Đşlem SÖÖTÖ SÖ ÇÇDBÖ SÖÖTÖ SÖ ÇÇDBÖ
Deney + + + Yaratıcı Drama
Temelli Çatışma Çözme Programı (14 Oturum) + + + + + + Plasebo + + + Çatışma Çözmeyle Đlişkisiz Etkinlik (10 Oturum) + + + + + + Kontrol + + + --- + + + + + +
+: Saldırganlık, Öfke ve Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçekleri ---: Herhangi bir işlem yapılmamıştır
YDTÇÇP: Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programı ÇÇĐE: Çatışma Çözmeyle Đlişkisiz Etkinlik
S.Ö.Ö.T.Ö.: Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği S.Ö.: Saldırganlık Ölçeği
Bu araştırmada öğrencilere öfke ile saldırganlık düzeylerini düşürmek ve yapıcı çatışma çözme becerilerini kazandırmak için yaratıcı drama temelli çatışma çözme programının etkisini incelemek amacıyla belirlenen deney, kontrol ve plasebo grupları oluşturulmuştur. Tablo 1’de de görüldüğü gibi deney grubuna on dört hafta süreyle yaratıcı drama temelli çatışma çözme programı uygulanmış, kontrol grubuna herhangi bir işlem yapılmamış, plasebo grubuyla ise on hafta çatışma çözmeyle ilişkisiz etkinlikler yapılmıştır. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programı uygulanmadan önce ve sonra, deney, kontrol ve plasebo gruplarının öfke, saldırganlık ve çatışma çözme davranışları belirlenen ölçme araçları ile ölçülmüştür. Uygulanan yaratıcı drama temelli çatışma çözme programı sonrasında kazanılan düzeylerin etkisinin devam edip etmediğini test etmek amacıyla son testin uygulanmasından 8 hafta sonra, izleme çalışması kapsamında deney, kontrol ve plasebo gruplarına tekrar aynı ölçme araçları uygulanmıştır.
Araştırmanın Bağımlı Değişkeni: öğrencilerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği (ÇÇDBÖ), Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği (SÖÖTÖ) ve Saldırganlık Ölçeğinden (SÖ) aldıkları puanlar bu araştırmanın bağımlı değişkenini oluşturmaktadır.
Araştırmanın Bağımsız Değişkeni: araştırmanın bağımsız değişkeni deney grubuna uygulanan “yaratıcı drama temelli çatışma çözme programı” dır.
3.2. Araştırma Gruplarının Oluşturulması
Araştırmada yer alan denekler, 2008-2009 eğitim-öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığı’nın resmi ortaöğretim okullarından biri olan Ankara ili Mamak ilçesine bağlı Abidinpaşa ortaöğretim kurumunun 9. sınıfına devam eden, 14-15 yaş öğrencileri arasından seçilmiştir. Bu okulun seçilmesinin nedeni, okula devam eden öğrencilerin genelde alt ve orta ekonomik ve sosyo kültürel düzeyde olmalarıdır. Alan yazın incelendiğinde alt sosyo ekonomik ve sosyo kültürel düzeyde saldırganlık, öfke ile hareket etme, çatışma çözmede yaşanan olumsuz durumların daha fazla görülmesi bu seçimde etkili olmuştur. Araştırmacının diğer uzmanlar,
öğretmenler ve danışmanının da görüşlerini alarak bu okulu çalışması için uygun olarak belirlediği söylenebilir. Araştırmanın deneysel işlem bölümü için 9. sınıf öğrencilerinin seçilmesinin nedeni ise; öğrencilerin 2008-2009 eğitim-öğretim yılında ilk kez bu okulda bir araya geldikleri, birbirlerini yeni tanıdıkları, bu yeni ortamda yeni ilişkiler kuracakları ve ortaöğretim adı verilen bir üst eğitim kademesine geçmiş olmanın getirdiği sınırlılıklar ve yeterlilikler ile deney grubu için daha uygun olacağı düşünülmüştür. Ayrıca 9. sınıfların içinde bulundukları yaş itibari ile psikososyal gelişimleri daha önceki bölümlerde açıklandığı üzere bu yaş grubu ergenlerin böyle bir programa ihtiyaç duyabilecekleri değişik kaynaklarda ve tezlerde dile getirildiği görüşünden hareket edilmiştir. Bunun yanında 9. sınıfta uygulanacak böyle bir programın öğrencinin tüm lise hayatı boyunca faydalı ve etkili olarak önleyici bir rol üstleneceği düşünülmüştür. 10. sınıfların farklı etkinlikler içerisinde yer aldıkları -ki bunların içinde yaratıcı drama çalışmalarının da olduğu okul rehber öğretmenleri tarafından ifade edilmiştir- ve bu nedenle il dışında bazı müsabakalara katılmak için okulda da bulunmamaları gibi nedenlerle çalışmaya dahil olmamışlardır. 11. ve 12. sınıflar ise üniversite sınavlarına hazırlanmaları nedeniyle katılımlarının düşük olacağı düşünülerek örnekleme dahil edilmemiştir.
Çalışmanın tarama bölümü 2008-2009 güz öğretim yılının başında gerekli izinler alınmasıyla birlikte (Ek 1), Ekim ayının ikinci haftasında yapılmaya başlanmış ve yaklaşık bir hafta sürmüştür. Tarama, öğrencilerin sınıflarında, idarenin uygun gördüğü ders saatinde, araştırmacının, dersin öğretmeninin ve okulun rehber öğretmeninin gözetiminde yapılmış ve her sınıf için bir ders saatinde tamamlanmıştır. Tarama çalışmasında Kişisel Bilgi Formu, Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği, Sürekli Öfke ve Öfke Tarz Ölçeği ve Saldırganlık Ölçeğinden oluşan bir batarya uygulanmıştır.
Araştırmanın deney-kontrol-plasebo gruplarını oluşturmak amacıyla 2008- 2009 eğitim-öğretim yılında Abidinpaşa Lisesi’nde 9. sınıfta okuyan öğrencilerin tamamı olan 266 (156 kız/110 erkek) öğrenciye “Kişisel Bilgi Formu, Çatışma Çözme Davranışı Belirleme Ölçeği, Süreli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği ve Saldırganlık Ölçeği” (Ek 2) araştırmacı tarafından uygulanmıştır. Araştırmacı dersin öğretmeni ile sınıfa birlikte girmiş. Gerekli ya da ihtiyaç duyulan noktalarda öğrencilere
açıklamalar yapmıştır. Tüm öğrencilerin ölçekleri doldurması bitinceye kadar sınıftan ayrılmamıştır. Öğrencilerin ailelerinin gelir durumuyla ilgili yeterli bilgiye sahip olmadıklarından bilgi vermekte zorlandıkları görülmüştür. Genel olarak öğrenciler ölçekleri doldururken sorun yaşamamıştır. Öğrencilerin ölçekleri doldurmaları yaklaşık 30-40 dk sürmüştür. Sınıflarına girilen öğrencilere Selçuk Üniversitesinden bir araştırma yapmak amacıyla gelindiği ve bir ders saati sürecek bir anket uygulaması yapılacağı söylenmiştir. Araştırmanın onların yaş gruplarındaki öğrencilerin bazı duygularını ve davranış özelliklerini daha iyi anlama amacını taşıdığı ve doldurdukları ölçeklerin öğretmenlerine ya da ebeveynlerine gösterilmeyeceği, bu nedenle mümkün olduğunca içten yanıtlar vermelerinin beklendiği anlatılmıştır. Daha sonra bataryadaki ölçeklerin nasıl doldurulacağı açıklanmıştır. Ölçekler, öğrencilerin kendileri tarafından okunup yanıtlanmıştır. Uygulama süresince sınıflarda araştırmacı bulunarak, öğrencilerin sorularını yanıtlamış ve birbirlerinden etkilenmelerini önleyecek biçimde oturmalarını sağlamıştır. Ölçeklerin doldurulmasının ardından araştırmacı bir açıklama (Ek 3) yaparak ölçme araçlarından çıkan sonuçlara göre bir program uygulanacağını ve bu programa katılma noktasındaki isteklilik durumlarını belirlemek için “grup çalışmasına katılım istek formu” nu (Ek 4) doldurmalarını istemiştir. Bu formu doldurmaları sırasında ise gelen sorular yanıtlanmıştır. Öğrencilere dağıtılan “çalışmaya katılmaya isteklilik formları” toplanıp, öğrencilerin soruları yanıtlanarak tarama çalışması bitirilmiştir.
Uygulanan Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği alt ölçeklerinden problem çözme ölçeğinden düşük puan ve saldırganlık ölçeğinden yüksek puan alan, Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği alt ölçeklerinden öfke kontrol ölçeğinden düşük puan alan, sürekli öfke, öfke içte, öfke dışa ölçeklerinden yüksek puan alan ve Saldırganlık Ölçeğinden toplam 110 (yüksek saldırganlığa işaret eden en alt puan) ve üstü puan alan 21 erkek, 22 kız toplam 43 öğrencinin durumu araştırma için uygun bulunmuştur. Bunun yanında katılım istek formalarının da değerlendirmeye alınması ile toplam 23 sayıda öğrencinin katılmaya istekli olduğu tespit edilmiştir. Ardından öğrencilerin “gönüllülük formları” incelenerek “böyle bir çalışmaya katılmayı çok isterim” ve “böyle bir çalışmaya katılmayı düşünebilirim” seçeneklerini işaretleyen
öğrenciler rehber servisine çağırılarak halen çalışmaya gönüllü olup olmadıkları ve okul dışı saatlerde çalışmaya katılmalarını engelleyecek bir etkinliğe (spor, tiyatro çalışması vb.) katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Çalışmaya katılmaya gönüllü ve zaman açısından uygun olan 23 öğrencinin çalışmaya katılabilmeleri için ebeveynlerinden izin almaları gerektiği söylenmiştir. Programa kız öğrencilerin katılmaya daha istekli, erkek öğrencilerin ise daha isteksiz olduğu gözlenmiştir. Yaratıcı drama temeli çatışma çözme programına başlamadan önce deney grubunu oluşturacak öğrencilerin velilerinden “bana göre yaratıcı drama programına her hafta, hafta da bir düzenli olarak katılmasında herhangi bir sakınca yoktur” içerikli yazılı izinleri alınmıştır (Ek 5). Velisi izin veren öğrenci sayısı 13 olarak bulunmuştur. Ayrıca, çatışma çözme becerisi düşük, öfke ve saldırgan düzeyleri yüksek öğrencilere olumlu davranış modeli olmak üzere çatışma çözme becerisi yüksek, öfke ve saldırganlık puanı düşük olan ve öğretmenlerine göre uyumlu davranış sergilediği belirtilen bir öğrenci de deney grubuna atanmıştır. Bu öğrencinin puanları değerlendirmeye alınmamıştır. Deney grubuna seçilen öğrencilerin hangi grupta olacakları kendilerine, velilerine ve öğretmenlerine belirtilmiştir. Plasebo grubuna öğrenciler alınırken bir kısmı deney grubuna katılamayan öğrencilerden oluşmuş diğer kısmıda gönüllülük ilkesinden hareketle seçilmiştir. Hangi grupta oldukları kendilerine, velilerine ve öğretmenlerine belirtilmiştir. Kontrol grubunda olan öğrencilere ise hiçbir bilgi verilmemiş sadece rehber öğretmenlere bilgi verilmiştir.
Çalışma günü öğrencilerle birlikte belirlenmiş, deney grubundaki öğrencilere dersleri başlamadan önce okul yönetimi tarafından grup çalışması için uygun görülen odaya gelmeleri söylenmiştir. Grup liderle birlikte, haftada bir gün cuma günleri saat 11.00-12.40 arası bir buçuk saat süreyle toplanmış ve çalışma 14 hafta sürmüştür. Öğrencilerin ihtiyaçlarına göre (su, tuvalet gibi) her bir oturum içerisinde 5-10 dakikalık mola verilmiştir. Đlk iki hafta süre ile öğrencilerin birbirlerini ve ortamı tanımaları, sürece ısınmaları için oyunlar oynanmıştır. Daha sonraki haftalarda ise doğaçlama, iletişim, güven, uyum, duyu çalışmaları, rol oynama, yaratıcı dramanın masal, öykü ve şiir ile ilişkilerinin konu alındığı, ısınma, canlandırma ve değerlendirme aşamalarından oluşan yaratıcı drama çalışmaları yapılmıştır. Deney grubu ile bir defa sinemaya ve bir defa da bowling oynamaya gidilerek katılımcılara grup ödülü verilmiştir. 14 haftanın sonunda yani son oturumda 13 katılımcıya
“Yaratıcı Drama ile Çatışma Çözme Becerisi Başarı Belgesi” verilmiştir (Ek 6). Bu süre esnasında plasebo grubuyla hafta da bir gün salı günleri 13.00-14.30, 40+40 birleştirilmiş şekilde yapılan derslerde 10 hafta boyunca toplanılmış, genel konular ve sorunlar üzerinde konuşulmuştur. Bu sorunlar grup rehberliği kapsamındaki konulardan oluşmuş olup temel bilgilendirme şeklinde yapılandırılmıştır. Kontrol grubu ile ilgili olarak herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programı bitiminde deney, kontrol ve plasebo gruplarının her üçüne de son test olarak “Çatışma Çözme Davranışı Belirleme Ölçeği, Süreli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği, Saldırganlık Ölçeği” verilmiştir. Çalışmanın bitiminden 8 hafta sonra programın etkisinin sürdüğünü test etmek amacıyla deney, plasebo ve kontrol grubundaki öğrencilere başlangıçta verilen ölçek bataryası uygulanarak izleme ölçümleri alınmıştır.
Deneysel uygulamalarda gönüllülük ilkesinin önemi göz önüne alınarak programa öğrenci alınmasına dikkat edilmiştir. Her gruba 12 ile 16 arasında kişinin atanmasının uygun olabileceğinin nedeni olarak; Jacobs, Mason ve Harvill (2002: Aktaran: Karataş, 2008)’in ergenlerle yapılan grup çalışmalarında 10-12 kişi ile Acar’ın (1995), grupla psikolojik danışmanın gönüllü üyeler ile 8-12 kişilik gruplarla çalışabilir ve Adıgüzel'in (1994), sağlıklı sonuçlar alınabilecek bir drama grubunun sayısı, yaş gruplarına göre değişmekle birlikte okulöncesi ve ilkokul birinci basamak çocukları dışında, genelde 12-15 kişilik grupların ideal olarak kabul edilebileceğine ilişkin görüşleri dikkate alınmıştır. Deney (8 kız, 5 erkek), kontrol (7 kız, 9 erkek) ve plasebo (7 kız, 7 erkek) grupları Tablo 2’de gösterilmiştir.
Tablo 2: Grupların Cinsiyete Göre Dağılımı
KIZ ERKEK TOPLAM