Yerel Yönetimleri Denetleyen Kurumlar

Başbâki Kulluğu makamı ilga edildikten sonra sırasıyla; Meclis-i Muhâsebe-i Maliye, Zimemât Komisyonu, Meclis-i Maliye ve Meclis-i Muhasebe ve Meclis-i Âli-i Hazâin kurulmuştur. Bunlar ya mali uyuşmazlıklara bakıyor ya da mali 25_{Eryılmaz, a. g. e. , s. 349.}

26_{Zerrin Toprak, Yerel Yönetimler, Nobel Yayın Dağıtım, 6 ncı Baskı, Ankara, Kasım, 2006, s. 83.} 27_{Zerrin Toprak, Yerel Yönetimler, Birleşik Matbaa, 7 nci Baskı, İzmir, Eylül 2008, s. 42. ; Gürsel}

Kaplan, “Yeni İl Özel İdaresi Kanununa Göre İl Genel Meclisi ve Encümeni Kararları Üzerinde Vesayet Denetimi”, A. Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 54, Sayı: 3, 2005, s. 121; Şeref Gözübüyük, Türkiye’nin Yönetim Yapısı, Turhan Kitabevi, Güncelleştirilmiş 8 nci Bası, Ankara, 2004, s. 179.

problemlerde teftiş ve denetleme görevi ifa ediyorlardı. Bunlardan Melis-i Âli-i Hazâin’in ilgası Mayıs 1866 (Muharrem 1283) de olmuştur.29

Divan-ı Muhasebat (Sayıştay teşkilatı) 29 Mayıs 1862 (Selh-i Zilkade 1278) tarihinde kurulmuş ancak fiilen göreve başlamamıştır. Fiilen çalışmaya başladığı tarih Nisan 1863’tür (Muharrem 1280). Bu tarihten sonra tekrar bir süre faaliyetleri askıya alınmış ve 1878 (1295) tekrar canlandırılarak Divan-ı Muhasebattan beklenen görevleri tam olarak ifa etmeye başlamıştır.30 _{Divan-ı Muhasebatın çalışmasının}

askıya alındığı dönemlerde görevleri geçici meclisler tarafından yürütülmüştür. Aktif olmadığı dönemlerde başkan atanmamış vekâletle işler yürütülmüştür.31 _Divan-ı

Muhasebatın görevlerini, teşkilatını ve çalışma esaslarını gösteren Divan-ı Muhasebat Nizamnamesi ise 24 Kasım 1863 (12 Cemâziyelâhir 1280) tarihli İrâde-i Seniyye ile yürürlüğe girmiştir. Divan-ı Muhasebatın kurulma tarihi bir kısım hukukçular tarafından nizamnamenin yürürlük tarihi olarak kabul edilmesinden dolayı farklı verilebilmektedir. Ancak, kurumun kurulma tarihi ile nizamnamenin yürürlük tarihi farklıdır. Gerçek kurulma tarihi 29 Mayıs 1862 (Selh-i Zilkade 1278), fiilen çalışmaya başladığı tarih Nisan 1863 (Muharrem 1280), Divan-ı Muhasebat Nizamnamesinin yürürlük tarihi 24 Kasım 1863 (12 Cemâziyelâhir 1280)’tür32

1876 tarihli Teşkilat-ı Esasinin 105, 106 ve 107 nci maddelerinde “Divan-ı Muhasebat” olarak düzenlenmiştir. Divan-ı Muhasebat’ın yerel yönetimlerin hesaplarını denetleme yetkisi vardı.33 _{1878 tarihinde çıkarılan bir kararname}34 _ile

Sayıştay’a belediye muhasebelerine bakmak ve hesaplarını yargılama görevi verilmiştir.

29_{Ahmet Akgündüz, Arşiv Belgeleri Işığında Sayıştay Tarihi, Sayıştay Yayın İşleri Müdürlüğü, 29}

Mayıs 1997, Ankara, s. 67.

30_{Salname-i Devlet-i Aliye, Dersaadet, 1280. , s. 40. ; Mehmet Süreyya, Sicil-i Osmânî, Cilt: 1, s.}

434’ den aktaran Akgündüz, a. g. e. , s. 70.

31_{Akgündüz, a. g. e. , s. 70.} 32_{Akgündüz, a. g. e. , s. 80.}

33_{1876 Kanunu Esasisi md. 105, 1 nci Tertip Düstur, Cilt: 4, 7 Zilhicce 1293 (23 Aralık 1876), ss.}

4, 20; “- Emevali Devletin kabız ve sarfına memur olanların muhasebelerini rüiyet ve devairden tanzim olunan sâi muhasebelerini tetkik ederek hulâsai tetkikat ve neticei mütalâatını her sene bir takriri mahsus ile Heyeti Mebusana arzeylmek üzere bir Divanı Muhasebat teşkil olunacaktır. Bu divan her üç ayda bir kerre ahvali maliyeyi Riyaseti Vükelâ vasıtasile ba takrir tarafı Hazreti Padişahiye dahi arzeder.”,http://www.belgenet.com/arsiv/anayasa/1876.html,(23.08.2009).

1.1.3.2.2. Şurayı Devlet ( Danıştay)

Divan-ı Muhasebatın ardından 1868’de Danıştay kurulmuştur. Ancak, tutuk adalet modeli uygulanması nedeniyle verilen kararlar, Sadrazamın onayı ve

Padişahın iradesiyle yürürlüğe girebiliyordu. Görevi esas itibariyle, danışmanlık

hizmeti vermek ve yetkilendirildiği konularda yönetim ile vatandaşlar arasındaki uyuşmazlıkları çözmekti.35

1.1.3.2.3. Maliye Teftiş Kurulu

1879 tarihinde kurulan Maliye Teftiş Kurulu’nun da yerel yönetimleri denetleme yetkileri vardı. Kurulun 1879 tarihinde çıkarılan “Heyet-i Teftişiyye-i Maliyenin Kavaid ve Vezaif-i Mer’iyetine Dair Talimatname” sinin 8 nci maddesinde belediyelerin denetlenmesine ilişkin hükümler yer almaktaydı.

“1895 yılında Berlin Kongresi kararlarına göre Doğu Anadolu bölgesine

daha önceleri Valilik ve Büyükelçilik görevlerinde bulunmuş olan Şakir Paşanın görevlendirilmiş olması geçici teftiş için örnektir. Bu görev 5 yıl sürmüş, modern anlamda teftiş sayılabilecek önemli raporlar hazırlanmış, yapılacak işler ve teftiş heyetinin alacağı maaş ve yolluklar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Bu raporlara göre, Belediye, Nüfus, Maliye, Mülkiye ve Adliye gibi kurumların teftiş edildiği, bu teftişlerde, illerdeki okul sayıları, nüfus, vakıf kuruluşları, devlet gelirleri, maden, Van Gölündeki gemi işletmeciliği, bir belediye kasasındaki nakdin kayıtlarla uyuşmadığı gibi ayrıntılara da yer verilmiştir. Mülkiye Müfettişi unvanı ilk defa 1897 tarihli Salnamede … yer almıştır.”36

1.1.3.2.4. Umuru Mülkiye Heyeti Teftişiyesi (Mülkiye Müfettişleri)

Dâhiliye Nezaretinin (İçişleri Bakanlığı) örgüt şemasında yer alan birimlerin görev yetki ve sorumluklarının belirlendiği Dâhiliye Nezareti Teşkilatına Dair 35_{Topcu, a. g. e. , s. 120.}

36 _{Maliye Bakanlığı Maliye Teftiş Kurulu, “Maliye Teftiş Kurulu Tarihi”,}

Nizamname 22 Muharrem 1332 (1913) tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu talimatın 15 nci maddesinde Teftiş Heyetinden söz edilerek, teftiş heyetinin görev ve teşkilatının özel olarak düzenleneceği hükme bağlanmış ve aynı yıl Şurayı Devlet Mülkiye dairesince incelendikten sonra 1915 tarihinde Mülkiye Müfettişlerinin Vazifelerini İfa Sureti Hakkında Talimatname yürürlüğe girmiştir. Ayrıca, mülkiye müfettişlerinin çalışmaları hakkında 1915 (27.10.1331) tarihli (Umuru Mülkiye Heyeti Teftişiyesinin Vazife ve Salahiyetleri Hakkında Talimatname) çıkarılmıştır.37

Vilayet Belediye Kanununda sonradan yapılan bir değişiklikle belediye başkanlarının, Dahiliye Nazırı (İçişleri Bakanlığı) adına denetim ve soruşturma yapan Mülkiye Müfettişlerince görevden alınabilecekleri hükmü getirilmiştir.38

“19.05.1930 Tarih ve 1624 sayılı Dâhiliye Vekâleti Merkez Teşkilat ve Vazifeleri Hakkında Kanun ile Teftiş Kurulu Başkanlığı yedinci sıraya konulmuştur. Kurul, sonradan çıkarılan 5066 sayılı Kanunla bugünkü yerini almış bulunmaktadır.

1624 Sayılı Kanunun 9 ve 1700 sayılı Kanunun 7. maddelerine göre hazırlanan 18.02.1944 tarih ve 3-453 sayılı Kararname ile (Mülkiye Teftiş Heyeti Nizamnamesi) yürürlüğe konulmuştur.

Teftiş Kurulu; başta kendi çalışma usullerini iyileştirmek ve diğer görevli kuruluşların işleyişindeki aksaklıkları gidererek verimli ve etkili bir idareyi sağlamaya yardımcı olmak amacıyla TODAİE ile işbirliği yaparak, teftiş ve denetleme hizmetlerini geliştirme çalışmalarına girişmiş, bu çalışmalar sonunda Çalışma ve Soruşturma Yönetmelikleri hazırlanıp 19.04.1967 günkü Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe konulmuştur.”39

37_{İçişleri Bakanlığı Mülkiye Teftiş Kurulu, “Mülkiye Teftiş Kurulu Tarihçesi”,}

http://teftis.icisleri.gov.tr/default_B0.aspx?content=53, (26.12.2009).

38_{Sıddık Tümerkan, Türkiye’de Belediyeler (Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum), İstanbul, 1942,}

s. 112.

39_{İçişleri Bakanlığı Mülkiye Teftiş Kurulu, Mülkiye Teftiş Kurulu Tarihçesi,}