Dünya iktisadiyatında yeri olan diğer memleketler

Sömürge sahibi devletlerden bahsedilirken bunların sömürge ve tarımsalları da söylenecektir.

Yeryüzündeki İktisadi Faaliyetlere Toplu Bakış

Yeryüzünde Büyük Ticaret Yolları

1942 Lise II Devletler Coğrafyası Programı bir önceki program olan Büyük ve Komşu Devletler Coğrafyasına göre değerlendirildiğinde ilk olarak dersin adının değiştirildiği görülmektedir.

Yine konuların bir sisteme oturulduğu ve belli bir plan dâhilinde sıralandığı dikkat çekmektedir. Yeni programda öncelikle Türkiye’nin tüm komşularının incelenmesi önemli bir gelişme olarak görülebilir. 1942 Programı ve bir önceki programda da sömürge sahibi devletler ve onların sömürgelerinden bahsedilmesi gerektiği yönünde açıklamaların bulunması devrin dünyadaki siyasi ve ekonomik gelişmeler ile sömürgeciliğin ne kadar etkili olduğunu vurgulanması siyasi coğrafya açısında önem arz etmektedir.

1942 Lise II Devletler Coğrafyası Programı bize dünyanın siyasi durumu ile iktisadi faaliyetleri hakkında genel bilgiler yanında, yeryüzündeki büyük ticaret yollarını da açıklamaktadır. Bu konular bir önceki coğrafya programında da bulunmamaktadır. Genel olarak 1942 Lise 2 Programının bir plan dâhilinde dönemin şartlarına ve coğrafya öğretim mantığına uygunluğu ile dikkat çekmektedir.

1942 Lise III Türkiye Coğrafyası Programına göre okutulacak dersler Giriş, Türkiye’nin Fiziki Coğrafyasına Genel Bakış, Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri, Türkiye’nin Beşerî Coğrafyası, Türkiye’nin İktisadi Hayatına Toplu Bakış, Cihan İktisadiyatında Türkiye’nin Yeri olmak üzere altı başlık altında toplanmıştır ( MEB, 1942; 121 ) ( Bakınız Tablo 5).

Tablo 5

1942 Lise III Türkiye Coğrafyası Öğretim Programı

Ünite Adı İşlenecek Konular

Giriş Coğrafi durum. Hudutlar ve yüzölçümü.

Türkiye’nin Fiziki Coğrafyasına Genel Bakış,

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri a. İç Anadolu Bölgesi. b. Marmara Bölgesi. c. Karadeniz Bölgesi. d. Ege Bölgesi.

e. Akdeniz Bölgesi. f. Doğu Anadolu Bölgesi. g. Güneydoğu Anadolu Bölgesi.

( Her bölge doğal, beşeri ve iktisadi bakımdan tetkik edilecektir).

Türkiye’nin Beşeri Coğrafyası Nüfus ve nüfus hareketleri. Tür milleti, milli oluşum. Başlıca iskân şekilleri.

Hükümet ve idari taksirat.

Türkiye’nin İktisadi Hayatına Toplu Bakış

Ziraat ve hayvan besleme. Ormancılık, avcılık ve balıkçılık.Madenler, sanayi, hammadde

ve enerji kaynakları, ulaşım yolları ve ticaret.

Cihan İktisadiyatında Türkiye’nin Yeri

1942 Lise III Türkiye Coğrafyası programı bir önceki programa göre içerik açısından önemli oranda bir değişikliğe uğramamıştır. İçerik yanında konuların sıralanışında ve planlanmasında da bariz iyileşmeler dikkat çekmektedir. Yeni programın en önemli yeniliği tüm coğrafi bölgelerimizin doğal, beşeri ve ekonomik açıdan ayrıntılı incelenmesidir. Bir önceki programda ekonomik faaliyetlerin oldukça sınırlı işlendiğini, 1942 Programında ise tüm ekonomik faaliyetlerin detaylı olarak incelenmesi için gerekli uyarılar yapılmıştır ( MEB, 1942: 121 ).

1942 Lise Coğrafya Öğretim Programında 1957 yılına kadar değişiklik yapılmamıştır. Programın ortaya konduğu tarihten 1957 yılına kadar geçen 15 yıl dünyada ve Türkiye’de meydana gelen siyasi, sosyal, ekonomik ve kültürel olaylar irdelendiğinde anlaşılması zor bir durumdur. Söz konusu dönemde II. Dünya Savaşı bitmiş, Dünya Siyasi Haritası değişerek ortaya yeni devletler ile yönetim biçimleri çıkmış, Türkiye’de çok partili hayata geçilerek kapalı ekonomiden açık ekonomiye geçilerek ülkede bir kalkınma hamlesi başlatılmıştır. Hal böyle iken 15 yıl boyunca coğrafya öğretim programının yenilenmesinin ihtiyaç olarak görülmemesi bir eksiklik olarak değerlendirilebilir.

4.1.3. 1957 Coğrafya Öğretim Programı

1957 yılında Coğrafya Öğretim Programı diğer öğretim programları ile birlikte yeniden yapılandırılmıştır. Yeni programda derslerin isimlerinde ve sınıflara göre dağılımında önemli değişiklikler yapılmıştır. Lise I. sınıflarda haftada 2 saat olarak öğretimi yapılacak dersin adı coğrafya, Lise II. sınıflarda fen ve edebiyat kollarında haftada 2 saat öğretimi yapılacak dersin adı ülkeler coğrafyası, Lise III. sınıflarda fen kollarında hafta 1 edebiyat kollarında haftada 2 saat öğretimi yapılacak dersin adı Türkiye Coğrafyası olarak değiştirilmiştir. ( MEB, 1957: 66 ).

1957 Öğretim Programına göre Lise I Coğrafyası dersinde okutulacak konular Coğrafyanın Konusu, Bölümleri ve Gelişimi, Dünyanın Şekli, boyutları Paralel ve Meridyenler, Enlem, Boylam, Dünya Üzerinde Saatler, Güneş Sistemi Dünyanın Hareketleri, Dünya Üzerinde Kara ve Denizlerin Dağılışı: Kıtalar ve Okyanuslar, Karaların Yüzeyde ve Deniz Dibindeki Şekillerin Ana Çizgileri, Plan ve Harita Bilgisi, Sıcaklık ve Sıcaklık Kuşakları, Su Kürenin Bölümü, denizlerin Derinliği ve Dip Şekilleri, Deniz Suyunun Bileşimi, Tuzluluk Derecesi, Sıcaklığı, Yer Şekillerine Etkileri Bakımından Kayalar, Yeryüzünde Toprak, Yeryüzünde Bitkilerin ve Hayvanların Dağılışı, Yeryüzünde İnsanların Dağılışı ve Nüfus Hareketleri, Yeryüzünde İnsanların Irklara Dinlere ve Dillere Göre Dağılışı, Hayat Tarzı ve Yerleşme, İnsanların Etkinliği olmak üzere 15 ana başlık halinde toplanmıştır ( MEB, 1957; 158 )

Lise 1 Coğrafya dersi içeriğinde 15 ana başlık yer almaktadır ki, bunların 11' ini fiziki coğrafya konuları (% 73), 4 ünü (% 27) beşeri coğrafya konuları oluşturmaktadır. 1957 Lise I Coğrafya programında fiziki coğrafya konularının önceki öğretim programlarına göre ağırlıkta olduğu tespit edilmiştir. Şöyle ki; 1924 ve 1934 programlarında bu oran % 65, 1942 programında % 72, bu programda ise, % 73 olarak yer almaktadır ( Geçit, 2008: 57 ).

1957 Programında konular genel ve ana başlıklar hâlinde ayrılmamış ve daha karmaşık olarak işlenmiştir. Örneğin yerkabuğunu şekillendiren tüm iç ve dış etkenler kayalar başlığı altında incelenmiştir. Oysaki bunların birçoğunun ayrı başlık hâlinde incelenmesi gerekirdi.

Tablo 6

1957 Lise I Coğrafya Öğretim Programı

Ünite Adı İşlenecek Konular

Coğrafyanın Konusu, Bölümleri ve Gelişimi

Dünyanın Şekli, boyutları Paralel ve Meridyenler, Enlem, Boylam, Dünya Üzerinde Saatler

Güneş Sistemi Dünyanın Hareketleri,

Dünya Üzerinde Kara ve Denizlerin Dağılışı: Kıtalar ve Okyanuslar, Karaların Yüzeyde ve Deniz Dibindeki Şekillerin Ana Çizgileri,

Plan ve Harita Bilgisi Ölçek ve çeşitli haritalar, haritalarda yer

şekillerinin gösterilmesi, profil çıkarmak (Bu konu üzerinde, her fırsatta ve daha yukarı sınıflarda da çalışmalara devam edilecektir).

Sıcaklık ve Sıcaklık Kuşakları Rüzgâr: Rüzgârların oluşumu, devirli rüzgârlar,

meltemler ve musonlar, büyük rüzgâr kuşakları; alizeler, batı rüzgârları, süreksiz rüzgârlar.

rejimleri.

Yeryüzünde iklimler, başlıca iklim tipleri ve iklim bölgeleri.

Su Kürenin Bölümü, denizlerin Derinliği ve Dip Şekilleri, Deniz Suyunun

Bileşimi, Tuzluluk Derecesi, Sıcaklığı, Denizlerde hareket ve hayat: Dalgalar, gelgit, akıntılar, hayat. Yer Şekillerine Etkileri Bakımından Kayalar, İç etmenler: Dünya kabuğunun hareketleri ve

sebepleri, depremler, volkanizma.

Dış etmenler: Ufalanma ve aşınma, yer ve toprak kaymaları.

Akarsular. Akım ve rejim, akarsuların aşındırması, taşınması ve biriktirmesi, vadi şekilleri, aşınma dönemi. Yeraltı suları, kaynaklar.

Göller.

Buzulların aşındırması: Devamlı karlar, buz kar (neve) ve buzul, buzulların aşındırması ve

biriktirmesi.

Rüzgârların aşındırması ve biriktirmesi. Kıyılarda aşınma ve birikme, kıyı şekilleri. Başlıca yer şekilleri: Dağlar, ovalar ve yaylalar

Yeryüzünde Toprak, Çeşitleri ve dağılışı.

Yeryüzünde Bitkilerin ve Hayvanların Dağılışı, Yeryüzünde İnsanların Dağılışı ve Nüfus Hareketleri

Yeryüzünde İnsanların Irklara Dinlere ve Dillere Göre Dağılışı, Hayat Tarzı ve Yerleşme,

İnsanların Etkinliği

Ayrıca 1957 Lise I Programında İklim adında bir ana başlığın olmaması, iklim konularının işlendiği VII. bölümün sıcaklık ve sıcaklık kuşakları ile başlaması bir metot hatası olarak değerlendirilebilir. Çünkü bilindiği üzere sıcaklık ve rüzgâr, nem-yağış gibi bir iklim elemanıdır. Programda beşerî coğrafya konularına yer verilmiştir. Ancak ekonomik coğrafya konularıyla ilgili temel konulara ve kavramlara değinilmemiştir. 1957 programına 1942 öğretim programından farklı olarak “plan ve harita bilgisi” ile “yeryüzünde toprak” konularının ilave edilmiş olması önemli bir yenilik ve gelişmedir ( Geçit, 2008; 57 ).

1957 Öğretim Programına göre Lise II Ülkeler Coğrafyasında okutulacak

konular Giriş, Komşu Devletler, Tuna Boyu Devletleri, Orta Avrupa Devletleri, Batı Avrupa Devletleri, Kuzey Avrupa Devletleri, Akdeniz Memleketleri, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Asya Memleketleri, Dünya Ekonomisinde Çeşitli Memleketlerin Etkileri olmak üzere on başlık altında toplanmıştır ( MEB, 1957; 158 ).

1957 Lise II Ülkeler Coğrafyası Programı 1942 programına göre metot olarak farklılıklar göstermektedir. 1942 yılında ülkemiz ve dünya açısından önem arz eden ve işlenmeye değer görülen ülkeler tek tek incelenmesi istenirken, 1957 programında öncelikle kıta ölçeğinde ana çizgilerin işlenmesi ve dünyada siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan önem arz eden ülkelerin tek tek incelenmesi istenmektedir. Ancak

Afrika kıtasının sadece kuzey bölümü Akdeniz Memleketleri başlığı altında yer alırken, diğer Afrika ülkelerine değinilmemiştir. Son olarak I. bölümde sınırdaşlarımız olan ülkeler yanında Lübnan, Ürdün ve İsrail’in de Komşu Devletler başlığı altında incelenmiştir ( MEB, 1957: 158 ).

Tablo 7

1957 Lise II Ülkeler Coğrafyası Fen ve Edebiyat Kolu Öğretim Programı

Ünite Adı İşlenecek Konular

Giriş Dünyanın siyasal durumu. I. ve II. Dünya harbi sonunda kurulan devletler.

( Bu programdaki devletlerin coğrafyası genel olarak incelenecek, ancak bunlardan memleketimizle siyasal, ekonomik ve kültürel münasebetleri fazla olanlar üzerinde gereği kadar durulacaktır).

Komşu Devletler Bulgaristan, Yunanistan, Suriye ve Lübnan, Ürdün, İsrail, Irak, İran, Sovyetler Birliği.

Tuna Boyu Devletleri Romanya, Yugoslavya, Macaristan, Çekoslovakya, Avusturya. Orta Avrupa Devletleri Almanya, Polonya ( özet olarak), İsviçre.

Batı Avrupa Devletleri Fransa, İngiltere, Belçika ve Hollanda. Kuzey Avrupa Devletleri (Toplu bakış).

Akdeniz Memleketleri İtalya, İber Yarımadası, Kuzey Afrika, Mısır, Libya. Kuzey Amerika Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada.

Güney Amerika Brezilya, Arjantin (Toplu bakış).

Asya Memleketleri Hindistan, (Pakistan ve Hindistan), Orta Asya, Çin, Japonya. Dünya Ekonomisinde Çeşitli

Memleketlerin Etkileri.

1957 Öğretim Programına göre Lise III Türkiye Coğrafyası Edebiyat ve Fen kolunda okutulacak konular Türkiye’nin Coğrafi Konumu, Türkiye’nin Yüzey Şekilleri, Türkiye’nin Kıyıları, Türkiye’nin İklimi, Akarsular ve Göller, Türkiye’nin Nüfusu, Türk Milleti, İdare Bölümleri, Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri, Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası olmak üzere sekiz başlık altında toplanmıştır ( MEB, 1957; 158 ). Bu konuların ilk beş tanesi Türkiye’nin fiziki coğrafya özelliklerini, yedincisi tüm bölgelerimizin fiziki, beşeri ve ekonomik açıdan özelliklerini, altıncısı Türkiye’nin nüfus özelliklerini sekizinci konu ise Türkiye’nin ekonomik coğrafyasını konu edinmiştir.

1924 yılından itibaren 1934, 1942 ve 1957 Lise III Coğrafya Öğretim Programlarında Türkiye coğrafyasına ilişkin konuların yer alması ve geçen 33 yıl içinde dersin ismini aynen koruması önem arz etmektedir. Lise III Türkiye Coğrafyası Öğretim Programının edebiyat kolunda haftada 2 saat fen kolunda 1 saat öğretimin yapılacak olması coğrafya adına olumsuz bir gelişme olarak değerlendirilebilir.

Tablo 8

1957 Lise III Türkiye Coğrafyası Edebiyat Kolu Öğretim Programı

Ünite Adı İşlenecek Konular

Türkiye’nin Coğrafi Konumu Türkiye’nin Yüzey Şekilleri Türkiye’nin Kıyıları

Türkiye’nin İklimi a) Genel şartlar. b) iklim bölgeleri ve doğal bitki örtüsü Akarsular ve Göller

Türkiye’nin Nüfusu, Türk Milleti, İdare Bölümleri,

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri a) Karadeniz coğrafi bölgesi, b) Marmara coğrafi bölgesi, c) Ege coğrafi bölgesi, d) Akdeniz coğrafi bölgesi e) İç Anadolu coğrafi bölgesi, f) Doğu Anadolu coğrafi bölgesi, g) Güney Doğu Anadolu bölgesi.

( Her bölge doğal, beşeri ve iktisadi bakımdan incelenecektir).

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası a) Tarım: Genel bakış, tahıl ve başka toprak ürünleri. Aşınmaların tarım bakımından önemi ve toprağın korunması.

b) Ormanlardan faydalanma ve ormanların korunması, c) Hayvancılık, avcılık, balıkçılık,

d) Madenler, e) Endüstri, f) Ulaşım,

g) Türkiye’nin dış ticareti.

1937 yılında haftalık ders saatlerinde yapılan değişiklik ile fen kollarında Türkiye Coğrafyası dersinin saatinin 3 saate çıkarılması gelecekte fen bilimlerinde yüksek tahsil yaparak önemli pozisyonlarda görev yapacak kişilerde yurt sevgisinin aşılanmasında coğrafyaya verilen önemi ortaya koymaktadır. Oysaki 1957 yılında yapılan ders saatlerindeki değişiklik ile Türkiye Coğrafyası sosyal bilim olarak görülerek edebiyat kolunda öğrenim gören çocukların bu dersi kapsamlı olarak görmelerinin yeterli görüldüğü yargısına ulaşılabilir.

Tablo 9

1957 Lise III Türkiye Coğrafyası Fen Kolu Öğretim Programı

Ünite Adı İşlenecek Konular

Türkiye’nin Coğrafi Konumu Türkiye’nin Yüzey Şekilleri Türkiye’nin Kıyıları

Türkiye’nin İklimi a) Genel şartlar. b) iklim bölgeleri ve doğal bitki örtüsü

Akarsular ve Göller Beşeri coğrafya bölümündeki konular hakkında ancak genel bilgi verilecek, ayrıntılara girişilmeyecektir.

Türkiye’nin Nüfusu, Türk Milleti, İdare Bölümleri,

Türkiye’nin Coğrafi Bölgeleri a) Karadeniz coğrafi bölgesi, b) Marmara coğrafi bölgesi, c) Ege coğrafi bölgesi, d) Akdeniz coğrafi bölgesi e) İç Anadolu coğrafi bölgesi,

f) Doğu Anadolu coğrafi bölgesi, g) Güney Doğu Anadolu bölgesi.

Coğrafi bölgelerin fiziki coğrafyasına genel olarak temas edilecek, beşeri ve ekonomik coğrafyası üzerinde fazla durulmayacaktır.

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası a) Tarım: Genel bakış, tahıl ve başka toprak ürünleri. Aşınmaların tarım bakımından önemi ve toprağın korunması.

b) Ormanlardan faydalanma ve ormanların korunması, c) Hayvancılık, avcılık, balıkçılık,

d) Madenler, e) Endüstri, f) Ulaşım,

g) Türkiye’nin dış ticareti.

1957 Lise III Türkiye Coğrafyası, Edebiyat ve Fen kolu programı 1942 programıyla karşılaştırıldığında içerik bakımından önemli farklılıkların olmadığı söylenebilir. Ancak 1942 programında “cihan iktisadiyatında Türkiye’nin yeri” başlıklı bir konunun bu programdan çıkarılmıştır. Esasında Türkiye’nin genel ekonomik özelliklerinden sonra dünyadaki konumunun karşılaştırılması açısından bu konunun verilmesi daha uygun olacaktır ( Geçit, 2008: 58 ).

Cumhuriyetin ilanından 1960’lı yıllara kadar hazırlanan 1924, 1934, 1942 ve 1957 öğretim programlarına bakıldığında, bu programların içerik ve metot açıdan günün şartları nispetinde önemli görevler yaptıkları söylenebilir. Ancak siyasi, beşerî ve ekonomik açıdan büyük değişimlerin yaşandığı dönemlere tekabül etmelerine rağmen, büyük yeniliklerin, farklılıkların programlara bütünüyle ve zamanında yansıtılmadığı da bir gerçektir ( Geçit, 2008: 59 ).

Ayrıca söz konusu programlarda derslerin hedeflerinden bahsedilmemiştir. Bilindiği gibi bir programın en önemli unsurlarından biri “hedef”tir. Hedef “niçin” öğretiyoruz sorusunun da karşılığıdır. Bu programlarda niçin coğrafya öğretimini yaptığımız, hangi davranışların öğrencilere kazandırılması gerektiği belirtilmemiştir. Merkezden hazırlanan tüm bu ders konuları öğretmenlere verilmekte, öğretmen müfredattan bağımsız hareket edememektedir. Yine bu programların hazırlanışında, bizzat program uygulayıcıları olan öğretmenlere ve programın muhatabı olan öğrenci ve velilere pek söz hakkı verilmemiştir ( Geçit, 2008: 59 ).

4.1.4. 1971 Coğrafya Taslak Öğretim Programı

1971 Coğrafya Taslak Öğretim Programı kendinden önceki öğretim

birincisi; Genel Coğrafya Taslak programında coğrafya öğretiminin amaçlarına, açıklamalara ve tavsiyelere yer vermesi ikincisi; öğretim programının sonunda dersin işlenmesinde gerekli araç-gereç ve tesisler başlığına yer verilmesidir (MEB, 1971; 123- 125).

1971 Coğrafya Taslak Öğretim Programına göre Lise I Genel Coğrafya öğrenimi yapmış öğrencilere öğretim sonunda kazandırılacak çıktılar beş madde altında ifade edilmiştir. Bunlar şunlardır: ( MEB, 1971; 123):

1-İnsanlığın yaşama alanı olarak yeryüzünün koşullarını ve olanaklarını tanır, bu

olanakların sınırsız olmadığını bilir, bu nedenle onların israfından kaçınmak gerektiğini kavrar ve bunu alışkanlık haline getirir. Tabiatı sever ve onu korur.

2-Bir yandan doğal çevrenin insan hayatını ve kültürünü biçimlendirdiğini, öte

yandan dünyanın varlıklarından yararlanabilmek için insanın doğal çevreyi nasıl etkileyip değiştirebildiğini kavrar, söz konusu yararlanmanın kültür düzeyi ile ölçülü bulunduğu görüşünü kazanır. Böylece her işte ilme ve tekniğe değer verme gereğinin coğrafya belirtileri arasında sıkı sebep-sonuç bağıntısı ile ahenk ve beraberlik bulunduğunu görür. Bu ahenk ve beraberliğin bozulmamasına özen gösterme alışkanlığı kazanır. Söz konusu ahenk ve beraberlik bakımından yeryüzünün bir takım özelliklere sahip bölümlere (ülkeler, bölgeler, yöreler) ayrıldığını kavrayarak, farklı bölümlerin koşullarının ve olanaklarının farklı olduğunu, buna göre her bölümde aynı sorunlarla karşılaşılmadığını ya da aynı sorunların çözümlerinin aynı olmadığını ve olmayacağını anlar. İçinde bulunduğu koşulları ve sahip bulunduğu olanakları iyi görüp hayatını buna göre düzenleme alışkanlığı edinir.

3-Hayati önemde olan yurt ve dünya sorunlarını tanır, bu sorunların

çözümlenmesinde ortak bir görüşe, çabaya ihtiyaç bulunduğunu kavrar. Kültürel ve ekonomik kalkınmada bütün milletlerin ve bir milletin bütün bireylerinin ve bu arada kendisinin ağır sorumluluklar yüklendiğini ve yükleneceğinin bilincine varır.

4-Dünyanın zamanımızdaki politik, sosyal ve ekonomik sorunları, olayları ve

gelişmeleri, bu arada milletler arası gruplaşmalar hakkında doğru bir görüş ve kavrayış kazanır. Milletler arası yardım ve anlayışın kendi varlığımızın korunması ve refahımız

için zorunlu ve gerekli bulunduğunu, her işte çıkar yolun barış ve anlayış yolu olduğunu kavrar.

5-Başka milletlerin ülke koşullarını, yaşayışlarını, çeşitli sorunlarını ve bu

sorunları çözümleme yolundaki çabaları ile sonuçlarını görerek, yüksek kültürün ve bilimsel çalışmanın her türlü koşullar içinde başarılı bir hayata olanak hazırladığını kavrar, böylece bu doğrultuda devamlı ilerleme alışkanlığı kazanır.

1971 Coğrafya Taslak Öğretim Programında kendinden önceki programlardan farklı olarak yeni bir uygulama olarak “Açıklamalar ve Tavsiyeler” başlığı altında on bir maddede ifade edilen açıklamalara yer verilmiştir ( MEB, 1971; 124 ). Bu uygulama ile öğretmenlere coğrafya öğretimi yaparken açıklayıcı bilgiler ile öğretim faaliyetleri yaparken kullanabilecekleri farklı uygulamalara ilişkin tavsiyelerde bulunulmaktadır. Bu açıklamalar şunlardır:

1. Yeryüzü, havaküre, suküre ve taşkürenin temas alanı, diğer bütün canlı varlıklarla birlikte insanın yaşama yeridir. Yeryüzünde görülen iklim, yer şekilleri ve bu şekillerin aralıksız değişip gelişmeleri, yeraltı suları, akarsular, buzullar, göller, denizler, topraklar, doğal bitki örtüleri, hayvanlar ve bunlarla ilgili bütün belirtiler coğrafya etmenleridir. Fakat tabiat belirtilerinin yanında onlarla ahenkli bir tarzda insan topluluklarının çeşitli faaliyetleriyle tesisleri de yer almaktadır. Yeryüzünde köy, kasaba, şehir vb. yerleşme yerleri, endüstri ve maden işletmeleri ve merkezleri kurulup gelişmiş, tarlalar, bağlar ve bahçeler açılmış, yollar, köprüler, tüneller, istasyonlar, hava meydanları vb. inşa edilmiştir. Bütün bunlar, gün geçtikçe gelişmekte, değişmekte veya yenileri ortaya çıkmaktadır. Arı tabiat belirtileri yanında, insanın tabiat kapsamından ve koşullarından yararlanarak yapıp yarattığı ve geliştirdiği pek çok şeyler vardır. İnsanın ayak bastığı her yer az veya çok değişmektedir. İşte insanın hayati faaliyet ve organizasyonlarıyla ilgili bütün belirtiler de beşerî belirtiler (kültür etmenleri) adı altında toplanabilir. Beşeri belirtiler toplumları da kültür seviyeleri ile ölçülü olmak ve tabiat koşullarına uygun bulunmak kaydıyla çevreleri üzerinde değiştirici etkiler yapmaktadırlar.

İşte coğrafyanın araştırma inceleme konusu, yeryüzünde görülen belirtiler arasında karşılıklı ilgi ve bağıntılar (sebep ve sonuç ilişkileri) ve ahenkliktir. Bu bağıntı

ve ahenk içinde, özellikle zamanımızda en belirgin rol insana düşmektedir; bu bakımdan yeryüzünde görülen birbiriyle bağıntılı ve ahenkli belirtiler kompleksini inceleyen coğrafyada, insan ve onun etkilerinin ön planda yer alması gerekir.

2. Coğrafya, yeryüzü olaylarının tek tek her birini değil, bu olayların yeryüzü ile ve birbiriyle olan ilişkilerini ve ahenklerini araştırıp incelemekle doğrudan doğruya bu belirtilerin her birini ayrı ayrı inceleyen bilimlerden farklıdır. Söz gelişi coğrafya, aslında sık sık değişebilen hava basıncı, rüzgâr, yağmur, şimşek, yıldırım vb. meteorolojik olayları, bunların tabi olduğu kanunlar ve sürekli olarak değişen hava durumlarını incelemez, bunlarla ilgili hesaplar yapılmaz ve hesaplara dayanılarak hava tahminleri ile uğraşmaz; bütün bunlar meteorolojinin amacı ve görevidir.

Coğrafya, meteorolojinin eriştiği sonuçlardan yaralanır; iklim tiplerini, bu tiplerin yeryüzüne dağılışlarını (iklim bölgelerini), iklim şartlarının yeryüzü şekilleri, akarsuların rejimleri, bitki toplulukları, hayvanların hayatı ve nihayet bütün bu tabiat faktörlerinin nüfusun dağılışı, yerleşme, konut, yaşayış, ekonomi ve organizasyon üzerindeki etkilerini araştırır ve yine yeryüzünü bu bakımlardan birtakım bölümlere ayrılır. Bu cümleden olmak üzere coğrafya, belli iklim ve toprak şartlarına bağlı bulunan orman, savan, bozkır, yüksek dağ çayırları, tundralar şeklindeki bitki topluluklarını, bu toplulukları tanıtan karakteristik bitkileri ve insanın bu bitki

Belgede Türkiye'de coğrafya eğitimi: Öğretim programı, öğretmen eğitimi ve ders kitapları boyutu (sayfa 83-98)