Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programının ergenlerde öfke, saldırganlık ve çatışma çözme becerisine etkisi

(1)

SOSYAL BĐLĐMLER ESTĐTÜSÜ

EĞĐTĐM BĐLĐMLERĐ AABĐLĐM DALI

PSĐKOLOJĐK DAIŞMA VE REHBERLĐK BĐLĐM DALI

YARATICI DRAMA TEMELLĐ ÇATIŞMA ÇÖZME

PROGRAMII ERGELERDE ÖFKE,

SALDIRGALIK VE ÇATIŞMA ÇÖZME BECERĐSĐE

ETKĐSĐ

Rezzan GÜDOĞDU

DOKTORA TEZĐ

Danışman

Yard. Doç. Dr. Hüseyin IZGAR

(2)

(3)

SOSYAL BĐLĐMLER ESTĐTÜSÜ

EĞĐTĐM BĐLĐMLERĐ AABĐLĐM DALI

PSĐKOLOJĐK DAIŞMA VE REHBERLĐK BĐLĐM DALI

YARATICI DRAMA TEMELLĐ ÇATIŞMA ÇÖZME

PROGRAMII ERGELERDE ÖFKE,

SALDIRGALIK VE ÇATIŞMA ÇÖZME BECERĐSĐE

ETKĐSĐ

Rezzan GÜDOĞDU

DOKTORA TEZĐ

Danışman

Yard. Doç. Dr. Hüseyin IZGAR

(4)

(5)

(6)

Ülkemizde ve dünyada insanlar arasındaki çatışmaların her geçen gün biraz daha çözümsüz kaldığı üzüntüyle izlenmektedir. Bugün psikolojik danışma ve rehberliğin üzerinde yoğunlaştığı sorunlardan biri de bu olmaktadır.

Her birey hayatı boyunca çevresiyle belli bir oranda ilişki kurar. Bu ilişkiler içerisinde zaman zaman çatışmalar yaşar. “Çatışma” nın tek başına kendi ne iyi, ne de kötüdür. Çatışmayla nasıl başedileceği onun yönünü belirler. Her gelişim dönemi için bireylerin sahip olması gereken birtakım becerilerin olduğu bilinmektedir. Bu becerilerden biri de çatışma çözme becerisidir. Çatışmaların yoğun bir şekilde yaşandığı ergenlik döneminde ise; ergenin sahip olması gereken becerilerden birinin de çatışmayı yapıcı bir şekilde çözme becerisi olduğu günümüzün yadsınamaz gerçeğidir.

Bu araştırmada ergenlerin katıldıkları yaratıcı drama temelli çatışma çözme programının öfke, saldırganlık ve çatışma çözme becerisine etkisi araştırılmıştır. Bu araştırma yaratıcı drama temelli çatışma çözme programının, ergenlerde öfke, saldırganlık ve çatışma çözme becerisine etkisini inceleyen çalışmaların ilki durumundadır. Araştırma ile ortaya konulan sonuçlar ışığında, psikolojik danışma ve rehberlik alanında çalışanlara bundan sonra yapılacak olan çalışmalar için kaynaklık etmesi düşünülmektedir.

Çalışmalarımın başlamasıyla birlikte her aşamasında en iyi şekilde ilerlememi sağlayarak, sonsuz bir anlayış ve bilgisiyle bu çalışmanın ortaya çıkmasında büyük katkıları bulunan, ilgi ve desteğini esirgemeyen Sayın Hocam ve danışmanım Yard. Doç. Dr. Hüseyin IZGAR’a şükran borcum sonsuzdur.

Çalışmalarıma ilişkin değerli düşünce ve önerileriyle bana yol gösteren ve mesleki alanda kendimi geliştirmemi sağlayan sayın Prof. Dr. Ömer ÜRE ve sayın Doç. Dr. M. Engin DENĐZ’e çok teşekkür ederim. Çeşitli konularda yardımlarını gördüğüm Eğitim Bilimleri Bölümü öğretim elemanlarının hepsine teşekkür ederim.

(7)

Çalışmamın istatistiksel sonuçları için büyük ilgiyle uğraş veren ve kısıtlı zamanını ayırıp önemli katkı sağlayan sayın Doç. Dr. Şener BÜYÜKÖZTÜRK’e en içten minnet ve şükranlarımı sunarım.

Ölçme araçlarının ve deneysel programın uygulanmasında başından sonuna kadar her türlü yardım ve kolaylıkları sağlayarak ilgisini eksik etmeyen okul müdürü değerli hoca Nail Bölükbaş’a, idarecilere ve uygulamalara katılıp görüşlerini paylaşan ardından deneysel programlara katılarak bu araştırmanın ortaya çıkmasındaki en büyük katkıyı sağlayan öğrencilere çok teşekkür ederim.

(8)

SELÇUK ÜĐVERSĐTESĐ

Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Rezzan Gündoğdu Numarası 064116051003 Ana Bilim /

Bilim Dalı

Eğitim Bilimleri

Psikolojik Danışma ve Rehberlik Öğrencinin

Danışmanı Yard. Doç. Dr. Hüseyin Izgar

Tezin Adı Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenlerde Öfke, Saldırganlık Ve Çatışma Çözme Becerisine Etkisi

ÖZET

Bu yarı deneysel araştırmanın amacı, yaratıcı drama temelli çatışma çözme programının (YDTÇÇP) ergenlerde öfke, saldırganlık ve çatışma çözme becerisine etkilerini incelemektir.

Bu araştırmanın örneklemi 2008-2009 eğitim-öğretim yılında Ankara ili, Mamak ilçesinde bulunan orta sosyo-ekonomik düzeyde bir okul olan Abidinpaşa Lisesi’ne devam eden 9. sınıf öğrencileridir. Araştırmanın bağımlı değişkenlerini ölçmek için Koruklu (1998) tarafından geliştirilen Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği (ÇÇDBÖ), Spielberger (1988) tarafından geliştirilen Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği (SÖÖTÖ), Buss ve Perry (1992) tarafından geliştirilen Saldırganlık Ölçeği (SÖ) kullanılmıştır. Deney grubu 13, plasebo grubu 14 ve kontrol grubu 16 olmak üzere toplam 43 öğrenci ile çalışmalar yürütülmüştür.

Kruskal Wallis H-Testi kullanılarak deney, kontrol ve plasebo grupları birbirleri ile karşılaştırılmıştır. Mann Whitney U-Testi ile farkın hangi gruptan kaynaklandığı belirlenmiştir. Grupların kendi içlerinde karşılaştırılmasında Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi kullanılmıştır. Verilerin analizleri SPSS 10.0 programı kullanılarak bilgisayarda yapılmış, hata payı p< 0.05 alınmıştır.

(9)

Deney grubunun ÇÇDBÖ problem çözme alt ölçek puanları açısından gruplarla arasında anlamlı bir fark bulunmazken; son test-izleme testleri puanlarında anlamlı düzeyde bir artışın olduğu bulunmuştur. Deney grubunun ÇÇDBÖ saldırganlık alt ölçek puanlarının kontrol ve plasebo gruplarına göre anlamlı düzeyde azaldığı bulunmuştur. Deney grubunun son test ve izleme testleri puanlarında anlamlı düzeyde bir azalmanın olduğu bulunmuştur.

Deney grubunun, SÖ toplam saldırganlık puanlarının kontrol ve plasebo gruplarına göre anlamlı düzeyde azaldığı bulunmuştur. Ayrıca son test-izleme testleri puanlarında anlamlı düzeyde bir azalma olduğu bulunmuştur.

Deney grubunun, SÖÖTÖ alt ölçek puanları açısından gruplarla arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Deney grubunun öfke kontrol alt ölçek son test-izleme testi puanlarında anlamlı düzeyde bir artışın olduğu bulunmuştur.

(10)

SELÇUK ÜĐVERSĐTESĐ

Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü

Adı Soyadı Rezzan Gündoğdu Numarası 064116051003 Ana Bilim /

Bilim Dalı

Eğitim Bilimleri

Psikolojik Danışma ve Rehberlik Öğrencinin

Danışmanı Yard. Doç. Dr. Hüseyin Izgar

Tezin Đngilizce Adı Effect of The Creative Drama Based Conflict Resolution Programme on the Anger, Agression and Conflict Resolution Skills in Adolescents

SUMMARY

The aim of this semi experimental study was to investigate the effects of The Creative Drama Based Conflict Resolution Programme (CDBCRP) on the anger, aggression and conflict resolution skills in adolescents.

The data for this research were collected from the 9th grade students in Abidinpaşa Lisesi, representing a middle socio-economic level secondary school, in Mamak, Ankara in the 2008-2009 academic year. To measure the dependent variables of the study, A Scale for Identification of Conflict Resolution Behaviour (SICRB) developed by Koruklu (1998), The State Trait Anger Scale-STAS, developed by Spielberger (1988), The Aggression Questionnaire (AQ) developed by Buss and Perry (1992) were used. The study was carried out with 43 students; 13 students in experiment group, 14 students in placebo group and 16 students in control group.

Experiment, control and placebo groups were compared by using Kruskal Wallis H- Test. The group causing the difference was identified by Mann Whitney U-Test. Wilcoxon Signed Rank Test for Paired Samples was used to compare the scores within each group. Data were analysed on the computer by using SPSS 10.0, margin of error was assumed to be p< 0.05.

(11)

problem solving sub-scale between the experiment group and the other two groups, it was determined that there was a meaningful increase in the scores from the post test quizzes. It was found out that SICRB aggression sub-scale scores of the experiment group were decreased at a meaningful level, in comparison with the control and placebo groups. Experiment group’s scores from the post test and the quizzes went down at a meaningful level.

Experiment group’s total aggression score from AQ was meaningfuly lower than control and placebo groups’. Also it was found that there was a meaningful decrease in the scores from post-test quizzes.

No meaningful difference was found between the experiment group and the other groups in the scores from STAS sub-scales. A meaningful increase was found in the scores of experiment group from the anger control sub-scale post test quiz.

(12)

Bilimsel Etik Sayfası i

Tez Kabul Formu ii

Önsöz / Teşekkür iii

Özet v

Summary vii

Đçindekiler ix

Kısaltmalar ve Simgeler Sayfası xiii

Tablolar Listesi xiv

Ekler Listesi xxii

BÖLÜM I GĐRĐŞ 1 1.1. Problem 4 1.2. Problem Cümlesi 5 1.3. Araştırmanın Amacı 5 1.4. Araştırmanın Denenceleri 5 1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları 12 1.6. Tanımlar 12

1.7. Araştırmanın Gerekçesi ve Önemi 13

BÖLÜM II

KURAMSAL GÖRÜŞLER ve ĐLGĐLĐ ARAŞTIRMALAR 17

2.1 Ergenlik 17

2.2. Çatışma ve Çatışma Çözme Konusu Đle Đlgili Kuramsal Bilgiler

Ve Araştırmalar 20

2.2.1. Çatışmanın Tanımı 20

2.2.2. Çatışma Türleri 22

2.2.3. Çatışmanın Bazı Nedenleri / Kaynakları 24

2.2.4. Çatışma Yönetimi Stratejileri 26

2.2.5. Çatışma ve Çatışma Çözme Đle Đlgili Araştırmalar 32 2.2.5.1. Yurtiçinde Çatışma Çözmeyle Đlgili Yapılan Bazı

Araştırmalar 32

2.2.5.2. Yurtdışında Çatışma Çözmeyle Đlgili Yapılan Bazı

Araştırmalar 37

2.3. Yaratıcı Drama Konusu Đle Đlgili Kuramsal Bilgiler Ve Araştırmalar 43 2.3.1. Yaratıcı Dramanın Tanımı ve Özellikleri 43

2.3.2. Yaratıcı Dramanın Yararları 47

2.3.3. Yaratıcı Dramanın Boyutları 48

2.3.4. Yaratıcı Dramanın Aşamaları 49

2.3.5. Drama Sürecinin Unsurları 50

2.3.6. Yaratıcı Dramada Kullanılan Bazı Teknikler 52 2.3.7. Yaratıcı Drama Đle Đlgili Yapılan Araştırmalar 54

(13)

2.4. Öfke Konusu Đle Đlgili Kuramsal Bilgiler Ve Araştırmalar 61

2.4.1. Öfke 61

2.4.2. Öfkenin Türleri 62

2.4.3. Öfkenin Nedenleri 63

2.4.4. Öfke Đle Đlgili Bazı Kuramları 65

2.4.5. Öfke Đfade Tarzları (Biçimleri) 66

2.4.6. Öfke Kontrolü Eğitim Programları 68

2.4.7. Öfke Đle Đlgili Yapılan Araştırmalar 69

2.4.7.1. Yurtiçinde Öfke Đle Đlgili Yapılan Bazı Araştırtmalar 69 2.4.7.2. Yurtdışında Öfke Đle Đlgili Yapılan Bazı araştırmalar 73 2.5. Saldırganlık Konusu Đle Đlgili Kuramsal Bilgiler Ve Araştırmalar 76

2.5.1. Saldırganlık Tanımları ve Türleri 76

2.5.2. Saldırganlık Davranışına Yönelik Kuramsal Yaklaşımlar 79

2.5.3. Öfke ve Saldırganlık Đlişkisi 83

2.5.4. Saldırganlık Đle Đlgili Yapılan Araştırmalar 83 2.5.4.1. Yurtiçinde Saldırganlıkla Đlgili Yapılan Bazı

Araştırmalar 84

2.5.4.2. Yurtdışında Saldırganlıkla Đlgili Yapılan Bazı

Araştırmalar 86

BÖLÜM III

YÖTEM 89

3.1. Araştırmanın Deseni 89

3.2. Araştırma Gruplarının Oluşturulması 91

3.3. Deney Grubuna Uygulanan Programın Genel Kapsamı 99 3.4. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Hazırlanması 101

3.5. Pilot Çalışma 111

3.6. Veri Toplama Araçları 113

3.6.1. Kişisel Bilgi Formu 113

3.6.2. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği (ÇÇDBÖ) 113 3.6.2.1. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeğinin Asıl Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları 114 3.6.2.2. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeğinin Benzer Ölçekler Geçerliği Çalışması 115 3.6.2.3. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeğinin Bu Çalışma Kapsamında Yapılan Güvenirlik Çalışmaları 116

3.6.3. Saldırganlık Ölçeği (SÖ) 117

3.6.3.1. Saldırganlık Ölçeğinin Asıl Geçerlik ve Güvenirlik

Çalışmaları 118

3.6.3.2. Saldırganlık Ölçeğinin Çeviri ve Uyarlama

Çalışmaları 118

3.6.3.3. Saldırganlık Ölçeğinin Bu Çalışma Kapsamında Yapılan Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması 119

(14)

Güvenirlik Çalışmaları 123 3.6.4.2. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeğinin Çeviri ve

Uyarlama Çalışmaları 124

3.6.4.3. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeğinin Bu Çalışma

Kapsamında Yapılan Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması 125

3.7. Verilerin Analizi 127

BÖLÜM IV

BULGULAR 135

4. 1. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Plasebo ve Kontrol Grubundaki Ergenlere Göre, Çatışma Çözme, Saldırganlık ve Öfke Puanları Bakımından

Karşılaştırılmalarına Đlişkin Bulgular 135

4.1.1. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Đle Đlgili

Bulgular 135

4.1.2. Saldırganlık Ölçeği Đle Đlgili Bulgular 140 4.1.3. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Đle Đlgili Bulgular 151 4.2. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre, Çatışma Çözme, Saldırganlık ve Öfke Düzeylerinin Ön-Son-Đzleme

Testlerine Đlişkin Bulgular 157

4.2.1. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Alt

Ölçeklerine Đlişkin Bulgular 157

4.2.2. Saldırganlık Ölçeği ve Alt Ölçeklerine Đlişkin Bulgular 163 4.2.3. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Alt Ölçeklerine

Đlişkin Bulgular 181

BÖLÜM V

TARTIŞMA ve YORUM 194

5. 1. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Plasebo ve Kontrol Grubundaki Ergenlere Göre, Çatışma Çözme, Saldırganlık ve Öfke Puanları Bakımından

Karşılaştırılmalarına Đlişkin Bulguların Tartışılması ve Yorumu 194 5.1.1. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Alt Ölçeklerine Đlişkin Gruplararası Bulguların Tartışılması ve Yorumu 194 5.1.2. Saldırganlık Ölçeği ve Alt Ölçeklerine Đlişkin Gruplararası

Bulguların Tartışılması ve Yorumu 197

5.1.3. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Alt Ölçeklerine

Đlişkin Gruplararası Bulguların Tartışılması ve Yorumu 200 5.2. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre, Çatışma Çözme, Saldırganlık ve Öfke Düzeylerinin Ön-Son-Đzleme

(15)

5.2.2. Saldırganlık Ölçeği ve Alt Ölçeklerine Đlişkin Bulguların

Tartışılması ve Yorumu 203

5.2.3. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Alt Ölçeklerine Đlişkin

Bulguların Tartışılması ve Yorumu 205

BÖLÜM VI

SOUÇ ve ÖERĐLER 208

6.1. Sonuçlar 208

6.2. Öneriler 209

6.2.1. Uygulamaya ve Đleride Yapılacak Araştırmalara Yönelik

Öneriler 210

6.2.2. Alanda Çalışan Uzmanlara Đlişkin Öneriler 210

KAYAKÇA 211

EKLER 229

(16)

Kısaltmalar ve Simgeler

YDTÇÇP: Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programı ÇÇĐE: Çatışma Çözmeyle Đlişkisiz Etkinlik

ÇÇDBÖ: Çatışma Çözme Davranışı Belirleme Ölçeği SÖÖTÖ: Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği

(17)

Tablolar Listesi Sayfa

Tablo 1: Araştırmanın Deseni 90

Tablo 2: Grupların Cinsiyete Göre Dağılımı 95

Tablo 3: Araştırma Gruplarının Çatışma Çöme Davranışını Belirleme Ölçeği Alt Ölçeklerinin Ön Test Puanlarının Aritmetik Ortalama ve Standart

Sapma Değerleri 96

Tablo 4: Araştırma Gruplarının Saldırganlık Ölçeği Toplam ve Alt Ölçekler

Ön Test Puanlarının Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri 96 Tablo 5: Araştırma Gruplarının Sürekli Öfke Öfke Tarz Ölçeği Alt

Ölçeklerinin Ön Test Puanlarının Aritmetik Ortalama ve Standart

Sapma Değerleri 97

Tablo 6: Deney, Kontrol Ve Plasebo Gruplarındaki Öğrencilerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Saldırganlık ve Problem Çözme Alt Ölçekleri

Öntest Puanlarına Uygulanan Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları 97 Tablo 7: Deney, Kontrol Ve Plasebo Gruplarındaki Öğrencilerin Saldırganlık Ölçeği Ön Test Toplam Puanlarına Uygulanan Kruskal-Wallis H Testi

Sonuçları 98

Tablo 8: Deney, Kontrol Ve Plasebo Gruplarındaki Öğrencilerin Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Sürekli Öfke, Öfke Đçte, Öfke Dışa ve Öfke Kontrol Alt Ölçekleri Öntest Puanlarına Uygulanan Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları 99 Tablo 9: Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Alt Ölçeklerinin Test Tekrar

Test Korelasyon Sonuçları. 116

Tablo 10: Saldırganlık ve Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçek Puanları Arasındaki

Korelasyon Sonuçları. 120

Tablo 11: Saldırganlık Ölçeği Alt Ölçeklerinin Test Tekrar Test

Korelasyon Sonuçları 121

Tablo 12: Sürekli Öfke-Öfke Tarz ve Saldırganlık Ölçeği Puanları Arasındaki

Korelasyon Sonuçları. 126

Tablo 13: Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Alt Ölçeklerinin Test Tekrar

(18)

Đlişkin Analiz Sonuçları 128 Tablo 15: Plasebo Grubunun Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği

Alt Ölçekleri (Problem Çözme-Saldırganlık) Ön Ölçüm Puanlarının Dağılımına

Đlişkin Analiz Sonuçları 128

Tablo 16: Kontrol Grubunun Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Alt Ölçekleri (Problem Çözme-Saldırganlık) Ön Ölçüm Puanlarının Dağılımına

Tablo 17: Araştırma Gruplarının “Problem Çözme Alt Ölçeği” Đçin Levene

Hata Varyansları Eşitliği Testi Sonuçları 129

Tablo 18: Araştırma Gruplarının “Saldırganlık Alt Ölçeği” Đçin Levene

Tablo 19: Araştırma Gruplarının “Saldırganlık Ölçeği” Ön Ölçüm

Puanlarının Dağılımına Đlişkin Analiz Sonuçları 130

Tablo 20: Araştırma Gruplarının “Saldırganlık Ölçeği” Đçin Levene

Tablo 21: Deney Grubunun “Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Alt Ölçekleri (Sürekli-Đçte-Dışa-Kontrol)” Ön Ölçüm Puanlarının Dağılımına

Tablo 22: Plasebo Grubunun “Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Alt Ölçekleri (Sürekli-Đçte-Dışa-Kontrol)” Ön Ölçüm Puanlarının Dağılımına Đlişkin

Analiz Sonuçları 132

Tablo 23: Kontrol Grubunun “Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Alt Ölçekleri (Sürekli-Đçte-Dışa-Kontrol)” Ön Ölçüm Puanlarının Dağılımına Đlişkin

Analiz Sonuçları 132

Tablo 24: Araştırma Gruplarının “Sürekli Öfke Alt Ölçeği” Đçin Levene Hata

Varyansları Eşitliği Testi Sonuçları 133

Tablo 25: Araştırma Gruplarının “Öfke Dışa Alt Ölçeği” Đçin Levene Hata

Varyansları Eşitliği Testi Sonuçları 133

Tablo 26: Araştırma Gruplarının “Öfke Đçe Alt Ölçeği” Đçin Levene Hata

(19)

Tablo 28: Araştırma Gruplarının Ön, Son ve Đzleme Ölçümlerine Göre

Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeğinin Alt Ölçekleri Olan Saldırganlık ve Problem Çözme Puanlarının Ortalama ve Standart Sapma Değerleri 136 Tablo 29: Deney, Kontrol Ve Plasebo Gruplarındaki Ergenlerin Çatışma

Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Saldırganlık Alt Ölçeği Sontest ve

Đzleme Testi Puanlarına Uygulanan Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları 137 Tablo 30: Deney Ve Kontrol Gruplarının Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Alt Ölçeği Saldırganlık Öntest-Sontest Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U

Testi Sonuçları 138

Tablo 31: Deney Ve Plasebo Gruplarının Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Alt Ölçeği Saldırganlık Öntest-Sontest Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U

Tablo 32: Kontrol Ve Plasebo Gruplarının Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Alt Ölçeği Saldırganlık Öntest-Sontest Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U

Tablo 33: Deney, Kontrol Ve Plasebo Gruplarındaki Öğrencilerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Problem Çözme Alt Ölçeği Son Test ve Đzleme Testi Puanlarına Uygulanan Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları 139 Tablo 34: Araştırma Gruplarının Ön, Son ve Đzleme Ölçümlerine Göre

Saldırganlık Toplam Puanlarının ve Alt Ölçek Puanlarının Ortalama ve

Standart Sapma Değerleri 141

Tablo 35: Deney, Kontrol Ve Plasebo Gruplarındaki Öğrencilerin

Saldırganlık Ölçeği Sontest ve Đzleme Testi Toplam Puanlarına Uygulanan

Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları 145

Tablo 36: Deney Ve Kontrol Gruplarının Toplam Saldırganlık Öntest-Sontest Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları 145 Tablo 37: Deney Ve Plasebo Gruplarının Toplam Saldırganlık Öntest-Sontest Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları 145 Tablo 38: Kontrol Ve Plasebo Gruplarının Toplam Saldırganlık Öntest-Sontest Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları 146

(20)

Uygulanan Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları 147 Tablo 40: Deney Ve Kontrol Gruplarının Fiziksel Saldırganlık Öntest-Sontest Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları 148 Tablo 41: Deney Ve Plasebo Gruplarının Fiziksel Saldırganlık Öntest-Sontest

Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları 148 Tablo 42: Kontrol Ve Plasebo Gruplarının Fiziksel Saldırganlık

Öntest-Sontest Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları 148 Tablo 43: Deney Ve Kontrol Gruplarının Öfke Saldırganlık

Öntest-Sontest Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları 149 Tablo 44: Deney Ve Plasebo Gruplarının Öfke Saldırganlık

Öntest-Sontest Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları 149 Tablo 45: Kontrol Ve Plasebo Gruplarının Öfke Saldırganlık

Öntest-Sontest Fark Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları 149 Tablo 46: Deney Ve Kontrol Gruplarının Düşmanlık Öntest-Sontest Fark

Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U Testi Sonuçları 150

Tablo 47: Deney Ve Plasebo Gruplarının Düşmanlık Öntest-Sontest Fark

Tablo 48: Kontrol Ve Plasebo Gruplarının Düşmanlık Öntest-Sontest Fark

Tablo 49: Araştırma Gruplarının Ön, Son ve Đzleme Ölçümlerine Göre Sürekli Öfke, Öfke Đçte, Öfke Dışa ve Öfke Kontrol Puanlarının Ortalama

ve Standart Sapma Değerleri 151

Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Sürekli Öfke Alt Ölçeği Sontest ve Đzleme

Testi Puanlarına Uygulanan Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları 154 Tablo 51: Deney, Kontrol Ve Plasebo Gruplarındaki Öğrencilerin

Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Öfke Đçte Alt Ölçeği Sontest ve Đzleme

Testi Puanlarına Uygulanan Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları 155 Tablo 52: Deney, Kontrol Ve Plasebo Gruplarındaki Öğrencilerin

(21)

Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Öfke Kontrol Alt Ölçeği Sontest ve Đzleme

Testi Puanlarına Uygulanan Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları 157 Tablo 54: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Problem Çözme Alt Ölçeği Öntest-Sontest

Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 158 Tablo 55: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Problem Çözme Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 159 Tablo 56: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Problem Çözme Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 160 Tablo 57: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Sontest

Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 161 Tablo 58: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi

Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 162 Tablo 59: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Saldırganlık Alt Ölçeği Sontest-Đzleme

Testi Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 163 Tablo 60: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık

Ölçeği Öntest-Sontest Toplam Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar

Tablo 61: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Toplam Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli

Sıralar Testi Sonuçları 165

Tablo 62: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Toplam Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli

Tablo 63: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Fiziksel Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanlarına Đlişkin Wilcoxon

(22)

Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 168 Tablo 65: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Fiziksel Saldırganlık Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanlarına Đlişkin

Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 169

Tablo 66: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Sözel Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanlarına Đlişkin Wilcoxon

Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 170

Tablo 67: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Sözel Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanlarına Đlişkin Wilcoxon

Tablo 68: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Sözel Saldırganlık Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanlarına Đlişkin

Tablo 69: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Öfke Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar

Tablo 70: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Öfke Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli

Tablo 71: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Öfke Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanlarına Đlişkin Wilcoxon

Tablo 72: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Düşmanlık Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanlarına Đlişkin Wilcoxon

Tablo 73: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Düşmanlık Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanlarına Đlişkin Wilcoxon

Tablo 74: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Düşmanlık Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanlarına Đlişkin Wilcoxon

(23)

Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 179 Tablo 76: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Dolaylı Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanlarına Đlişkin

Tablo 77: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Saldırganlık Ölçeği Dolaylı Saldırganlık Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanlarına Đlişkin

Tablo 78: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Sürekli Öfke Öfke Tarz Ölçeği Sürekli Öfke Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanlarına

Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 182

Tablo 79: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Sürekli Öfke Öfke Tarz Ölçeği Sürekli Öfke Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanlarına

Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 183

Tablo 80: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Sürekli Öfke Öfke Tarz Ölçeği Sürekli Öfke Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi

Toplam Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 184 Tablo 81: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Sürekli Öfke

Öfke Tarz Ölçeği Öfke Đçte Alt Ölçeği Öntest-Sontest

Puanlarına Đlişkin Wilcoxon Đşaretli Sıralar Testi Sonuçları 185 Tablo 82: Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Sürekli Öfke

Öfke Tarz Ölçeği Öfke Đçte Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi

Öfke Tarz Ölçeği Öfke Đçte Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi

Öfke Tarz Ölçeği Öfke Dışa Alt Ölçeği Öntest-Sontest

Öfke Tarz Ölçeği Öfke Dışa Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi

(24)

Öfke Tarz Ölçeği Öfke Kontrol Alt Ölçeği Öntest-Sontest

Öfke Tarz Ölçeği Öfke Kontrol Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi

Öfke Tarz Ölçeği Öfke Kontrol Alt Ölçeği Sontest-Đzleme

(25)

Ek 1: MEB’dan gerekli izinlerin alınması 229 Ek 2: Araştırmada kullanılan ölçeklerden örnek maddeler (Kişisel Bilgi Formu, Çatışma Çözme Davranışı Belirleme Ölçeği, Süreli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği ve

Saldırganlık Ölçeği) 230

Ek 3: Açıklama 234

Ek 4: Grup Çalışmasına Katılım Đstek Formu 235

Ek 5: Veli Đzin Belgesi 235

Ek 6: Yaratıcı Drama ile Çatışma Çözme Becerisi Başarı Belgesi 236 Ek 7: Örnek bir yaratıcı drama temelli çatışma çözme programı oturumu

(1. Oturum) 237

(26)

Đnsanoğlu sosyal bir varlık olarak tanımlanır. Diğer insanlarla iletişim kurma, onların düşüncelerini, bakış açılarını anlama, başkaları ile birlikte olma isteği içerisindedir. Đnsanoğlu, diğer insanlarla iletişimde zaman zaman birtakım sorunlar, güçlükler, çatışmalar yaşayabilir. Kişiler arası ilişkilerde, geçmiş yaşantılardaki, düşüncelerdeki, değerlerdeki, istek ve gereksinimlerdeki farklılıklardan doğan anlaşmazlıkların olması doğaldır. Düşünce ve duyguların taraflara doğru aktarılmadığı ortamlarda sürtüşme ve çatışmalar ortaya çıkmaktadır.

Aynı zamanda her insan fiziksel, bilişsel, psiko-motor, sosyal ve duygusal gelişim alanları açısından bir bütündür. Gelişimin hayat boyu sürdüğü gözönüne alınırsa her gelişim dönemi için başarılması gereken bazı görevler vardır. Ergenlik dönemi de bu gelişim dönemlerinden biridir ve başarılması gereken bazı gelişim görevleri vardır. Bu gelişim görevlerinin herhangi birinde ortaya çıkabilecek bir gecikme veya yaşanabilecek herhangi bir aksaklık, diğer gelişim alanlarını da etkiler. Ergenlik, fiziksel, zihinsel, psiko-motor, sosyal ve duygusal alanlarda hızlı bir değişim ve gelişimin görüldüğü bir dönemi anlatır. Ergenlik dönemi çok değişik sorunların çok yoğun biçimde yaşandığı bir dönemdir. Ergenlerin, bazı becerilerinin eksik olduğu, ikili duyguları sıkça yaşadıkları, duygularını tanımada ve ifade etmede sınırlılıklarının olduğu ve duygularını yönetme becerilerinin düşük olduğu bilinmektedir.

Bireylerin ergenlik döneminde karşılaşacağı güçlükler ile daha kolay bir şekilde baş edebilmesi açısından bireysel olarak farkındalıklarının arttırılması, kendine güven duygularının geliştirilmesi, özsaygı düzeylerinin geliştirilmesi, iletişim becerilerinin geliştirilmesi, empati becerilerinin geliştirilmesi, kaygıyla başedebilme, öfke duygularıyla olumlu bir biçimde baş edebilme becerilerinin geliştirilmesi, saldırgan davranışlardan uzak durması ve çatışma çözme becerilerinin geliştirilmesi gibi konularda kimi zaman desteğe ihtiyaçları olabilmektedir. Bu destek ergenin ailesinden, yaşadığı sosyal çevreden gelebilirken; bazen de çeşitli rehberlik faaliyetlerinden gelebilmektedir.

(27)

Okul ortamı çocuklara ve gençlere bu desteğin verilebildiği yerlerdir. Bu bağlamda okul ortamının, birtakım becerilerin kazandırılmasında yürütülecek olan önleme çalışmaları için uygun bir yer olduğu söylenebilir (Korkut, 2004). Okullarda gerçekleştirilen önleme çalışmaları gençlerin daha etkili davranan yetişkinler haline gelmelerini sağlamayı da içerdiğinden; bu önleme çalışmaları yoluyla onlara problem çözme becerileri, sosyal beceriler ve iletişim becerileri gibi bazı becerilerin öğretilmesi de gerçekleştirilebilmektedir (Frey, Hirschstein ve Guzzo, 2000).

Kişiler arası beceriler sosyal becerilerle ilgilidir. Sosyal becerilerde, birçok alt beceriyi içeren ve aynı zamanda öğrenilmiş davranışlardan oluşan becerilerdir. Bu becerilerden birinin de çatışma çözme becerisi olduğu bilinmektedir (Hamarta, Deniz, Saltalı, 2009: Deniz, 2003).

Izgar, Gürsel, Kesici, Negiş (2004), bir insanın hayatını sağlıklı bir şekilde devam ettirmesi ve ruh sağlığını koruması için problem çözme becerisi kazanmasının gerekliliğinden söz ederler.

Kızgınlık duygusunu uygun bir şekilde ifade etmeyi bilmenin, sorun çözme, çatışma çözme, iletişim becerilerine sahip olmanın, empatik olmanın saldırganlığı kontrol etmede ve önlemede büyük bir role sahip olduğu belirtilmektedir (Korkut, 2004). Dodge ile Frame (1982) ve Farrington (1991) saldırganlık ve şiddet gibi olumsuz davranışları çözmedeki en temel engelin öğrencilerin çatışma çözme, problem çözme ve iletişim gibi yaşam becerilerindeki yetersizlikleri olduğunu ifade etmektedirler. Bu görüşü destekleyen araştırmalara bakıldığında; saldırganlık düzeyi yüksek gençlerin sıklıkla sosyal problem çözme becerilerinde yetersizlikleri olduğu (Aktaran: Vera, Shin, Montgomery, Mildner ve Speight, 2004), çatışma çözme becerilerinden yoksun oldukları ve şiddeti destekleyici inanç ve davranışları benimseyen davranışlarda bulundukları saptanmıştır (Weir, 2005).

Çocuk ve genç yetişkinlerin en önemli becerilerden biri olan yapıcı çatışma çözme becerilerine sahip olmaları önemlidir (Stevahn, Johnson Johnson ve Shultz, 2002). Çeşitli konulardaki kişiler arası çatışmalara okul ortamı içerisinde; öğrenciler arasında, öğrenci-öğretmen ve öğrenci ile diğer otorite figürü olan kişiler arasında çok fazla rastlanmaktadır (Girard ve Koch, 1996: Aktaran: Taştan, 2006). Okullarda

(28)

ergenlerin saldırganca davranması çatışma çözme konusunda iyi olmadıklarının göstergesidir. Çatışmayla yapıcı yollarla başaçıkabilme saldırganca davranışları önleyebilir (Benson ve Benson, 1993: Aktaran: Korkut, 2004). Ayrıca okullarda şiddetin ve öfkenin artmasında yıkıcı çatışma çözme yöntemlerinin etkisi olduğu da söylenebilir (Hart, Gunty, 1997: Aktaran: Çoban, 2005).

Çatışma, kişisel büyüme ve sosyal değişim için gereklidir (Schrumpf, Crawford ve Bodine, 2007). Çatışma kendi başına olumlu ya da olumsuz değildir; olumlu ya da olumsuz olan çatışmaya gösterilen tepkilerdir. Çatışmaya gösterilen tepki, insanın yıkıcı ve yarışmacı bir deneyim yaşamasına neden olabileceği gibi, gelişme olanağı sunan yapıcı bir deneyim de sunabilir (Crawford ve Bodine, 1996: Aktaran: Taştan, 2006). Çatışma doğru anlaşılması halinde, öğrenme ve üretme için fırsat sağlar; kendi içinde harekete geçirici enerjisi ile daha önce mümkün olmayan yeni seçeneklerin ortaya çıkmasına olanak verir. Öğrenciler karşılaştıkları çatışmaları çözerken, çatışma çözme becerilerini kullanırlarsa yaşanan çatışmalar ilişkilerini geliştirebilir (Schrumpf, Crawford ve Bodine, 2007).

Johnson ve Johnson (1994: Aktaran: Korkut, 2004:173-174), okullarda, çatışmayla olumlu biçimde başa çıkma yollarının öğretilmesinin gerekliliğini üç açıdan vurgulamaktadır.

“1. Okulları yüksek nitelikli düzenli ve barışçı yerler haline getirmek

2. Çatışmanın en güçlü potansiyeli dikkat çekmesi, öğrenme güdüsünü, zihinsel merakı, problem çözmenin yaratıcılığını arttırması olduğundan eğitimsel amaçlar için de çatışmayı kullanmak

3. Gelecek nesilleri meslek, aile, toplum, ulusal ve uluslararası ortamlarda yapıcı olarak çatışma çözmeye hazırlamak konusunu sağlama almak.”

Dramanın doğasında ise insanın insanla karşılaşmasından ortaya çıkan etkileşim vardır. Bu aşamada yaratıcı drama uygulamaları, kişinin kendisini ve içinde yaşadığı toplumdaki bireyleri tanıması açısından önem taşımaktadır. Yaratıcı drama uygulamalarında katılımcılar, toplumda karşılaşabilecekleri çeşitli sosyal rolleri oynayarak kişilerarasında çıkabilecek çatışmaları en aza indirebilmektedirler. Karşılaşılan sorunlara farklı bakış açıları ve çözümler bulabilmenin yollarını sunan

(29)

yaratıcı drama uygulamaları ergenin duygularını daha sağlıklı tanımasına da yardımcı olabilir. Duygularını sağlıklı olarak tanıyan ergen ise öfke ve saldırganlık duygularının üstesinden kolaylıkla gelebilecek ve böylece kendine güvenerek, çatışma çözme becerilerini kolaylıkla geliştirebilecektir (San, 1990).

1.1. Problem

Yaratıcı drama, grup halinde yapılan bir etkinlik olmasından dolayı, grupta yer alan bireylerin gruptan gelebilecek sosyal desteği de almalarını sağlar. Bu nedenle benmerkezci bir dönem içinde olan ergenin, kendi gibi benzer özelliklere sahip diğer ergenlerle birlikte olduğu yaratıcı drama grupları içinde; ergenlik döneminde ortaya çıkabilecek çatışmaları ve bunun yanında öfke ve saldırganlık duygularını tanımaları, tepkilerini uygun şekilde ifade etmeleri ve çatışma çözme becerilerinin kazandırılması noktasında birbirlerine verecekleri sosyal destek ile çözebileceği düşünülmektedir.

Farklı özelliklere sahip öğrencilerin bir araya geldiği, okul ortamının ergenlerin bütün ihtiyaçlarını karşılamadığı söylenebilir. Bu ortamda öğrenciler bazen iyi bazen de olumsuz durumlarla karşı karşıya gelebilmektedirler. Bu olumsuz durumlar karşısında bireyler öfke, saldırganlık gibi duyguları yaşarken aynı zamanda çatışmalarla nasıl baş edecekleri konusunda da bazı becerilere ihtiyaç duyarlar. Bazı öğrencilerin yeterli sosyal beceri ve duyguları yönetme becerilerine sahip olmamaları, öfkeli ve saldırgan davranışlar göstermeleri, çatışma çözme becerilerinin zayıf olması, sınıf ve okul ortamında kişilerarası çatışmalara ve anlaşmazlıklara neden olabilmektedir.

Türkiye’de yapılan çalışmalarda, yaratıcı drama temelli çatışma çözme programının uygulandığı bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bunun yanı sıra, uygulanan yaratıcı drama temelli çatışma çözme programının öğrencilerin saldırganlık ve öfke düzeylerine etkisini inceleyen bir çalışma da yapılmamıştır. Bu çalışmada, sözü edilen gereksinimin giderilmesi hedeflenerek; ortaöğretim 9. sınıf öğrencilerine yaratıcı drama temelli çatışma çözme programı uygulanmıştır ve uygulanan programın etkililiği test edilmiştir. Öğrencilerin uygulanan çatışma çözme programı çerçevesinde öfke ve saldırganlık düzeyleri de araştırılmıştır. Özellikle öfke ile

(30)

saldırganlık düzeyleri yüksek ve çatışma çözme beceri düzeyleri düşük ergenler ile çalışan uzmanlara bulguların önemli katkılar getireceği düşünülmektedir. Yaratıcı drama temelli olarak hazırlanan program ile ergenlerin çatışma çözme becerilerini geliştirmelerini sağlamak amaçlanmış ve saldırganlık ile öfke duygularıyla başa çıkma uygulamalarının etkileri araştırılmıştır.

1.2. Problem Cümlesi

Ergenlere yönelik hazırlanmış olan yaratıcı drama temelli çatışma çözme programının, ergenlerin çatışma çözme, öfke ve saldırganlık düzeylerine etkisi var mıdır?

1.3. Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı ergenlik dönemi içinde olan ortaöğretim 9. sınıf öğrencilerine yaratıcı drama temelli olarak hazırlanıp uygulanan çatışma çözme programının, ergenlerin çatışma çözme, öfke ve saldırganlık düzeylerine etkisini incelemektir.

1.4. Araştırmanın Denenceleri

Bu araştırmada aşağıdaki denenceler test edilecektir.

1.0. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Plasebo ve Kontrol Grubundaki Ergenlere Göre, Çatışma Çözme, Saldırganlık ve Öfke Puanları Bakımından Karşılaştırılmalarına Đlişkin Denenceler

1.1. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin, plasebo ve kontrol grubundaki ergenlere göre Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği alt ölçeklerinden Saldırganlık puanlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir azalma olacaktır. Bu azalma uygulamanın tamamlanmasından 2 ay sonra yapılacak izleme ölçümlerinde de kendini gösterecektir.

1.2. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin, plasebo ve kontrol grubundaki ergenlere göre Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği alt ölçeklerinden Problem Çözme puanlarında

(31)

istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir artma olacaktır. Bu artış uygulamanın tamamlanmasından 2 ay sonra yapılacak izleme ölçümlerinde de kendini gösterecektir.

1.3. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin, plasebo ve kontrol grubundaki ergenlere göre Saldırganlık Ölçeğinden aldıkları toplam puanlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir azalma olacaktır. Bu azalma uygulamanın tamamlanmasından 2 ay sonra yapılacak izleme ölçümlerinde de kendini gösterecektir.

1.4. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin, plasebo ve kontrol grubundaki ergenlere göre fiziksel saldırganlık, sözel saldırganlık öfke, düşmanlık, dolaylı saldırganlık puanlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir azalma olacaktır. Bu azalma uygulamanın tamamlanmasından 2 ay sonra yapılacak izleme ölçümlerinde de kendini gösterecektir.

1.5. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin, plasebo ve kontrol grubundaki ergenlere göre Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeğinin alt ölçeklerinden Sürekli Öfke-Öfke puanlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir azalma olacaktır. Bu azalma uygulamanın tamamlanmasından 2 ay sonra yapılacak izleme ölçümlerinde de kendini gösterecektir.

1.6. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin, plasebo ve kontrol grubundaki ergenlere göre Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeğinin alt ölçeklerinden Öfke-Öfke Đçte puanlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir azalma olacaktır. Bu azalma uygulamanın tamamlanmasından 2 ay sonra yapılacak izleme ölçümlerinde de kendini gösterecektir.

1.7. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin, plasebo ve kontrol grubundaki ergenlere göre Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeğinin alt ölçeklerinden Öfke-Öfke Dışa puanlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir azalma olacaktır. Bu azalma uygulamanın tamamlanmasından 2 ay sonra yapılacak izleme ölçümlerinde de kendini gösterecektir.

(32)

1.8. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin, plasebo ve kontrol grubundaki ergenlere göre Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeğinin alt ölçeklerinden Öfke-Öfke Kontrol puanlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir artış olacaktır. Bu artış uygulamanın tamamlanmasından 2 ay sonra yapılacak izleme ölçümlerinde de kendini gösterecektir.

2.0. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre, Çatışma Çözme, Saldırganlık ve Öfke Düzeylerinin Ön-Son-Đzleme Testlerine Đlişkin Denenceler

2.1. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre ÇÇDBÖ-Problem Çözme Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.2. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre ÇÇDBÖ-Problem Çözme Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.3. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre ÇÇDBÖ-Problem Çözme Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

2.4. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre ÇÇDBÖ-Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.5. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre ÇÇDBÖ-Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

(33)

2.6. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre ÇÇDBÖ-Saldırganlık Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

2.7. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre Toplam Saldırganlık Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.8. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre Toplam Saldırganlık Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.9. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre Toplam Saldırganlık Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

2.10. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Fiziksel Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.11. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Fiziksel Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.12. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Fiziksel Saldırganlık Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

2.13. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Sözel

(34)

Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.14. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Sözel Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.15. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Sözel Saldırganlık Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

2.16. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Öfke Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.17. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Öfke Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.18. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Öfke Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

2.19. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Düşmanlık Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.20. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Düşmanlık Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

(35)

2.21. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Düşmanlık Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

2.22. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Dolaylı Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.23. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Dolaylı Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.24. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖ- Dolaylı Saldırganlık Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

2.25. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖÖTÖ-Sürekli Öfke Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.26. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖÖTÖ-Sürekli Öfke Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.27. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖÖTÖ-Sürekli Öfke Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

2.28. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre

(36)

SÖÖTÖ-Öfke Đçte Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.29. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖÖTÖ-Öfke Đçte Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.30. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖÖTÖ-Öfke Đçte Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

2.31. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖÖTÖ-Öfke Dışa Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.32. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖÖTÖ-Öfke Dışa Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.33. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖÖTÖ-Öfke Dışa Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

2.34. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖÖTÖ-Öfke Kontrol Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanları Arasında Son Test Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

2.35. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre Öfke Kontrol Alt Ölçeği Öntest-Đzleme Testi Puanları Arasında Đzleme Testi Lehine Anlamlı Bir Fark Vardır.

(37)

2.36. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre SÖÖTÖ-Öfke Kontrol Alt Ölçeği Sontest-Đzleme Testi Puanları Arasında Anlamlı Bir Fark Yoktur.

1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları

1. Araştırmanın denekleri araştırma kapsamına alınacak olan ortaöğretim okulu dokuzuncu sınıf öğrencileri ile sınırlıdır ve elde edilen bulgular ancak benzer gruplara genellenebilir.

2. Araştırmanın bağımlı değişkenleri olan sürekli öfke, öfke içe, öfke dışa ve öfke kontrol düzeylerine ilişkin bulgular, Özer (1994b) tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği”nin ölçtüğü özelliklerle sınırlıdır.

3. Araştırmanın bağımlı değişkenleri olan fiziksel saldırganlık, sözel saldırganlık, düşmanlık, öfke, dolaylı saldırganlık düzeylerine ilişkin bulgular, Can (2002) tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Saldırganlık Ölçeği”nin ölçtüğü özelliklerle sınırlıdır.

4. Araştırmanın bağımlı değişkenleri olan problem çözme ve saldırganlık düzeylerine ilişkin bulgular, Öner-Koruklu (1998) tarafından geliştirilen “Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği”nin ölçtüğü özelliklerle sınırlıdır.

5. Araştırma bulguları, araştırmanın bağımsız değişkeni olan ve araştırmacı tarafından planlanan yaratıcı drama temelli çatışma çözme programının süresi araştırmacının uygulamalardaki etkinliği ile sınırlıdır.

1.6. Tanımlar

Çatışma (Conflict): “Bir ya da birden çok kişinin herhangi bir konu üzerinde anlaşamadığı zaman ortaya çıkar. Đnsanların gereksinimleri, dürtüleri, istekleri birbiriyle ters düştüğü zaman çatışma yaşanır” (Öner, 2004: 191).

Çatışma Çözme (Conflict Solving): Mourer (1991: Aktaran: Taştan, 2004)’a göre çatışma çözme, anlaşmazlıkları olan tarafların başarılı bir sonuca ulaşabilmek için birlikte yürüttükleri bir çalışma sürecidir.

(38)

Öfke (Anger): Öfke, bireyin planları, istek ve ihtiyaçları engellendiğinde ve haksızlık, adaletsizlik ve kendi benliğine yönelik bir tehdit algılandığında yaşanan temel duygulardan biridir. Öfke bireyin kendini savunmak ve karşısındakini uyarmak amacıyla ortaya koyduğu bir duygulanım biçimidir (Kısaç, 1999).

Saldırganlık (Aggressiveness): Başkalarını incitmeyi amaçlayan her türlü davranış ya da eylemdir (Freedman, Sears, Carlsmith, 1989: 191)

Yaratıcı Drama (Creative Drama): Doğaçlama, rol oynama v.b. tiyatro tekniklerinden yararlanılarak, bir grup çalışması içinde, bireylerin bir yaşantıyı, bir olayı, bir fikri, kimi zaman soyut bir kavramı ya da davranışı, eski bilişsel örüntülerin yeniden düzenlenmesi yolu ile gözlem, deneyim, duygu ve yaşantıların gözden geçirildiği “oyunsu” süreçlerde anlamlandırma ve canlandırma”dır (San, 1991:558).

1.7. Araştırmanın Gerekçesi ve Önemi

Johnson ve Johnson (1992, 1996), okullarda yaşanan öğrenci çatışmalarının yönetiminde ve çözümünde iki yaklaşım olduğundan söz ederler. Đlki, öğrencilerin davranışları ve çatışmaları üzerindeki dış denetim ve müdahaledir (öğretmen, müdür, veli gibi). Đkincisi ise, öğrencilerin kendi davranışları ve çatışmaları üzerinde iç (öğrencinin kendinin) denetimi ve müdahalesidir. Öğrencinin kendi davranışları üzerindeki denetim duygusunu geliştirebilmek için, öğrenciye kendi davranışını yapılandırma, sorunlu olan davranışını değiştirme ve yönetebilme, kendi aralarındaki çatışmaları yapıcı ve bütünleştirici olarak çözme ve yönetme becerisi kazandırmak önemlidir. Böylece öğrenme ve öğretme süreci sorunlu davranış ve çatışmalarla daha az engellendiğinden öğretmenin ve öğrencinin öğrenme faaliyetlerine ayırdıkları zaman artacaktır (Aktaran: Türnüklü, 2003).

Olumlu ve yapıcı sonuçları olan çatışma çözme becerilerinin günlük yaşam içerisinde öğrenilmesi her zaman mümkün olamamaktadır. Bu durumda uzmanların bu becerileri öğrencilere sistemli bir şekilde öğretmeleri gerekebilir. Etkili çatışma çözme becerilerinin öğrenilmesi ile birlikte, etkili yaşamayı sağlama ve yaşamın kalitesini arttırma gibi yararlar elde edilir. Daha büyük sorunların oluşmasının önüne

(39)

geçmek ve halihazırdaki sorunların da artmasını engellemek için önleme çalışmalarının özellikle okullarda gerçekleşmesi gerekmektedir (Korkut, 2004).

Okullarda yaşanan çatışmaların çözümünde yetişkinlerin müdahale ettiği ödül ve ceza kullanımına dayalı geleneksel yöntemler güvenli, disiplinli ve sağlıklı bir ortamın sağlanması için yeterli değildir. Bu nedenle, okullarda etkili eğitimi sağlayabilmek için öğrencilerin gelişimine katkıda bulunabilecek becerilerin kazandırıldığı okul programların uygulanması gerekmektedir (Öner, 2004). Bu araştırma öğrencilerin kendi davranışları ve çatışmaları üzerinde denetim duygusunu geliştirebilmelerini sağlaması açısından önemli ve değerli olduğu düşünülmektedir. Bunun yanı sıra okulların öğrencilerin gelişimine katkıda bulunabilecek becerilerin kazandırıldığı yerler olduğu düşünüldüğünde araştırmanın okul temelli bir önleme çalışması olması açısından önemli ve değerli olduğu söylenebilir.

Okullarda yaşanan çatışmaların nedenlerinden biri de; öğrencilerin içinde bulundukları yaş dönemlerine özgü yaşadıkları değişimlerdir. Dusek (1987), ergenlik döneminde kişinin hem kendi içinde hem de çevresiyle çatışmalarının arttığını belirtmiştir (Aktaran: Taştan, 2006). Benmerkezci düşüncenin hakim olduğu bu dönemde, ergen için, sadece kendi düşünceleri ve bakış açısı doğrudur; bu nedenle gerek akranlarıyla gerekse yetişkinlerle sıklıkla çatışma yaşayabilmektedir (White, 1989: Aktaran: Taştan, 2006). Çatışmaların yoğun olarak yaşandığı ergenlik döneminde, ergenlerin, çatışma çözme becerilerine sahip olmaları, bu dönemde yaşayacakları çatışmaları yapıcı bir şekilde çözebilmelerine yardımcı olacaktır (Taştan, 2006). Bu çalışmanın yukarıda belirtilen sınırlıkların yaşandığı bir dönem olan ergenlik dönemi içinde yer alan öğrencilerle gerçekleştirilmesi bakımından önemli ve değerli olduğu düşünülmektedir.

Son yıllarda çocuklar ve gençler arasında saldırganlık içeren davranışlardaki artış; okullarda yaşanan saldırganlığın nedenlerini ve saldırganca davranışların ortadan kalkmasını sağlayacak yolları araştırmayı gerekli kılmaktadır. Araştırma sonuçları, okul yaşamında herhangi bir çatışma durumunda öğrencilerin öfkelerini kontrol edemediklerini, birbirine sözel ya da fiziksel saldırıda bulunduklarını göstermektedir (Gentry, 2000: Aktaran: Taştan, 2006). Öğrencilerin, çatışma yaşadıklarında, öfkelenmeleri, öfkelerini ifade etmek için sözel ya da fiziksel olarak

(40)

saldırma yolunu seçmeyi geçerli bir yöntem olarak görmeleri; onların akranlarıyla, aileleriyle ve öğretmenleriyle ilişkilerini bozmakta ve eğitim yaşamlarının olumsuz şekilde etkilenmesine neden olmaktadır. Bu nedenle onlara akranlarıyla, aileleriyle ve öğretmenleriyle yaşadıkları çatışmaları yapıcı bir biçimde çözmelerini sağlayacak eğitimler verilmesi oldukça önemlidir. Öğrencilere yapıcı çatışma çözme becerileri kazandırılarak; çatışma yaşayan tarafların çıkarlarının gözetildiği yapıcı çözüm yolları ile çatışmaları çözmelerine yardımcı olunursa, daha verimli öğrenme ve öğretme yaşantılarının gerçekleştiği sağlıklı sınıf ve sağlıklı okul ortamları da oluşturulabilir. Öner’e (2004) göre; etkin bir okul ortamı öğrenciler, öğretmenler, yöneticiler ve okulda çalışan herkesin çatışma çözme becerilerini kazanmalarıyla sağlanabilmektedir.

Öncelikle okullarda görev yapan psikolojik danışmanlar tarafından uygulanmak üzere, farklı yaş gruplarına; okul öncesi, ilköğretim, lise ve yükseköğretim gibi uygun ve etkili olan programların hazırlanması yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı önem taşımaktadır. Bu çalışmada ortaöğretim dokuzuncu sınıf öğrencilerine yönelik, yaratıcı drama temelli çatışma çözme programı geliştirilmiştir. Çünkü okulların görevlerinden biri olan öğretme işi ancak güvenli bir ortamda gerçekleşir. Ayrıca öğrencilerin gelişim dönemlerinin ihtiyaçlarını karşıladıkları ve gelişim görevlerini kazandıkları ortamlarda başarıyla sağlanabilir. Etkili eğitim-öğretimin gerçekleşmesi için ayrıca saldırganlık ve öfke içeren davranışlarla başetmenin bilinmesi de gerekmektedir. Bu da, okul programları içerisine çatışma çözme programlarının yerleştirilmesi ile olanaklı olabilir.

Bu çalışma ile ergenlerin yapıcı çatışma çözme becerilerinin geliştirilmesi, bunun yanında öfke ve saldırganlık düzeylerinin azaltılması için; konu ile ilgili yurtiçinde ve yurt dışında yapılmış çalışmaların ışığında Türkiye’de bir program ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Yapılan çalışmanın ergenlerin çatışma çözme becerilerini arttırması ve öfke ile saldırganlık düzeylerini azaltması konusunda ortaya koyduğu bulgular yoluyla, alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Geliştirilen programın okullarda uygulanarak, öğrencilerin akranlarıyla ve yetişkinlerle sağlıklı ilişkiler kurmalarına, çatışmalarını çözerken olumlu çatışma çözme becerilerini kullanmalarına, böylece, etkili bir öğrenme ve öğretme ortamının oluşmasına katkı

(41)

sağlayacağına inanılmaktadır. Bunun yanı sıra, araştırmacılar tarafından, farklı yaş gruplarına yönelik hazırlanacak çatışma çözme programları için de yol gösterici olacağı düşünülmektedir.

Ayrıca okullarda sunulacak psikolojik danışma ve rehberlik hizmetiyle ilgili yeni görüşlerin ortaya çıkarılması bakımından çalışma önemli ve değerli görülmektedir. Başta 9. sınıf öğrencilerinin devam ettiği okullar olmak üzere ortaöğretimde yönetici, öğretmen ve psikolojik danışmanlara, anne–babalara ve uzmanlara katkılar sağlayabileceği düşünülmektedir. Öğrencilerin çatışma çözme becerileri ve öfke ile saldırganlık düzeyleri konusunda ortaya çıkan bulguların okullardaki rehberlik çalışmalarına ve üniversitelerdeki deneysel çalışmalara kaynaklık edeceği beklenmektedir.

(42)

BÖLÜM II

KURAMSAL GÖRÜŞLER VE ĐLGĐLĐ ARAŞTIRMALAR

Bu bölümde öncelikle ergenlik dönemine ilişkin kuramsal temele yer verilmiştir. Ardından çatışma, yaratıcı drama, öfke ve saldırganlık kavramlarının kuramsal incelemelerine ve bu kavramlarla ilgili yurt içinde ve yurt dışında yapılan araştırmalara ve yayınlara dayalı bilgiler verilmiştir.

2.1 Ergenlik

Birey doğumdan ölüme kadar çeşitli dönemlerden geçer. Her dönem kendine özgü bedensel, bilişsel, ruhsal, duygusal ve toplumsal özellikler taşır. Çocukluk döneminin sonu ile yetişkinlik döneminin başlangıcında yer alan bir geçiş dönemi olan ergenlik, bu gelişim dönemleri içinde önemli yere sahiptir.

Ergen sözcüğü, Batı alan yazınında “adolescent” tanımının karşılığıdır. Latince’de büyümek, olgunlaşmak anlamında kullanılır (Yavuzer, 1994). Đlk kez Stanley Hall “ergenlik” terimini kullanarak bu dönemin insan gelişiminde ayrı bir evre olduğunu ortaya koymuştur. Amerikan Psikiyatri Birliğinin yayınladığı psikiyatri sözlüğünde ergenlik şöyle tanımlanmaktadır: “Fiziksel ve duygusal süreçlerin yol açtığı cinsel ve psikososyal olgunlaşma ile başlayan ve bireyin bağımsızlığını ve sosyal üretkenliğini kazandığı, çok da belirli olmayan bir zamanda sona eren kronolojik bir dönemdir ve hızlı fiziksel, psikolojik ve sosyal değişmelerle karakterizedir” (http://ergen.org.tr).

Dünya Sağlık Örgütü, 10-19 yaşlar arasını ergenlik dönemi olarak tanımlarken her beş kişiden birinin ergen olduğunu ifade etmektedir. Dünya nüfusunun 1.75 milyardan daha fazlasının genç ve yaşlarının 10 ile 24 arasında olduğu ifade edilmektedir (http://www.who.int/en). Gelişim psikolojisinde 12-20 yaşlar arası ergenlik dönemidir. Ülkemizde ise Köknel (1972) kızlarda 13-18, erkeklerde 15-20 yaşlarını ergenlik dönemi olarak belirlerken, Yörükoğlu (1981), her iki cins için 12-21 yaşlarını ergenlik dönemi olarak kabul eder (Aktaran: Kılıçcı, 1992).

Ergenlik dönemi içindeki bireyin bedensel, zihinsel ve ruhsal değişimi aynı zamanda onun sosyal ilişkilerini de etkiler. Örneğin ergenin aile ile ilişkilerinin bozulmasının temelinde bu dönemdeki değişimlerin olduğu görülebilir (Deniz,