbakan’ı ve Başbakan’ın teklifi üzerine bakanları atamaktır. Çünkü ülkedeki yürütme oranının başında başbakan bulunmaktadır. Nitekim Anayasa’nın 109. Maddesinde Bakanlar Kurulunun Başbakan ve bakanlardan oluştuğu, 112. Maddesinde Başbakan’ın Bakanlar Kurulunun başkanı olarak, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlamakla ve hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetmekle yükümlü olduğu açıkça ifade edilmektedir. Yani ülkemizde Başbakan başkanlığında Bakanlar Kurulu41, hükümet vasfıyla yürütmeden sorumlu olmaktadır.
Demokratik sistemin var olduğu ülkemizde anlaşıldığı üzere uygulanan politikalar hükümetlerce belirlenmektedir. Yani ülkede devlet yönetiminden hükümet sorumlu olmaktadır. Bu durum hükümetlerin devlet açısından önemini açıkça ortaya koymaktadır. Diğer bir ifade ile devletin yönetilmesi ve demokrasinin uygulanabilmesi için hükümetlere ihtiyaç duyulmaktadır. Hükümetler ise ülkede yapılan genel seçimler neticesinde belirlenmektedirler. Anlaşıldığı üzere hükümetler genel seçim sonuçlarına göre kurulmakta, yani genel seçimler hükümetlerin kurulmaları hususunda bir ön şart olmaktadır. Bu doğrultuda seçim sonuçlarına göre başarılı olan siyasi partiler değişebileceği gibi seçim sonuçlarına göre kurulan hükümetler de değişebilmektedir. Hükümetlerin seçim sonuçlarına göre değişmeleri hükümetlerin takip ettikleri politikaların da değişiklik göstermelerine yol açmaktadır. Bu kapsamda Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar olan sürede Türkiye’de uygulanan genel politikaların da zaman içinde iktidar değişikliklerine bağlı olarak farklılık gösterdikleri bilinmektedir (Sarı, 2007: 33).
41 Günümüz itibariyle ülkemizde yürütmeden başbakan başkanlığında bakanlar kurulu sorumlu olmasına rağmen 16 Nisan 2017 tarihinde yapılan son referandum sonucunda, başkanlık hükümeti sistemine geçilmesi yönünde karar çıkmış, başkanlık hükümeti sistemine geçilmesi için öngörülen tarihe kadar yürütmeden yine bakanlar kurulunun sorumlu olacağı, sisteme geçilmesiyle birlikte bakanlar kurulunun ve başbakanlık kurumunun kaldırılarak yürütme yetkisinin sadece Cumhurbaşkanının sorumluluğunda olacaktır. Ayrıntılı bilgi için bkz syf 33, dipnot 4.
153
Özetle demokratik sistemin seçimlerle birlikte beraberinde getirdiği bir diğer unsur da hükümet olmaktadır. Çünkü yapılan her genel seçim ülkeyi yönetecek yürütme organı olan hükümetin kurulması amacını taşımaktadır. Seçim sonuçlarına göre kurulan hükümetler ülkenin yönetilmesi hususunda söz sahibi olmakta ve ülkenin geleceğini belirlemektedirler. Bu nedenle hükümetler ülkeler açısından son derece önem arz etmektedir. Öte yandan demokratik sistem sadece tek partinin hükümet kurmasının mümkün olmadığı durumlarda birkaç partinin bir araya gelmesiyle koalisyon hükümetlerinin kurulabilmelerine imkân sağlamaktadır. Son olarak devleti yönetmekle görevlendirilen farklı hükümetlerin farklı önceliklere sahip olmalarından ötürü önceliklerine göre ülkede uygulanacak politikaları tayin ettikleri bilinmektedir. Hem ülke hem de demokratik sistem için hükümetler son derece önemli unsurlar oldukları için aşağıda Türkiye’de Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar kurulan toplam 65 tane hükümete ilişkin bilgilere yer vermek amacıyla Tablo 6 oluşturulmuştur.
Tablo 6. Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri
Başbakan Görev süresi Güven oyu Parti(ler)
1 İsmet İnönü 1/11/1923 – 06/03/1924 165 (Oy birliği) Cumhuriyet Halk Fırkası 2 İsmet İnönü 06/03/1924– 22-11/1924 145 (Oy birliği) Cumhuriyet Halk Fırkası 3 Ali Fethi Okyar 22/11/1924 – 03/03/1925 188 (Oy birliği) Cumhuriyet Halk Fırkası
4 İsmet İnönü 04/03/1925 – 01/11/1927 153/179 Cumhuriyet Halk Fırkası
5 İsmet İnönü 01/11/1927– 27/09/1930 269/271 Cumhuriyet Halk Fırkası
6 İsmet İnönü 27/09/1930– 04/05/1931 249/261 Cumhuriyet Halk Fırkası
7 İsmet İnönü 04/05/1931– 01/03/1935 287 (Oy birliği) Cumhuriyet Halk Fırkası 8 İsmet İnönü 01/03/1935– 25/10/1937 343 (Oy birliği) Cumhuriyet Halk Partisi 9 Celâl Bayar 25/10/1937– 11/11/1938 364 (Oy birliği) Cumhuriyet Halk Partisi 10 Celâl Bayar 11/11/1938– 25/01/1939 342 (Oy birliği) Cumhuriyet Halk Partisi 11 Refik Saydam 25/01/1939– 03/04/1939 341 (Oy birliği) Cumhuriyet Halk Partisi 12 Refik Saydam 03/04/1939– 08/07/1942 389 (Oy birliği) Cumhuriyet Halk Partisi 13 Şükrü Saracoğlu 09/07/1942 – 09/03/1943 381 (Oy birliği) Cumhuriyet Halk Partisi 14 Şükrü Saracoğlu 09/03/1943– 07/08/1946 425 (Oy birliği) Cumhuriyet Halk Partisi
15 Recep Peker 07/08/1946– 10/09/1947 378/431 Cumhuriyet Halk Partisi
16 Hasan Saka 10/09/1947– 08/06/1948 362/411 Cumhuriyet Halk Partisi
17 Hasan Saka 09/06/1948– 16/01/1949 308/348 Cumhuriyet Halk Partisi
18 Şemsettin Günaltay 16/01/1949– 22/05/1950 349/391 Cumhuriyet Halk Partisi 19 Adnan Menderes 22/05/1950– 09/03/1951 282 (Oy birliği) Demokrat Parti
20 Adnan Menderes 09/03/1951– 17/05/1954 346/396 Demokrat Parti
21 Adnan Menderes 17/05/1954– 09/12/1955 491/520 Demokrat Parti
22 Adnan Menderes 09/12/1955– 25/11/1957 389/441 Demokrat Parti
23 Adnan Menderes 25/11/1957 – 27/05/1960 403/536 Demokrat Parti
24 Cemal Gürsel 27/05/1960– 05/01/1961 Güven oylaması yapılmadı. Partilerüstü-Askerî Hükûmet 25 Cemal Gürsel 05/01/1961– 27/10/1961 Güven oylaması yapılmadı. Partilerüstü-Askerî
Hükûmet
26 İsmet İnönü 20/11/1961 – 25/06/1962 269/351 Cumhuriyet Halk Partisi
Adalet Partisi
27 İsmet İnönü 25/06/1962 – 25/12/1963 259/397
Cumhuriyet Halk Partisi Yeni Türkiye Partisi Cumhuriyetçi Köylü
Millet Partisi 28 İsmet İnönü 25/12/1963– 20/02/1965 225/401 Cumhuriyet Halk Partisi Bağımsızlar
154
Tablo 6 devamı
29 Suat Hayri Ürgüplü 20/02/1965– 27/10/1965 231/432
Adalet Partisi Yeni Türkiye Partisi Cumhuriyetçi Köylü
Millet Partisi Millet Partisi
30 Süleyman Demirel 27/10/1965– 03/11/1969 252/434 Adalet Partisi
31 Süleyman Demirel 03/11/1969– 06/03/1970 263/428 Adalet Partisi
32 Süleyman Demirel 06/03/1970– 26/03/1971 232/404 Adalet Partisi
33 Nihat Erim 26/03/1971– 11/12/1971 321/370 Partilerüstü-Teknokratlar
Hükümeti
34 Nihat Erim 11/12/1971– 22/05/1972 301/349 Partilerüstü-Teknokratlar
Hükümeti
35 Ferit Melen 22/05/1972– 15/04/1973 262/290 Partilerüstü-Teknokratlar
Hükümeti
36 Naim Talu 15/04/1973– 26/01/1974 261/357 Partilerüstü-Teknokratlar
Hükümeti
37 Bülent Ecevit 26/01/1974– 17/11/1974 235/373 Cumhuriyet Halk Partisi
Millî Selamet Partisi
38 Sadi Irmak 17/11/1974– 31/03/1975 17/378
(Güvensizlik oyu) Geçici Hükûmet
39 Süleyman Demirel 31/03/1975– 21/06/1977 222/442
Adalet Partisi Millî Selamet Partisi Milliyetçi Hareket Partisi
Cumhuriyetçi Güven Partisi
40 Bülent Ecevit 21/06/1977– 21/07/1977 217/448
(Güvensizlik oyu) Cumhuriyet Halk Partisi
41 Süleyman Demirel 21/07/1977– 05/01/1978 229/448
Adalet Partisi Millî Selamet Partisi Milliyetçi Hareket Partisi
42 Bülent Ecevit 05/01/1978– 12/11/1979 229/447
Cumhuriyet Halk Partisi Cumhuriyetçi Güven Partisi (05/01/1978 – 18/09/1978) Demokratik Parti (05/01/1978 – 20/09/1979) Bağımsızlar
43 Süleyman Demirel 12/11/1979– 12/09/1980 229/438 Adalet Partisi
44 Bülend Ulusu 21/09/1980– 13/12/1983 Güven oylaması yapılmadı. Partilerüstü-Askerî Hükûmet
45 Turgut Özal 13/12/1983– 21/12/1987 213/393 Anavatan Partisi
46 Turgut Özal 21/12/1987– 31/10/1989 290/443 Anavatan Partisi
47 Yıldırım Akbulut 09/11/1989 – 23/06/1991 278/373 Anavatan Partisi
48 Mesut Yılmaz 23/06/1991– 20/11/1991 265/418 Anavatan Partisi
49 Süleyman Demirel 20/11/1991– 16/05/1993 280/444
Doğru Yol Partisi Sosyaldemokrat Halkçı
Parti
50 Tansu Çiller 25/06/1993 – 05/10/1995 247/432
Doğru Yol Partisi Sosyaldemokrat Halkçı
Parti
51 Tansu Çiller 05/10/1995– 30/10/1995 191/421
(Güvensizlik oyu) Doğru Yol Partisi
52 Tansu Çiller 30/10/1995– 06/03/1996 243/415 Doğru Yol Partisi
Cumhuriyet Halk Partisi 53 Mesut Yılmaz 06/03/1996– 28/06/1996 257/544 Doğru Yol Partisi Anavatan Partisi 54 Necmettin Erbakan 28/06/1996– 30/06/1997 278/544 Doğru Yol Partisi Refah Partisi
55 Mesut Yılmaz 30/06/1997– 11/01/1999 278/544
Anavatan Partisi Demokratik Sol Parti Demokrat Türkiye Partisi
155
Tablo 6 devamı
57 Bülent Ecevit 28/05/1999– 18/11/2002 354/536
Demokratik Sol Parti Milliyetçi Hareket Partisi
Anavatan Partisi
58 Abdullah Gül 18/11/2002– 14/03/2003 346/516 Adalet ve Kalkınma
Partisi
59 Recep Tayyip Erdoğan 14/03/2003– 29/08/2007 350/512 Adalet ve Kalkınma
Partisi
60 Recep Tayyip Erdoğan 29/08/2007– 06/07/2011 337/535 Adalet ve Kalkınma
Partisi
61 Recep Tayyip Erdoğan 06/07/2011– 29/08/2014 322/495 Adalet ve Kalkınma
Partisi
62 Ahmet Davutoğlu 29/08/2014– 28/08/2015 306/439 Adalet ve Kalkınma
Partisi
63 Ahmet Davutoğlu 28/08/2015– 24/11/2015 Güvenoyu
gerekmiyor. Adalet ve Kalkınma Partisi Bağımsızlar Halkların Demokratik Partisi
64 Ahmet Davutoğlu 24/11/2015– 24/05/2016 315/509 Adalet ve Kalkınma
Partisi
65 Binali Yıldırım 24/05/2016– Görevde 315/550 Adalet ve Kalkınma
Partisi Kaynak: http://www.basbakanlik.gov.tr
Tablo 6’dan anlaşılacağı üzere 29 Ekim 2017 tarihinde 94. Yıl dönümü kutlanan Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar ülkemizde çok sayıda hükümet görev yapmıştır. Görev yapan hükümet yapıları incelendiğinde bazı hükümetlerin tek başına iktidar olan siyasi partilerden oluştukları görülmekle birlikte bazı hükümetlerin ise seçimlerde başarılı olan birkaç siyasi partinin bir araya gelmesi neticesinde oluşmuş oldukları görülmektedir. Bu kapsamda Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar olan sürede 39 tane tek parti hükümeti, 15 tane de koalisyon hükümeti42 kurulmuştur. Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükümeti CHP ile Adalet Partisi'nin uzlaşmaları neticesinde 20 Eylül 1961 tarihinde kurulan 26. Hükümet olup, son koalisyon hükümeti ise DSP, MHP ve ANAP’ın uzlaşmaları neticesinde 28 Mayıs 1999 tarihinde kurulan 57. Hükümet olmuştur. Ülkemizde kurulan koalisyon hükümetlerinin ömürleri çok uzun olmamakla birlikte en kısa ömürlü hükümetin 3 ay 22 gün ile 53. Hükümet olduğu, en uzun ömürlü hükümetin ise 41 ay 22 gün ile 57. Hükümet olduğu görülmektedir. Ayrıca yine ülkemizde 7 hükümetin43 askeri müdahaleler sonrasında ülkeyi yönetmek için başa geçtiği, seçimlerin yenilenmesi ve erken seçim nedeniyle 3 geçici hükümetin44 kurulduğu bunlara ek olarak 4 azınlık hükümetinin45 kurulduğu bilinmektedir. 1 Kasım 2015'te yapılacak seçim öncesi süreçte ülkeyi yönetmek amacıyla kurulan 63. Hükümet
42 Koalisyon hükümetleri: 26,27,28,29,37,39,41, 42,49,50, 52,53,54,55 ve 57. Hükümetlerdir. 43 Askeri müdahaleler sonrasında kurulan hükümetler: 24,25,33,34,35,36 ve 44. Hükümetlerdir. 44 Geçici hükümetler: 35,36 ve 38. Hükümetlerdir.
45 Azınlık hükümetleri: 28,43,51 ve 56. Hükümetlerdir. 40. ve 51. Hükümetler azınlık hükümeti olup meclisten güvenoyu alamayan hükümetlerdir.
156
ise Türkiye Cumhuriyeti siyasi Tarihi’nde kurulan ilk seçim hükümeti olarak kayıtlara geçmiştir.
Son olarak ülkemizde görev yapan hükümetlerin görev süreleri göz önünde bulundurulduğunda bazı hükümetlerin görev sürelerinin oldukça uzun, bazı hükümetlerin görev sürelerinin ise bir hayli kısa oldukları görülmektedir. Görev süresi kısa olan hükümetlerin genellikle koalisyon hükümeti olmaları dikkat çekicidir. Bu durum ülkemizde koalisyon hükümetlerinin istikrarlı bir şekilde yönetimi sürdüremediklerini göstermektedir. Şöyle ki Cumhuriyet’in ilanından beri görev yapan 15 koalisyon hükümetinin toplam 19,4 yıl yani 233 ay görev yaptığı, toplam görev süresinin toplam koalisyon hükümeti sayısı olan 15 sayısına bölünmesiyle her bir koalisyonun ortalama olarak 1,2 yıl yani 15 ay gibi kısa bir süre görev yaptığı sonucuna ulaşılmaktadır. Ülkedeki siyasi istikrarı sağlayamayan koalisyon hükümetlerinin aksine çok partili dönemden günümüze kadar olan süreçte en uzun süreli iktidarın Adalet ve Kalkınma Partisi’nin görev yaptığı dönemlerde sağlanmış olduğunu görmekteyiz. Şöyle ki 18 Kasım 2002 tarihinde Adalet ve Kalkınma Partisi’nin iktidarında kurulan 58. Hükümeti, 59. Hükümet, 60. Hükümet, 61. Hükümet, 62. Hükümet, 64. Hükümet ve 65. Hükümet takip etmiştir.46