Veri Toplama Araçları

Araştırmada, ilk olarak öğrencilerin bazı kişisel özelliklerini belirleyebilmek için araştırmacı tarafından hazırlanan “Kişisel Bilgi Formu” kullanılmıştır. Çatışma çözme davranışlarını belirlemek amacıyla “Çatışma Çözme Davranışı Belirleme Ölçeği (ÇÇDBÖ)” kullanılmıştır. Ölçek Öner-Koruklu (1998) tarafından öğrencilerin çatışma çözme davranışlarını ölçmek üzere geliştirilmiştir. Sürekli öfke ve öfke ifade tarzlarını belirlemek amacıyla “Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği (SÖÖTÖ)”, Spielberger ve arkadaşları (1983) tarafından geliştirilen ve orjinal adı The State Trait Anger Scale (STAS) ölçek (Aktaran: Savaşır ve Şahin, 1997: 71) kullanılmıştır. Saldırganlık davranışlarını belirlemek amacıyla 1992 yılında Arnold, H. Buss ve Mark Perry tarafından geliştirilen, Arnold H. Buss ve W.L. Warren tarafından 2000 yılında güncellenen “Aggression Questionnaire” adlı, Can (2002) tarafından Türkçe’ye uyarlanan Saldırganlık Ölçeği (SÖ) kullanılmıştır. Veri toplama araçlarının bu araştırmada kapsamında kullanılabilmesi için ölçek sahiplerinden gerekli izinler alınmıştır (Ek 8). Veri toplama araçları aşağıda genel olarak tanıtılmıştır.

3.6.1. Kişisel Bilgi Formu

Kişisel Bilgi Formu öğrenci hakkında araştırma kapsamında daha fazla bilgi sahibi olmak için oluşturulmuş, öğrencilerin eğitim aldıkları okul ve sınıf, yaş, cinsiyet, anne babanın eğitim durumu ve kardeş sayısı gibi çeşitli sosyo-demografik özellikleri içeren bir anket formudur.

3.6.2. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği (ÇÇDBÖ)

Bu araştırmada öğrencilerin çatışmalara verdikleri tepkileri ölçmek amacıyla Öner-Koruklu (1998) tarafından geliştirilen “Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği” kullanılmıştır. Bu ölçek, bir kendini değerlendirme ölçeği olup, uygulama süresi yaklaşık olarak 20 dakikadır. Ölçek bireysel ve grup halinde uygulanabilir. Ölçek, çatışma çözme davranışlarını Saldırganlık (küfür, kavga, tehdit, susarak

saldırma) ve Problem Çözme (uzlaşma, işbirliği) olmak üzere iki alt ölçekle değerlendirmektedir.

Ölçek geliştirilirken, öğrencilerden alınan çatışma durumları değerlendirilerek 64 çatışma durumu yazılmıştır. Çatışma durumlarının ifade edilmesi ve beşli likert tipi ölçeğin kullanılmasında uzman görüşüne başvurulmuştur. Çatışma durumlarını çözme yollarını yazarken öğrencilerden alınan çatışma çözme davranışlarında ve alan yazınından yararlanılmıştır. Önce dört alt boyut oluşturulmuş ve yapılan geçerlik çalışmaları sonucunda alt boyut ikiye ve madde sayısı ise 24’e indirilmiştir.

ÇÇDBÖ, 24 maddeden oluşan ve beşli likert tipi değerlendirme seçenekleri olan bir ölçektir. Ölçeği yanıtlayanlardan beşli derecelendirmeyi kullanarak, her bir maddede yer alan çatışma durumlarına verilen tepkilerin, kendi davranışlarına ne derece uygun olduğunu belirtmeleri istenmektedir. Ölçek, 1-5 arasında değişen beşli derecelendirme üzerinde puanlanmaktadır. Çatışma çözme davranışı açısından (1) “hiçbir zaman uygun değil”, (2) “biraz uygun”, (3) “uygun”, (4) “çoğunlukla uygun” ve (5) “çok uygun” biçimindedir. Ölçekte yer alan 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21. ve 23. maddeler, ölçeğin saldırganlık boyutuyla; 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22. ve 24. maddeleri ise ölçeğin problem çözme boyutuyla ilgilidir. Her bir alt ölçekten alınabilecek en yüksek puan 60, en düşük puan ise 12’dir. Alt ölçeklerden alınan puanın yüksek oluşu, o alt ölçeğin ölçtüğü davranışın sık görüldüğü anlamına gelmektedir. Yani, ölçeğin saldırganlık alt ölçeğinden yüksek puan almak, çatışma çözme açısından olumsuz bir durumken, problem çözme alt ölçeğinden yüksek puan almak, çatışma çözme açısından olumlu bir durumdur (Öner-Koruklu, 1998).

3.6.2.1. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeğinin Asıl Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları

ÇÇDBÖ’nün geçerlik ve güvenirliği, Öner-Koruklu (1998) tarafından 6.-7. ve 8. sınıf öğrencilerinden elde edilen veriler kullanılarak yapılmıştır. ÇÇDBÖ’nün geçerlik çalışması için Öner-Koruklu (1998) tarafından kapsam geçerliğine ve yapı geçerliğine bakılmıştır. Kapsam geçerliği için, Ankara Üniversitesi, EPH Bölümünün Rehberlik ve Psikolojik Danışma alanında çalışan uzmanların görüşleri alınmıştır. Ölçeğin yapı geçerliğine ise, faktör analiziyle bakılmıştır. Yapılan işlemler

sonucunda ÇÇDBÖ maddelerine Temel Bileşenler Analizi (Principal Compenent Analysis), Varimax rotasyonuyla birlikte uygulanmıştır. Yapılan analizler sonucunda ölçeğin iki faktörü (saldırganlık, problem çözme) belirlediği görülmüştür.

Çatışma çözme davranışları bakımından maddelerin ne denli ayırt edici oldukları madde analizi ile incelenmiş ve madde toplam korelasyonlarının .30’un üzerinde olduğu görülmüştür. Bu değerlerin istatistiksel olarak anlamlı olduğu, madde ayırt edicilik düzeyleri bakımından maddelerin iyi derecede oldukları görülmüştür.

ÇÇDBÖ’nün güvenirliği, test tekrar test güvenirlik analizi ile incelenmiş, saldırganlık boyutu için r= .64 ve problem çözme boyutu için r= .66 değerleri bulunmuştur. ÇÇDBÖ’nün iç tutarlığına ise Cronbach-Alpha ile bakılmış, ölçeğin iç tutarlılık katsayılarının, saldırganlık boyutu için r= .85, problem çözme boyutu içinse r= .83 olarak belirlenmiştir. Bu değerler istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur.

Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeğinin geçerliği için Uysal (2006)’ın benzer ölçekler geçerliğinden elde ettiği sonuçlar aşağıda verilmiştir. Bu araştırmada araştırmacı tarafından ÇÇDBÖ’nin güvenirliliği için test tekrar test ve iç tutarlılığına bakılmıştır. Bu amaçla yapılan çalışmalar aşağıda açıklanmıştır.

3.6.2.2. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği ve Çatışma Çözme Ölçeğinin Benzer Ölçekler Geçerliği Çalışması

ÇÇDBÖ’nün geçerliğini Uysal (2006: 44) benzer ölçek geçerliği ile incelemiştir. ÇÇDBÖ, Mc Clellan (1997) tarafından geliştirilen ve Taştan (2004) tarafından “Çatışmalarınızı Nasıl Çözüyorsunuz?” adıyla Türkçe’ye uyarlanan Çatışma Çözme Ölçeğiyle (ÇNÇÇÇÖ) birlikte Fatih Ticaret Meslek Lisesi’nin 9, 10 ve 11. sınıflarında öğrenim gören 120 öğrenciye uygulanmıştır. ÇÇDBÖ’nün benzer ölçek geçerliği için yapılan istatistiksel analiz sonucunda ÇÇDBÖ’nün saldırganlık alt boyutuyla, ÇNÇÇÇÖ’nün yıkıcı davranışlar alt boyutu arasındaki korelasyon (r= .59), ÇÇDBÖ’nün problem çözme alt boyutuyla, ÇNÇÇÇÖ’nün yapıcı davranışlar alt boyutu arasındaki korelasyon ise (r= .43) olarak bulunmuştur. Bu sonuçlara göre; ÇÇDBÖ’nün alt ölçekleriyle, ÇNÇÇÇÖ’nün alt ölçekleri arasında orta düzeyde anlamlı ve pozitif yönde bir ilişki olduğu bulunmuştur. Bir maddenin, ölçeğin

tümünün ölçtüğü özelliği ölçüp ölçmediğini saptamak amacıyla, iki alt ölçekte yer alan maddelerin ayrı ayrı madde toplam korelasyonlarına bakılmış, sonuçta, saldırganlık alt ölçeğinin madde toplam korelasyonlarının 0.19 ile 0.57 arasında değişim gösterdiği, problem çözme alt ölçeğinin madde toplam korelasyonlarının ise 0.28 ile 0.57 arasında yer aldığı görülmüştür. Bu değerler istatistiksel olarak anlamlı olup, madde ayırt edicilik düzeyleri bakımından maddelerin iyi derecede oldukları sonucuna varılmıştır.

3.6.2.3. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeğinin Bu Çalışma Kapsamında Yapılan Güvenirlik Çalışmaları

A. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Test Tekrar Test