Yönetimden Yönetişime Geçiş

Yönetişim (governance) kavramını geleneksel bağlamda “yönetim” kavramıyla denk bir anlama sahip olarak görenler bulunmakla birlikte yaygın anlayış birbirinden farklı kavramlar olduğunu vurgulamaktadır. Nitekim Rhodes, yönetimi “devlet merkezli bir anlayışı yansıtır” olarak nitelendirmekte bu nedenle de yönetişimi bundan daha kapsamlı olarak görüp “bir dizi aktörün, sürecin ve merkezi yönetimin birincil olmaktan çıkarak diğer aktörlerle görece eşit olduğu bir durumu” tanımladığını belirtmektedir.509

Kimi akademisyenler tarafından Yeni Kamu Yönetimi anlayışının gelişmekte olan ülkelere göre yeniden düzenlenmiş şekli olarak yorumlanan Yönetişim yaklaşımıyla birlikte yönetime yeni anlayışlar gelmekte, tek aktörlü, merkeziyetçi, hiyerarşik iş bölümü içinde, kaynakları ve yetkileri kendinde toplayan yönetim paradigmasından; çok aktörlü, desantralize, esnek yapılı, kendisi yapmaktan çok toplumdaki aktörleri yapabilir kılan, onları yönlendiren, kaynakların yönlendirilmesini kolaylaştıran, karşılıklı etkileşimin belirleyici olduğu yeni bir paradigmaya geçilmektedir. Bu yeni paradigmayla birlikte devlet işleri yapan değil, yönlendiren olarak algılanmakta, toplum yönetim içerisinde

507 _{Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Kamu Yönetiminin İyileştirilmesi ve Yeniden Yapılandırılması,}

Özel İhtisas Komisyonu Raporu, DPT, Ankara, 2001.

508 _{T.C.İçişleri Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı Özel Kalem Müdürlüğü 07/05/2002 tarih ve}

B050ÖKM0000011-12 Sayılı Yazısı, 2002

509 _{Selim Coşkun, “Kamu Yönetiminde Yönetişim” Kamu Yönetiminde Çağdaş Yaklaşımlar, (Der. Asım}

önemli bir aktör olarak devreye sokulmakta, yurttaş ise aktif konuma kavuşarak yönetim içerisindeki hak ettiği yeri almaktadır.510

Yurttaşlar ile merkezi kamu yönetimi arasındaki ilişkilerin yeniden şekillendirilmeye başlandığı günümüzde “Yönetim” kavramı da değişime uğruyor. Bu yeni “yönetim” anlayışı, içerdiği “karşılıklı etkileşim” anlamından ötürü Türkçe’de yerini “Yönetişim” olarak buluyor. “Yönetişim” kavramı, bir tarafın diğer tarafı yönettiği bir ilişkiden, karşılıklı etkileşimlerin öne çıktığı bir ilişkiler bütününe doğru dönüşümü ifade ediyor. Yönetişim, toplumların, faaliyetlerini yönetmek amacıyla kullandığı politik, ekonomik ve yönetsel iradedir. Yurttaşların, grupların ve toplulukların, ortaklaşa karar alma ve uygulamada, çıkarlarını dile getirme, yükümlülüklerini karşılamada ve çatışma noktalarının çözümünde kullandıkları mekanizmaları, süreçleri ve kurumları kapsar. Bu anlamda yönetişim, toplumsal aktörler arasında ve toplumsal aktörlerle kamu yönetimi arasındaki karşılıklı etkileşimin niteliğine işaret etmektedir.511 Yönetsel yöntem olarak yönetişim; kamu otoritesi, özel sektör ve sivil toplum temsilcilerinin birlikteliğinde örgütlenmekte ve yeni demokratik katılımcı perspektif olarak sunulmaktadır.512

13. yüzyıl Fransızca’sında “gouvernement”, hükümet ve yönetim anlamında kullanılırken, bu sözcüğün eş değeri olarak “Gouvernance”, yönetme sanatı, tarzı anlamında kullanılmıştır. Yönetişim, ilk kez 1970’lerde Chicago Okulu’nda, şirket işletmesinde yönetim kurullarının merkezi gücünü hissedarlar lehine dengelemek ve işletmeye daha etkin katılımlarını sağlamak, işletmeyi daha saydam ve hesap verebilir kılmak için geliştirilen bir kuramın dayanak kavramı olarak kullanılmıştır.513 Yönetişim ilkesi ile kamuyu ilgilendiren kararların alınmasında, karardan etkilenecek tüm tarafların dahil edilmesi sağlanacak, böylece merkezi ve yerel yönetimlerin yanı sıra STK’ların kendilerini ilgilendiren hususlarda sözlerini söyleyebilmelerinin önü açılmış olmaktadır.514

İyi yönetişimin gerektirdiği temel öğeler, şeffaflık, açıklık, hesap verebilirlik, katılımcılık, etkinlik, hukuka bağlılık ve toplumsal sorumluluktur. 2000’li yıllarda toplumlar çok yaratıcı, verimli Yönetişim biçimleri ortaya koyuyor, deniyor, deneylerinden dersler çıkarıyor. Bu anlamda yeni bir yurttaşlık bilinci gelişiyor. Bu yurttaşlık bilinci kendi sorunlarına sahip çıkan, yüksek standartlar talep eden ama bu standartların

510 _{Aktel, a.g.k., s.162}

511 _{Yılmaz Argüden, “İyi Yönetişim”, Dünya Gazetesi, 20.09.2002} 512 _{Alada, a.g.k., s.25}

513 _{Uçkan, a.g.k., 2003, s.6} 514 _{Aktel, a.g.k., s.76}

oluşumunda ve hayata geçirilmesinde aktif rol alan, bunun için kendi içinden çözümler çıkaran ve bunun için yapılanmalar oluşturan yeni bir kimliği simgeliyor.515

Kamu yönetimi düzeyinde yönetişim kavramı, genellikle “birlikte yönetim”, “etkileşim içinde yönetim organizasyonu” tarzında konumlanmakta ve katılımcı politikalarla toplum içinde en kapsamlı uzlaşmayı sağlayacak topluluk merkezli bir yönetim anlayışını, demokrasinin etkinleştirilmesini temsil etmektedir.516 İyi yönetişim, bu güne kadar ayrı ayrı durduğu vurgulanan kamu sektörü, özel sektör ve üçüncü sektörü (sivil toplum kuruluşları) bir araya getiren, birlikte sorumluluk alabilecekleri, birlikte yönetilebilecekleri ve denetlenebilecekleri bir sistemi tanımlamaktadır.517

Yönetişimin sistematik kullanımı, yönetimden daha geniş bir kapsamda hem iç hem de dış siyasi ve ekonomik iktidarın dağılımını kapsar; siyasi kullanımı bir devletin demokratik vekaletten kaynaklanan meşruiyet ve otorite kazanımına göndermede bulunur: idari kullanım ise etkili, açık, hesap verebilir ve denetlenen bir kamu hizmetine işaret eder. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ise sosyal ve insani kalkınmaya, katılımcı uygulamalara daha güçlü bir vurgu yaparak Yönetişimi, “bir ülkenin her düzeydeki meselelerini yönetmek için uygulanan ekonomik, siyasi ve idari otorite” olarak tanımlar ve bu otoriteyi “yurttaşlar ve grupların çıkarlarını dile getirdiği, yasal haklarına sahip çıktığı, yükümlülüklerini yerine getirdiği ve farklılıklarına arabuluculuk yaptığı mekanizmalar, süreçler ve kurumlar” olarak konumlarken, Dünya Bankası ile ortak bir platformu paylaşmakta, ancak “iyi yönetişim” in her şeyden önce “katılımcı, şeffaf, hesap verebilir, etkili ve adil olması ve hukukun egemenliğini geliştirmesi gerektiğini de vurgulamaktadır.518

Kamu yönetimi düzeyinde iyi yönetişim, devlet organlarının ve kamu hizmeti veren kuruluşların şeffaflığıyla başlar, hesap verebilirliğinden geçer ve verimlilikle sonuçlanır. Bugün toplum olarak acısını yaşadığımız hemen bütün sorunların, yolsuzlukların, verimsizliklerin, savurganlıkların panzehiri iyi yönetişim ilkelerini yalnızca sözde değil, özde de benimsemek ve yaşama geçirmektir. Sivil Toplum Kuruluşları böyle bir süreçte çok önemli bir rol üstlenebilirler. Devlet, her biri alanında uzmanlaşmış sivil toplum

515 _{Yılmaz Argüden, “İyi Yönetişim”, Dünya Gazetesi, 20.09.2002,}

http://www.arguden.net/articleDetail.asp?mID=106

516 _{Uçkan, a.g.k., s.6} 517 _{Aktel, a.g.k., s.162} 518 _{Uçkan, a.g.k., s.14-15}

kuruluşlarıyla işbirliği hem ulusal sorunlarımızı aşmamıza yardımcı olacak, hem de katılımcı demokrasiyi geliştirerek devlete duyulan güveni artıracaktır.519

Bu yeni yönetim anlayışı, yalnızca hükümetler tarafından değil, uluslar arası örgütler, özel sektör kuruluşları, bu kuruluşların oluşturduğu birlikler, sivil toplum kuruluşları ve sivil toplum kuruluşlarının oluşturduğu birliklerin katılımıyla hayata geçirilir.520 Yönetişimin en etkili aracı, gelişmiş ve uzmanlaşmış sivil toplum kuruluşlarıdır. STK’lar, temsili demokrasiden, katılımcı demokrasiye geçişin en etkili araçları olarak, kitlelerin ülkenin ve dünyanın yönetimine katılımını sağlamaktadır. 21. yüzyılın, toplumsal sektör kuruluşlarının yüzyılı olacağı görüşünü savunanlar, toplumun gerçek potansiyelini en geniş ölçekte seferber etme olanağına yalnızca sivil toplum kuruluşlarının sahip olduğuna dikkat çekiyorlar.521

Günümüz bilgi toplumunda, orduya sahip olma, para basma ve vergi salma temel nitelikleriyle konumlanan ulusal devlet egemenliği, Kuzey Atlantik İttifakı (NATO), Avrupa Güvenlik ve Savunma Politikası (AGSP), Euro, küresel vergi işbirliği gibi oluşumlarla derin bir dönüşüm geçirmektedir. Böylece devlet, uluslar üstü kurumlarla da bir yönetişim ilişkisi içine girmektedir. Böylece yönetişim, devletin çevresinde olup biten değişimlere verdiği kurumsal yanıtlarla gelişen bir anlayış olarak karşımıza çıkmaktadır.522 Bilişim teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte yönetişim de elektronik yönetişime dönüşmektedir. E-yönetişim (e-governance) Avrupa Komisyonu tarafından yapılan çalışmalarda açıklık, katılım, sorumluluk (hesap verebilirlik), etkinlik ve tutarlılık olarak beş kriter ile açıklanmaktadır.

• Açıklık (Saydamlık); kurumların çalışmalarına katılımın ve kullanılan dilin açık olması, • Katılım; uygulanan politikaların şartlara uygun, nitelikli olması ve siyasal sürece

katılabilme yollarının açık olması,

• Sorumluluk (Hesap Verebilirlik); sorumluluğun farklı kademeler dağıtılabilmesi; • Etkinlik; ihtiyaç ve hedeflere uygun politikaların doğru zaman ve şekilde uygulanması, • Tutarlılık; politikalara ve bunların sonucu olarak çıkacak aktivitelere karşı istikrarlı bir

yaklaşıma sahip olunması anlamına gelmektedir.523

Dünya Bankası’na göre iyi yönetişim için “Halkın sesi ve katılım mekanizmaları. Vatandaşların kamusal hizmetlere ilişkin görüşlerini tespit etmek için düzenli anketler

519_{Yılmaz Argüden, “İyi Yönetişim”, Dünya Gazetesi, 20.09.2002} 520 _{Uçkan, a.g.k., s.10}

521 _{Yılmaz Argüden, “İyi Yönetişim”, Dünya Gazetesi, 20.09.2002,} 522 _{Uçkan, a.g.k., s.9}

yapılması ve kamuoyuna açıklaması, halkın siyasal kararlara katılımını sağlayacak mekanizmaların uygulanması vs. gereklidir.”524

İyi yönetişim ilkelerinin yaşama geçmesinde kişiler önemli bir sorumluluk taşıyorlar. Kişisel düzeyde, her insan bir yandan tüketici, bir yandan yurttaş, bir yandan da toplumsal sorumluluğu olan bir bireydir. Bu sorumlulukları yerine getirirken şeffaflık, açıklık, hesap verebilirlik, katılımcılık, etkinlik gibi iyi yönetişim ilkelerine sahip çıkarak sivil toplum kuruluşları da dahil olmak üzere her kurumun gelişmesine ve toplumsal refahımızın artmasına katkıda bulunacaktır, çünkü bu şekilde kaynakların çok daha etkin kullanılmasını sağlayacaktır. Dolayısıyla her birimiz, birer yurttaş olarak devletten, birer müşteri olarak şirketlerden ve birer birey olarak STK’lardan İyi Yönetişim’i talep etmeli ve kendimiz de bu ilkeleri yaşamaya çalışmalıyız.525