Verilerin Analiz

Araştırmadan elde edilen veriler betimsel analiz ile değerlendirilmiştir. Bu yaklaşıma göre, elde edilen veriler, daha önceden belirlenen temalara göre özetlenir ve yorumlanır. Veriler araştırma sorularının ortaya koyduğu temalara göre düzenlenebileceği gibi, görüşme ve gözlem süreçlerinde kullanılan sorular dikkate alınarak da sunulabilir. Betimsel analizde, ulaşılan verileri çarpıcı bir biçimde yansıtmak amacıyla doğrudan alıntılara sık sık yer verilir. Bu tür analizde amaç, elde edilen bulguları düzenlenmiş ve yorumlanmış bir biçimde okuyucuya sunmaktır. Bu amaçla elde edilen veriler, önce sistematik ve açık bir biçimde betimlenir. Daha sonra yapılan bu betimlemeler açıklanır ve yorumlanır, neden-sonuç ilişkileri irdelenir ve birtakım sonuçlara ulaşılır. Ortaya çıkan bulguların ilişkilendirilmesi, anlamlandırılması

ve ileriye yönelik tahminlerde bulunulması da, araştırmacının yapacağı yorumların boyutları arasında yer alabilir ( Yıldırım ve Şimşek, 2011: 224 ).

Betimsel analiz çerçeve oluşturma, tematik çerçeveye göre verilerin işlenmesi, bulguların tanımlanması ve bulguların yorumlanması aşamalarından oluşur.

BULGULAR ve YORUM

Bu bölümde, araştırmadan elde edilen verilerin değerlendirilmesi sonucu

ortaya çıkan bulgular ve bunların yorumları sunulmuştur.

4.1. 1923’den 2008’e kadar Türkiye’de Ortaöğretim Coğrafya Öğretim Programlarındaki Değişikliklere İlişkin Bulgular ve Yorum

Öğretim programı diye de bilinen müfredat programı herhangi bir derste eğitim ve öğretimi yapılacak konu başlıkları ve bunların alt başlıklarını gösteren kılavuz (rehber) kitap demektir.

Türkiye Cumhuriyeti eğitim tarihi boyunca 19241_{-1934, 1942, 1957, 1971,} 1973, 1982, 1983, 1992, 2005 yıllarında coğrafya öğretim programı yenilenerek uygulanmaya konmuştur.

4.1.1. 1924 Coğrafya Öğretim Programı

1924 Lise Müfredat Programı, üzerinde küçük bazı değişiklikler yapılarak 1934 yılında son şeklini almıştır. Bu nedenle bu programları tek program halinde ele alıp, cumhuriyet tarihinin ilk programı olarak kabul etmek daha doğru bir yaklaşım olarak görülmektedir ( Geçit, 2008: 37 ). Amaçlar ve açıklamalar bölümünün yer almadığı bu program, genç ülkenin ilk programı olması açısından oldukça önem taşımaktadır.

1924 Öğretim Programına göre coğrafya lise 1, 2 ve 3. sınıflarda haftada 1’er saat okutulmaktaydı.2 1924 öğretim programına göre Lise 1 Umumi Coğrafya, Lise 2

1 _{1924 yılında Lise Müfredat Programında coğrafya dersine yer verilmiştir. Ancak öğretim programı}

mantığı içerisinde değerlendirildiğinde bu programı öğretim programı olarak kabul etmek olası değildir. Bununla beraber bu tarih öğretim programlarında coğrafyanın ilk kez geçmesi açısından önem arz etmektedir.

2 _{Lise 3. sınıflarda, sınıflar edebiyat ve fen kollarına ayrılmıştı. Bu kolların her ikisinde de coğrafya}

Büyük ve Komşu Memleketler Coğrafyası, Lise 3 Türkiye Coğrafyası derslerinde

öğretimi yapılacak konular şunlardır ( Bakınız Tablo 2): Tablo 2

1924 Coğrafya Öğretim Programına Göre Lise 1, 2 ve 3. Sınıflarda Öğretimi Yapılacak Konular

Okutulacak Sınıf

Öğretimi Yapılacak Konu

Lise 1:

Umumi Coğrafya

Arzın Keşfi: Eskilerin malumu olan cihan, ticaret yolları, orta zamanlarda büyük seyyahlar, Amerika

ve Hindistan deniz yolunun keşfi, cenubi denizlerde istikşafat, Afrika’nın ve kutup mıntıkalarının istikşafatı.

Coğrafya İlmi: Coğrafyanın mevzu ve taksimi, arzın temsil ve iraesi, irtisamat usulleri, haritalar,

küreler.

Kâinatta Arz: Mesleki şemsi, mesleki şemside arz, arzın hareketleri, Laplace Faraziyesi, Jeoloji

devirlerine bir nazar.

Hali Hazırda Küre-i Arz: Ebadı, bünyesi, kara ve denizlerin tevezzü tarzı.

Sulp Unsur: Arzın kışrı, terkibi, indifai ve rusubi arazi, eski ve yeni arazi, muhtelif arazinin hassaları,

avarız, teşekkül sureti ve ehemmiyeti.

Mayi Unsur: Denizler, deniz suyu; denizlerde hareketler, dalgalar, meddücezirler, cereyanlar,

denizlerin dibi, denizlerde hayat.

Gaz Unsur: Atmosfer, sühunet, sühuneti tayin eden müessirler, atmosferde hareketler, muntazam ve

devri rüzgârlar, rüzgârların tesiri, yağmurlar; teşekkülü, tevezzü tarzı, iklimlerin tasnifi.

Akarsular: Kar ve glasye, nüfuz ve tereşşüh eden sular, membalar, seller, nehirler, akarsuların

başlıca vasıfları ve faideleri.

Sahiller: Kayalık sahiller, kumlu sahiller, lahki sahiller. Madenler: Muhtelif arazinin maden membaları

Nebati ve Hayvani Mecmualar: Nebatat ve hayvanatın tevezzü tarzı, başlıca nebatat mıntıkaları,

büyük hayvani nahiyeler.

Arzın Hali Hazırda Tagayyüratı: Dahili amiller; tereffüat ve inhitatat, zelzeleler, yanardağlar, harici

amiller; havanın, akarsuların, tahtelarz suların tesirleri.

Denizin Tesirleri: İklimin ve nebatların tenevvü ve tebeddülü.

Beşer: Arz tarihinde beşerin mevkii, hâlihazırda yeryüzündeki nüfus, nüfusun tahavvülatı; doğum ve

ölümler, nüfusun tevezzü sureti, başlıca nüfusun toplandığı merkezler, nüfusun zümre teşkil ettiği noktalar, ırklar, lisanlar ve bunların tevezzü tarzı, medeni memleketler, henüz vahşi bulunan memleketler.

Beşer ve Tabiat: Tabiatın insan üzerine tesiri, insanın tabiat üzerine tesiri, iskân ve faaliyet

merkezlerinin mevkilerini değiştirmesi

Gıdai Maddeler: Buğday, pirinç, patates, yağ, şekerpancarı, şekerkamışı, kahve, çay, zerriyat

şartları, başlıca müstahsil ve müstehlik memleketler.

Nesci Maddeler: Keten, kenevir, pamuk, yün, ipek, müstahsil memleketler, müstehlik memleketler Mahrukat: Maden kömürü ve petrol

Kıymetli ve Faideli Madenler: Altın, gümüş, demir, bakır, kurşun, kalay, nikel, civa.

başlıca limanlar, başlıca sanat ve ticaret merkezleri. Lise 2 Büyük ve

Komşu Memleketler Coğrafyası

Bulgaristan, Yunanistan, Yugoslavya, Romanya, Macaristan, Çekoslovakya, Sovyetler İttihadı, İtalya, Almanya, Fransa (Müstemlekâtı ve mandıraları), İngiltere (Müstemlekâtı ve mandıraları), Belçika ve Felemenk (Müstemlekâtı), İran, Japonya, Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya, Arjantin.

Bilhassa bu devletlerin Türkiye ile olan iktisadi, harsi ve siyasi alakası tedrisatın esas mihverini teşkil edecektir. Hükümetler aşağıda gösterilen tertip dâhilinde izah edilecektir.

Coğrafi vaziyet, hudut, mesaha, avarız, iklim, sular, nebati ve hayvani hayat, nüfus ve ecnas, hükümet ve şehirler, tabi servet, iktisadi hayat ve nakil vasıtaları, ticaret ve müstemlekeler.

Lise 3 Türkiye Coğrafyası

Coğrafi vaziyet, tabi ahval, nüfus, tabii taksimat, her tabi mıntıkanın avarız ve iklim itibariyle hususiyeti, tabi serveti, iktisadi hayatı, hükümet şekli, idari taksimat, askeri teşkilat.

Münakale, muhabere vasıtaları, ticaret, başlıca ticari maddeler, mühim ticaret merkezleri.

Bu program içerik, konuların dağılımı, Türkiye coğrafyası açısından oldukça sınırlı düzeyde kalması gibi noktalarda eksiklikler taşımasına rağmen, savaşlardan henüz çıkmış ve yeni bir sistem oluşturmaya çalışan genç bir devletin ilk programı olması açısından oldukça önem taşımaktadır ( Geçit, 2008: 38 ).

Lise 1. sınıflarda 1927 yılına kadar haftada 1’er saat o tarihten sonra haftada 2’şer saat olarak okutulan Umumi Coğrafya dersi muhtevasına bakıldığında şunlar dikkat çekmektedir: Toplam 20 ana başlık halinde hazırlanmış olan bu programın 13 ana başlığı fiziki coğrafya ile ilgili, 2 ana başlığı beşeri, kalan 5 ana başlığında ekonomik coğrafya ile ilgili olduğu görülmektedir. Bu veriler ışığında programın % 65’nin fiziki coğrafya, % 25’nin ekonomik coğrafya, % 10’unun ise beşerî coğrafya konularından ibaret olduğu söylenebilir. Türkiye’de uzun yıllar okutulan ve yakın bir zamana kadar varlığı koruyan Lise 1 Genel Coğrafya dersinde de aynı temayülün görüldüğü, yani fiziki konuların ağırlıkta olduğu görülmektedir.

Lise 2. sınıfta 1927 yılına kadar haftada 1’er saat o tarihten sonra haftada 2’şer saat okutulan Büyük ve Komşu Memleketler Coğrafyası içeriğine bakıldığında, öncelikle diğer iki ders programında görülmeyen bir özellik göze çarpmaktadır. Bu da dersin nasıl işleneceği, ülke özelliklerinin hangi sistem dâhilinde ve öğrencilere hangi bilgilerin verileceğinin ayrıca belirtilmiş olmasıdır. Toplam 17 ülkenin yer aldığı programda Avrupa devletlerinin daha çok önemsendiği, Asya kıtasından üç ülkeye (İran, Japonya, Sovyetler Birliği ), Amerika kıtasından da üç ülkeye (A.B.D., Brezilya, Arjantin) yer verildiği görülmektedir. Fransa ve İngiltere’nin mandalarının ve

sömürgelerinin de yer aldığı bu programda hiç bir Afrika ülkesini irdelemeyişi dikkat çekicidir. Çok geniş bir coğrafyada yaşayan Türklere ayrıca yer verilmeyişi önemli bir eksiklik olarak görülmektedir ( Geçit, 2008: 42 ).

Lise 3. sınıflarda 1937 yılına kadar fen ve edebiyat kollarında haftada 1 saat olarak okutulan Türkiye Coğrafyası dersi bu tarihten itibaren fen kollarında haftada 3’er saat okutulmaya başlanmıştır. Dersin içeriğine3 göre ders saatinin az olduğu görülmektedir. Tüm ortaöğrenim çağı boyunca öğrencilerin Türkiye ile ilgili bilgi edindikleri tek ders olması açısından oldukça önem arz eden derse ulus devlet anlayışını benimseyen yeni kurulan bir devletin bu kadar az yer vermesi incelenmesi gereken bir konudur.

4.1.2. 1942 Coğrafya Öğretim Programı

1942 Coğrafya Öğretim Programı, 1941 yılında gerçekleştirilen Birinci Türk Coğrafya Kongresi kararları ışığında hazırlanmıştır. 1942 coğrafya programı zaman içerisinde üzerinde bazı değişiklikler yapılmakla birlikte 1973 yılında yürürlüğe konan modern programların uygulanışına kadar (Engin ve diğerleri, 2003: 108) varlığını sürdürmesi açısından önemlidir.

Programla beraber coğrafya dersi Genel Liselere, Ticaret Liselerine, Sanat Okullarına ve Öğretmen okullarına dağıtılmıştır. Coğrafya dersi, Lise 1. sınıflarda Genel Coğrafya, Lise 2. sınıflarda Devletler Coğrafyası, Lise 3. sınıflarda Türkiye Coğrafyası şeklinde haftada 2’şer saat okutulmak üzere dağıtılmıştır.

1942 öğretim programına göre Lise 1 Genel Coğrafya dersinde okutulacak konular Giriş, Yer Hakkında Toplu Bilgiler, Atmosfer, Denizle, Karalar, Biyocoğrafya ve Yeryüzünde İnsan olmak üzere yedi başlık altında toplanmıştır ( MEB; 1942; 120 ). ( Bakınız Tablo 3).

3  _{Türkiye’nin coğrafi durumu, doğal şartları, doğal alanları ve her doğal alanın çeşitli} özellikleri, doğal serveti, ekonomik şartları, hükümet şekli, idari taksimat, askeri teşkilat, ulaşım, haberleşme ve ticari özellikleri gibi konular bu dersin ana başlıklarını teşkil etmektedir.

Tablo 3

1942 Lise I Genel Coğrafya Öğretim Programı

Konu Adı Öğretilecek Konular

Giriş Yerin Keşfinin Tarihçesi. Coğrafya nedir?

Yer Hakkında Toplu Bilgiler Uzayda yer.

Yerin şekli, boyutları, hareketleri. Enlem, boylam. Yerin oluşumu ve yapısı.

Yerin üzerinde kara ve denizlerin dağılışı. Topografya haritası nedir? Nasıl okunur? Topografya haritası üzerinde pratik çalışmalar.

Atmosfer Atmosferin bileşimi, atmosferin bileşimine giren maddelerin hava fiziğinde başlıca rolleri. Sıcaklık. Sıcaklık farklarını yapan etkiler.

Sıcaklığın yeryüzündeki dağılışı.

Basınç ve rüzgârlar: Basınç ve rüzgârların küre üzerinde dağılışı.

Nem ve Yağış: Sıcaklık, nem ve yağış arasındaki fiziki bağıntılar. Yağışın sebep ve nevileri.

Yağışın yeryüzündeki dağılışı. İklim nedir? Başlıca iklim tipleri.

Denizler Okyanuslar ve denizler: Denizaltı topografyası. Deniz suyunun tuzluluğu ve sıcaklığı. Denizlerde hareketler: Dalgalar, akımlar, gelgit, denizlerde hayat.

Karalar A. Yerkabuğunun yapısı. Kütleler, başlıca kütle tipleri.