Veri Toplama Aracının Hazırlanması

Araştırmanın amaç ve önemine uygun olarak hipotezleri test etmek amacıyla, ankete ilişkin sorular daha önce yapılmış çalışmalar dikkate alınarak hazırlanmıştır.

İkincil Veriler Birincil Veriler

Deney Gözlem Anket

Kişisel Görüşme Posta Telefon

Web Mail

Veri Toplama Yöntemi

Anket formunda yer alan sorular yeşil tedarik zinciri uygulamaları, tedarik zinciri performansı ve işletme performansına ilişkin teorik ve uygulamalı literatürden faydalanarak oluşturulmuştur.

3.3.2.1. Veri Toplama Aracının Geliştirilmesi

Konya otomotiv yan sanayiinde yeşil tedarik zinciri uygulamalarını belirlemek ve tedarik zinciri ve işletme performansı ile arasındaki ilişkiyi irdelemek amacıyla kapsamlı bir veri toplama aracının geliştirilmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla araştırmanın kavramsal modeli bağlamında kapsamlı bir soru listesi oluşturulmuştur. Oluşturulan soruların büyük bir kısmı literatürde daha önce kullanılmış sorulardan oluşturulmuştur. Bu bağlamda literatürden aynen alınmış ölçekler ve sorulara ilişkin açıklamalar konu başlıkları ile sunulmuştur.

İşletme Özellikleri: İşletmenin özelliklerine ait sorular işletmenin faaliyette

bulunduğu süre, çalışan sayısı ve anketi yanıtlayan kişinin iş unvanı konularındaki bilgileri kapsamaktadır.

Yeşil Tedarik Zinciri Uygulamaları: İşletmelerin yeşil tedarik zinciri

uygulamalarını uygulama düzeylerini tespit etmek amacıyla Zhu vd. (2008) tarafından geliştirilen ve Green vd. (2012) tarafından modifiye edilen 33 maddelik bir ölçekten yararlanılmıştır. Literatürde bu konuda geliştirilen başka bir ölçeğe rastlanılmamıştır.

Yeşil tedarik zinciri uygulamaları ölçeği; iç çevre yönetimi (7 madde), yeşil bilgi sistemleri (10 madde), yeşil satınalma (6 madde), müşterilerle iş birliği (4 madde), eko-tasarım (3 madde) ve yatırım kurtarma (3 madde) olmak üzere 6 boyut ve 33 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte 5’li likert ölçeği kullanılarak, katılımcılara her bir faktör için önem derecelerini belirtmeleri istenmiştir. Ölçekte 1 ‘’kesinlikle katılmıyorum’’ ve 5 ‘’kesinlikle katılıyorum’’ şeklinde kodlanmıştır.

Tedarik Zinciri Performansı: Tedarik zinciri performansını ölçmeye yönelik

farklı ölçme araçlarına rastlanmıştır. Bunlar; Bagchi, 1996 (zaman, kalite, maliyet, verimlilik ve rekabetçi avantaj yaratma); Kaplan ve Norton, 1997 (finansal, müşteri memnuniyeti, yenilikçilik ve gelişim); Beamon, 1999 (zaman, kaynak kullanımı, çıktı ve esneklik); Gunasekaran vd., 2001 (stratejik, taktiksel ve operasyonel); De Toni ve Tonchia, 2001; Felix ve Dig., 2003 (maliyet, zaman, kapasite, esneklik,

verimlilik ve kapasite kullanımı); Lockamy III ve McCormack, 2004 (maliyet, kalite ve verimlilik); Morgan, 2004 (maliyet, müşteri hizmetleri, kalite ve operasyonel verimlilik). Araştırmanın amaçları ve hipotezleri doğrultusunda tedarik zinciri maliyet, varlıklar ve güvenilirlik açısından ölçmeye yönelik Tedarik Zinciri Konseyi (SCC) tarafından geliştirilen SCOR modeli kullanılmıştır. Tedarik Zinciri Konseyi (SCC), bir tedarik zincirindeki üye işletmelerin performans gereksinimlerini değerlendirerek bir Tedarik Zinciri Operasyonları Referans (SCOR) Modeli geliştirmiştir. Geliştirilen bu model, bir tedarik zincirindeki faaliyetleri bir süreç olarak görmekte ve tedarik zincirindeki farklı organizasyonel süreçleri planlama, kaynak temini, üretim ve teslimat olarak gruplandırmaktadır. Her bir grup tedarik zinciri güvenilirliği, maliyetler, varlıklardan yararlanma, cevap verebilme/esneklik konularında kendi performans ölçüm kriterine sahiptir. Bu nedenle günümüzde kullanılan en gelişmiş tedarik zinciri performans ölçüm kriteri olan SCOR modeli, tedarik zincirinin karmaşıklığını ortadan kaldırmış ve standart tanımlamalar getirerek tedarik zincirinin tamamında ya da belirli bir bölümünde performans ölçümünü kolaylaştırmıştır (Ağar, 2010: 35; Cengiz ve Aksoy, 2017: 5-6). Bu bağlamda araştırmada SCOR modelinden yararlanılmıştır.

Tedarik zinciri performansı ölçeği; maliyet performansı (8 madde), varlıklardan yararlanma performansı (6 madde) ve tedarik zinciri güvenilirlik performansı (6 madde) olmak üzere 3 boyut ve 20 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte 5’li likert ölçeği kullanılarak, katılımcılara her bir faktör için önem derecelerini belirtmeleri istenmiştir. Ölçekte 1 ‘’kesinlikle katılmıyorum’’ ve 5 ‘’kesinlikle katılıyorum’’ şeklinde kodlanmıştır.

İşletme Performansı: Literatürde işletme performansını ölçmeye yönelik

farklı ölçme araçlarına rastlanmıştır (Gunasekaran vd., 2004; Zhu vd., 2008; Li, 2011; Green vd., 2012). Literatür araştırması sonucunda yeşil tedarik zinciri uygulamalarını farklı boyutlarda ölçmeye imkân sağlayan Zhu vd. (2008) tarafından geliştirilen ve Green vd. (2012) tarafından modifiye edilen ölçek kullanılmıştır.

İşletme performansı ölçeği; çevresel performans (6 madde), ekonomik performans (5 madde), operasyonel performans (6 madde) ve organizasyonel performans (7 madde) olmak üzere 4 boyut ve 24 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte 5’li likert ölçeği kullanılarak, katılımcılara her bir faktör için önem derecelerini

belirtmeleri istenmiştir. Ölçekte 1 ‘’kesinlikle katılmıyorum’’ ve 5 ‘’kesinlikle katılıyorum’’ şeklinde kodlanmıştır.

Araştırmada kullanılacak ölçekler belirlendikten sonra sorular anket şeklinde hazırlanmıştır (bkz. Ek 4.1). Anket formundaki sorular araştırmanın amaç ve hipotezleri bağlamında uyumlu olup olmadığı tespit edilmiştir.

3.3.2.2. Veri Toplama Aracının Ön Testi

Taslak anket formunun araştırmanın amaçları ve hipotezlerine uygunluğu tespit edildikten sonra anket formuna nihai şeklini vermek için ön test gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda soruların, araştırmanın amaçları doğrultusunda yeterli olup olmadığı, oluşturulan cümlelerin anlaşılabilir olup olmadığı ve sorularda uyuşmazlık olup olmadığı belirlenmiştir.

Anket formu tedarik zinciri yönetimi, üretim yönetimi ve pazarlama konusunda uzman akademisyenler tarafından incelenmiş ve anket formunun içeriği anlaşılırlık açısından değerlendirilmesi istenmiştir. Akademisyenlerin önerileri doğrultusunda geliştirmeler ve iyileştirmeler yapılmıştır.

İkinci bir aşama olarak anket formu lisansüstü eğitim yapan öğrencilerle görüşülmüş ve anketi yanıtlamaları istenmiştir. Anketin yanıtlanması ortalama 15 dakika sürmüştür. Anketi yanıtlayan öğrenciler ile görüşülerek anketler ile ilgili değerlendirmeler alınmıştır. Anket formundaki soru sayısı, anketin yanıtlanma süresi gibi konularda değerlendirmeler dikkate alınmış ve anket formu için genel olarak olumlu değerlendirilmeler alınmıştır.

Son olarak ise işletmeler ile pilot çalışma uygulaması gerçekleştirilmiştir. Konya otomotiv yan sanayi sektöründe faaliyet gösteren 30 işletmeye gidilerek işletme sahibi, genel müdür, pazarlama müdürü, üretim müdürü gibi üst düzey yöneticilerle yüz yüze görüşme sağlanmıştır. Araştırmanın amacı doğrultusunda yetkili kişilerden anket formunu yanıtlamaları istenmiştir. Genel olarak olumlu değerlendirmeler alınmıştır.

Sonuç olarak yapılan değerlendirmeler sonucunda anket formunun başarılı olduğu, soruların anlaşılır olduğu tespit edilmiştir.

3.3.2.3. Anket Formunun Tasarımı

Yukarıda anlatılan kapsamlı çalışma sürecinin sonunda anket formundaki ölçek ve maddelerin neler olacağı nihai bir biçimde kararlaştırılmıştır. Bu bağlamda kişisel görüşme ile gerçekleştirilecek anket formu doldurma işleminin herhangi bir soruna sebep oluşmadan ve cevaplayıcıların oranının düşmesini engellemek amacıyla anket formu, daha önce yapılan çalışmalar ve uzman görüşleri neticesinde tasarlanmıştır.

Anket formunun tasarımı yapılırken giriş, soru sırasının belirlenmesi, konu akışında belirli bir sistem olması, anket formunun görünüşü gibi konular dikkate alınarak bu konudaki uzman görüşlerine uyulmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda belirtilen konulardaki uzman görüşleri aşağıdaki gibi sıralanabilir (Noyce, 2015: 186-198):

• Giriş, anket tasarımında kritik öneme sahiptir. Giriş uygulama için zemin hazırlamaktadır. Bu nedenle anket formunda ilk olarak kişinin kendisini tanıtması gerekmektedir.

• Uygun cevap formatlarının seçilmesi ve soruların anlaşılabilir, açık ve tarafsız olarak ifade edilmesi gerekmektedir.

• Sorular tek bir konu ya da soruna odaklanmış, kısa, net ve anlaşılır olmalıdır.

• Soru akışı, giriş dâhil olmak üzere soruların ve blokların ankette dizilimleridir. Sorular mantıklı bir süreç içinde düzenlenmelidir. • Anket düzenlemesi kritik öneme sahiptir. Soruların sıralanışı ve

katılımcıların soruları yanıtlama kolaylığı toplanan bilginin kalitesini etkilemektedir. Bu nedenle iyi düzenlenmiş bir anket formu katılımcıların istekli olmaları ve soruları tamamlamaları yönünde motive ederken, zayıf düzenlemeler cevaplayıcıların rahatsız edebilmektedir.

Bu açıklamalar doğrultusunda;

(i) anket formunun başlangıcında araştırmanın önemini belirten bir yazı ile araştırmacı ve gerektiğinde araştırmacı ile iletişim kurulabilmesi için gerekli olan posta adresine yer verilmiştir.

(ii) anket formunda katılımcıların kolay cevap verebilecekleri sorulara yer verilmiştir.

(iii) formda soruların yoğun görünmesini engellemek ve cevaplama sırasındaki karmaşıklığı önlemek amacıyla sorulardaki maddeler ve ölçekler tablolarla sunulmuştur.

Buraya kadar açıklanan süreçlerin sonunda anket formunun nihai şekli toplam 2 sayfa ve alt maddelere ayrılmış 3 sorudan oluşmaktadır (bkz. Ek 4.1). Nihai anketi oluşturan soruların genel başlıkları ise (i) işletmeleri tanıtıcı bilgiler, (ii) işletmelerin tedarik zinciri performansı, (iii) işletmelerin yeşil tedarik zinciri uygulama düzeyleri, (iv) işletmelerin performansı şeklinde sıralanabilir.