2.4. KAMUSAL ALANI BİÇİMLENDİREN YURTTAŞ KİMLİĞİNDE DEĞİŞİM
2.4.1. Bilişim Ve Enformasyon Devrimlerinin Yurttaşa Etkisi
Sanayi toplumundan enformasyon toplumuna geçiş sürecinde toplumsal, ekonomik ve politik alanda çeşitli dönüşümler yaşanmıştır. Öncelikle işin yapısı büyük ölçüde değişmiş, sanayi toplumunun işlerinin yerini, partime ya da geçici/sözleşmeli işler almaya başlamıştır. İşin sürekliliğini yitirmesine paralel olarak, çalışanlar, yaşamları boyunca yeni işlere uygun yeni hünerler kazanma ihtiyacı duymaktadırlar. Kol gücüyle çalışan işgücüne eskisi kadar gereksinim kalmamış, işgücü bilgisayar destekli makineleri kullanan yüksek vasıflı bilgi işçilerine dönüşmeye başlamıştır.285
Modern çağın en geniş yurttaş kategorisi, hem işçi sınıfının hem de profesyonel orta sınıfı kapsayan “çalışanlar” kategorisidir. Bu insanların Atina aristokratları gibi bütün
279 A. Evren Hoşgör, “İnternet ve Demokratik Katılım”, Mülkiye, Cilt.XXV, Sayı.230, 2001, s.190 280 Asu Aksoy, “İnternet ve Demokrasi”, http://bkd.org.tr/analiz/internet_ve_demokrasi.asp (15.04.2004) 281 M. Akif Çukurçayır, Siyasal Katılma ve Yerel Demokrasi, Çizgi Kitabevi, 2. Baskı, Konya, 2002, s.143 282 Yıldız, a.g.k.,, s.78
283 Birol Akgün, “Küreselleşme, Sanal Siyaset ve E-Demokrasi”, Küresel Sistemde Siyaset, Yönetim,
Ekonomi, (Der. M. Akif Çukurçayır), Çizgi Kitabevi, 2003, Konya, 2003, s.69
284 A. Ramazan Altınok, “İnternet, Demokrasi ve Devlet”, Türk İdare Dergisi, Yı.73, Sayı.433, 2001,
s.146-148
vakitlerini politikaya ayırmaları beklenemezdi.286 Yurttaşlık çağrışımları, kamusal hayatla (yurttaş alanı) ve mahrem alan (siyasi olarak sınırların ötesi sayılan) arasındaki ilişkiyi belirli bir biçimde tasavvur ederler. Yurttaşlık, modern bir “kamu” kavramlaştırması oluşturmaya yardım eder ama bu belirli seslerin ( toplumsal cinsiyet, etnik köken) dışlanması eğilimi taşıyan bir kamu olduğu görüşü de vardır.287
İnsanoğlunun tarım ve sanayi olarak adlandırdığı iki devrim dalgasından geçtikten sonra üçüncü bir devrim dalgası olan “bilgi çağı” na girilmiştir. Bilginin vatanı “siberalan” denilen bilgisayar dünyası ve bu yeni dalga bireyden aileye, şirketlerden dini kuruluşlara kadar her alanda büyük dönüşümlere neden olmuştur.288 20.yüzyıl iletişim alanında önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Sanayi devriminden sonra yaşanan teknolojik gelişmeler üç döneme ayrılmaktadır. Birinci ve ikinci teknolojik gelişmelerin belirleyici öğesi olarak kullanılan enerji türleri ve bunların özellikleri gösterirken, üçüncü teknolojik gelişmede ise belirleyici öğe bilgi ve bilgiyi iletmek olarak gösterilmektedir.289 Üçüncü endüstri dönemiyle bilgisayar ve bilgisayarları ağlarının gelişiminin açıldığı290 bilgi toplumuna geçiş süreci yaşanmaktadır. Sanayi devriminin bir sonucu olarak gelişen bilgi iletişim teknolojileri, ekonomik tasarım, üretim ve ilişkileri kökten değiştirmiş ve yeni bir tekno-ekonomik paradigmanın oluşumuna neden olmuştur. Bilgi toplumunda teknolojik, ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel alanlarda köklü değişimler yaratmıştır. Bu çerçevede, devlet ve kamu yönetimi de bu dönüşümden etkilenmiş, klasik temsili demokratik mekanizmalar yerini katılımcı, sivil toplum, gönüllü kuruluşlar, özel sektör ve kamusal kurumların işbirliğine, hatta ortaklığına dayanan yeni yapısal dinamiklere bırakmıştır.291 Aynı zamanda bilgi teknolojileri ve özellikle internet yurttaşlığın tanımını değiştirmekte ve “nettaşlık” olarak ifade edilen kavramla e-demokrasiye faklı bir bakış açısı kazandırmaktadır.292 E-tüketimin siyasi gücü hakkında duyduğu coşkuyla tanınan Jon Katz
286 Haldun Güralp, “Sivil Toplum: Kavramsal Bir Değerlendirme”, Cogito Dergisi, Sayı.32, 2002, s.282 287 Pierson, a.g.k.,, s.55
288 Cemal Yalçın, “Sosyolojik Bir Bakış Açısıyla İnternet”, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt.27, Sayı.1, 2003, s.82
289 T. Volkan Yüzer, “Bir İletişim Ortamı Olarak İnternet”, Selçuk İletişim Dergisi, Cilt.2, Sayı.4, 2003, 290 Sedat Şimşek, “İnternet Sitelerindeki Haberlerin Gündem Belirlemedeki Etkileri Üzerine Uygulamalı Bir
Çalışma”, Selçuk İletişim Dergisi, Cilt.2, Sayı.4, s.121
291 Ahmet Nohutçu, “Tekno-ekonomik Paradigma Dönüşümünden Yeni Demokratik Yönetim
Mekanizmalarına: Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Devlet ve Kamu Yönetimine Etkileri”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=228 (15.04.2004)
292 Aydın Uğur, Mücahit Bilici, “Bilgi Toplumu, İnternet ve Demokrasi: Dijital Alemin Gençleşen Kamusal
de, “net yurttaşı”(netizen) ve “dijital ulus” (dijital nation) terimlerini ortaya atarak, internetin kendi “küresel demokrasisini” yarattığını öne sürmüştür.293
İletişim alanında günümüzdeki teknolojik gelişmeler, kitlesel nitelikli iletişimden uzaklaşmanın tercih edilir bir biçimi ve arzulanan, özgürleştirici bir şey olarak görülen eski kişiler arası iletişim tarzlarına geri dönüş olarak meşrulaştırılmaktadır. Böylece bir yandan demokratik teoride özgür ifade hakkı sürekli olarak vurgulanırken, diğer yandan fiziksel olarak paylaşılan bir iletişimsel ortamda bulunan karşılıklı yükümlülüklere dair her türlü duygunun kaybedildiği de görülmektedir.294 Bilgi teknolojileri devrimi bilgisayarlar, iletişim teknolojileri, mikro elektronik robotlar, biyo-teknoloji ve fiber obtikler gibi yeni üretim, teknik ve ilişkileri sağlamıştır. Tüm bu küresel, teknolojik ve ekonomik değişimler geleneksel siyasal kurum ve süreçleri aşındırmış, onları yeniden tanımlayıp yapılanmaya zorlamıştır. Dijital ya da elektronik demokrasi, elektronik, etkin ve üretken kamu yönetimi gibi kavramlar uygulamaya konmuştur. Bunların yanında sivil toplum aktörlerinin talep ve önerilerinin siyasa oluşturma süreçlerine eklemlenmesi de ön plana çıkmıştır.295
Örgütlü grupların toplumsal talepleri dile getirme hakkı ve hükümetin bunlara cevap vermesini temin etme kapasitesi sayesinde işleyen çoğulcu demokrasi biçimi bilgi toplumunda daha çok önem kazanmıştır. Sanayi Toplumu ve Bilgi toplumunun kıyaslamasını yapan Yoneji Masudo, bilgi toplumundaki temsili demokrasi yerine katılımcı demokrasiye geçileceğini, katılımın gönüllü kuruluşlar düzeyinden çok farklı boyutlara taşınacağını, sanayi toplumundaki bazı örgütlerin, örneğin sendikaların içerik ve fonksiyonunun değişeceğini öngörmektedir.296 Bilişim ve enformasyon devrimleriyle, bilgi toplumuna geçiş yalnızca ekonomik ve teknolojik alanlarda sınırlı kalmayıp zincirleme bir etkiyle sosyal, siyasal ve kültürel alanı da kapsamakta ve çepeçevre modern insanın yaşamının her alanını kuşatmaktadır ve yeniden oluşturmaktadır. Bilgi teknolojileri ile birlikte yurttaşların kamu hizmetlerinden daha fazla bilgi sahibi olmaları, örgütlerin hizmetleri daha kolay sunmaları ve politika oluşturma sürecine yurttaşların aktif katılımlarının sağlanması gibi yararlar beklenmektedir.297 Günümüzde özellikle teknolojik gelişmenin giderek güç kazanmasıyla birlikte, yatay etkileşim hızlanmıştır. Bu süreç
293 Uçkan, a.g.k.,, s.32
294 Nicholas Gamham, “Medya ve Kamusal Alan”, (Çev. S. Alankuş, H. Tuncel),
http://ilef.ankara.edu.tr/id/yazi.php?yad=795 (15.04.2004)
295 Nohutçu, a.g.k., http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=228 (15.04.2004) 296 Altınok, a.g.k.,,s.149
demokrasi kavramının ağırlığını, temsil kavramından kopararak doğrudan demokrasi olgusuna çekmektedir.298
Teknolojik, ekonomik ve sosyal dinamiklerin etkileşiminin ürünü olan bilgi toplumu, bilgi işleyim ve iletişimdeki gelişmeler, daha iyi eğitilmiş ve bilgilenmiş bir toplum, bilgi temelli uzmanlaşmış bir ekonomik kurgusuyla; kamu ve özel örgütlerin aralarında ve kendi içlerinde artan oranlarda etkileşim, işbirliği, hatta ortaklıklar doğurarak klasik yönetim ve örgütlenme anlayışını kökten sarsmıştır. Klasik temsili katılım mekanizmalarının yetersizliği ara danışma mekanizmalarının, bilgi ve sorumluluğun paylaşıldığı platformların ve çok boyutlu iletişim olanaklarının olmaması gibi eksik, olumsuz ve sorunlu yanlarının belirginleşmesiyle demokrasi kavramının radikal, katılımcı, çoğulcu ve kuruluşsal v.b. betimlemelerle açılımı yoluna gidilmiştir.299 Magna Karta “Siberuzam, coğrafyanın değil, müşterek çıkarların birbirine bağlandığı ‘elektronik komşulukların’ yaratılmasını kolaylaştırarak yarının cemaatlerini birbirine bağlamakta önemli bir rol oynayacaktır.” diyor. Ayrıca insanlar sorunlarını tartışmak, düşünceleri yaymak, hareketler örgütlemek, seçimlere katılmak, hatta belki de fiilen online oy kullanmak için bilgisayar kullandıkça demokrasinin gelişeceği de düşünülmektedir.300
Yeni iletişim araçları insanlara çok daha fazla bilgiyi bu güne kadar olduğundan daha kolay vermektedir. Onlar, insanlara sorunları işbirliği içinde çözme potansiyelleriyle birlikte örgütlenmelerini çok daha hızlı bir şekilde geliştirmelerine imkan sağlamaktadır.301 Internetin siyasete ise iki şekilde etkide bulunacağı düşünülmektedir: “Hızlandırılmış Çoğulculuk” ve “Tabanın Seferber Edilmesinde Kolaylaştırıcı Etki”. Hızlandırılmış Çoğulculuk etkisi, internette yapılan her türlü aktivitelerin anında bir eylem olarak görülebileceği ve etkilerinin hemen hissedilebileceği anlamına gelmektedir. Internetin siyasi örgütlenmelerdeki yeri ve önemi de oldukça büyüktür.302 Bilişim ve enformasyon devrimlerinin etkisiyle, yurttaşın da siyaset ve yönetim alanında daha aktif rol oynayabileceği beklenmektedir.
298 Kahraman, Keyman, Sarıbay, a.g.k., s.18
299 Nohutçu, a.g.k., http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=228 (15.04.2004)
300 Langdon Winner, “Siberliberter Söylemler ve Cemaatin Başarı Şansı”, Cogito Dergisi, Sayı.30, 2001,
s.150
301 Şaban Sitembölükbaşı, “İletişim Teknolojisindeki Yenilikler ve Temsili Demokrasinin Geleceği”, G.Ü.
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt.5, Sayı.2, 2003, s. 212