Ölçeğin güvenirliği ile ilgili ikinci çalışma iç tutarlılık (Cronbach Alpha) katsayısı hesaplanmıştır. Yapılan çalışmada iç tutarlılık katsayısı (Cronbach Alpha) .88 olarak bulunmuştur. Alt ölçeklere göre iç tutarlılık katsayıları ise, fiziksel saldırganlık için .89, sözel saldırganlık için .75, öfke için .79, düşmanlık için .78, dolaylı saldırganlık için .77’dir.
Tüm bu çalışmalardan elde edilen değerlere göre araştırmada veri toplama aracı olarak kullanmak için ölçeğin güvenilir olduğuna karar verilmiştir.
3.6.4. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği (SÖÖTÖ)
Özgün adı The State Trait Anger Scale (STAS) olan ölçek, Charles D. Spielberger, Jacobs, Russel ve Crane tarafından 1980 ile 1983 yılları arasında geliştirilmiştir. Ölçek durumluluk ve süreklilik açısından öfke duygusu ve ifadesini ele almaktadır. Öfke ifadesi ölçeği ile birleştirilerek daha sonra Durumluk-Sürekli Öfke Đfadesi Ölçeği adını almıştır. Ergen ve yetişkinlere uygulanan ölçek kendi kendine uygulanabildiği gibi grup olarak da uygulanabilir. Asıl formunda 44 maddelik bir ölçektir. Ancak Türkçe’ye Durumluk Öfke alt testi (10 madde) çevrilmemiş ve formda toplam 34 madde yer almaktadır (Aktaran: Savaşır ve Şahin, 1997: 71).
Çalışmalar iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Đlk aşamada 30 maddelik ilk ölçek formu 146 üniversite öğrencisi ile 270 askere uygulanmış en uygun geçerli ve yüksek iç tutarlılığı olan 20 madde seçilmiştir. Dörtlü likert tekniğiyle değerlendirilen 20 maddenin 10 tanesi durumluk öfkeyi 10 tanesi de sürekli öfkeyi ölçmek amacıyla hazırlanmıştır. Đkinci aşamada Spielberger ve arkadaşları öfkenin ne şekilde ifade edildiğinin de araştırılmasının gerekli olduğunu fark ederek bu konuda çalışmışlar ve 24 maddelik Öfke Đfade Tarzı (Öfke-tarz) ölçeğini geliştirmişlerdir. Bu ölçek üç alt ölçeği kapsamaktadır. Bunlardan biri, hissedilen öfkenin bastırılarak içte tutulmasını (Öfke-içte), diğeri dışa vurumunu (Öfke-dışa), sonuncusu da öfkenin mantığa bürünme, bastırma, inkar gibi savunmalarla kontrol edilmesini (Öfke-kontrol) ölçmek için geliştirilmiştir (Özer, 1994: Öner, 1996: Savaşır ve Şahin, 1997).
Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği, 4 alt testten oluşmaktadır. Bunlar; sürekli öfke, öfke içte, öfke dışa ve öfke kontrol alt testleridir. Sürekli öfke (ilk 10 madde), öfke oluşturacak bir durum olmadığı durumlardaki öfke yaşantıları ve öfke ifade stilini, öfke içte alt testi (13, 15, 16, 20, 23, 26, 27 ve 31. madde), öfke yaratacak durumlarda öfkeyi bastırma buna karşın öfke dışa alt testi (12, 17, 19, 22, 24, 29, 32 ve 33 madde) de öfkeyi dışa yansıtma ve saldırgan davranışlar gösterme eğilimini, öfke kontrol alt testi (11, 14, 18, 21, 25, 28, 30 ve 34. madde) ne sıklıkla öfkeyi kontrol edebildiğini ölçmektedir (Savaşır ve Şahin, 1997: 71–72).
Sürekli öfke ve öfke ifade tarzı ölçeği toplam 34 maddeden oluşan bir dereceleme ölçeğidir. Ölçek iki alt ölçekten oluşmaktadır. Her alt ölçeğin kendi toplam puanına göre bir değerlendirmesi yapılmaktadır.
Ölçeği oluşturan alt ölçekler şunlardır 1. Sürekli öfke alt ölçeği,
2. Öfke ifade tarzı ölçeği.
Öfke ifade tarzı ölçeği kendi içinde üç alt bölümden oluşmaktadır. Bu alt bölümler; 2.1. Đçe yönelik öfke,
2.2. Dışa yönelik öfke,
2.3. Öfke kontrol (Özmen, 2004).
Đlk 10 madde Sürekli Öfke boyutuna aittir. Öfke-içte, öfke-dışa ve Öfke kontrol boyutlarının her biri de 8’er maddeyi kapsamaktadır. Ölçek 4’lü likert tipinde geliştirilmiş olup, bireylerden ifadelerin kendilerini ne kadar tanımladığı sorusuna “Hiç Tanımlamıyor” dan, “Tümüyle Tanımlıyor” a kadar uygun seçenekten birini işaretlemeleri istenir. Böylece her alt testin kendi puanı olmaktadır. Sürekli Öfke Alt Ölçeğinden bireyler 10 ile 40 arasında bir puan elde edebilirler. Öfke Đfade Tarzı Alt Ölçeğindeki her bir boyutun toplamı olarak bireylerin alacakları puanlar 8 ile 32 puan arasında olabilir. Yüksek puan, o alt test için yüksek öfke eğilimi anlamına gelmektedir. Sürekli öfke, içe yönelik öfke ve dışa yönelik öfke puanlarının düşük, öfke kontrol puanlarının yüksek olması, olumlu olarak değerlendirilir. Ölçeğin tümüne ilişkin bir toplam puan bulunmamaktadır (Savaşır ve Şahin, 1997).
3.6.4.1. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği Asıl Geçerlik ve Güvenirlik Çalışmaları
Ölçeğin asıl formunun güvenirlik çalışması ilk olarak Spielberger ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. Ölçeğin iç tutarlılığını sınamak için madde-toplam puan (madde-bırakma) korelasyonları ve alfa katsayıları hesaplanmıştır. Madde- bırakma değerleri .14 ile .56 arasında (medyan .33), (Savaşır ve Şahin, 1997: 72). Spielberger ve arkadaşları öğrenci örnekleminin bu ölçekten elde etmiş oldukları puanlarına ilişkin alfa değerlerini; öfke kontrolünde .85, dışa yönelik öfkede .76 ve
içe yönelik öfkede .74 olduğunu ifade etmişlerdir. Spielberger ve arkadaşları bu ölçekten elde etmiş oldukları alfa değerlerinin .82 ile .90 arasında değiştiğini bildirmişlerdir (Özmen, 2004). Madde toplam puan korelasyon değerlerinin düşük olması iki alt ölçeğin bağımsızlığının ifadesi olarak kabul edilmiştir. Böylece 20 maddelik öfke ölçeği maddelerinin heterojenliği kabul edilmiş; ancak alt ölçeklere ayrı bakıldığında kendi içlerinde homojen olduğu görülmüştür (Öner, 1996: 376).
Geçerlik çalışmalarında ölçeğin ölçüt bağıntılı geçerlik çalışmasında Buss- Durke Hostubte Ölçeği ile korelasyonu benzer ölçekler katsayısı .66 ve .73 arasında Shultz Açık Hostolite .27 ile .32 arasında, Durumluk Öfke Đfade Ölçeği ile korelasyonu .22 ile .44 arasında bulunmuştur. Yapı geçerliğinin saptanmasında faktör analizi ve hipotez sınama kullanılmıştır. Araştırmalarda öfke duygusu ile hipertansiyon arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla, envanter hipertansiyon hastalarına uygulanmıştır. Sonuçta, hipertansiyon hastalarının kontrollerine göre, Durumluk Sürekli Öfke Đfadesi Ölçeği’nden yüksek puan aldıkları gözlenmiştir (Savaşır ve Şahin, 1997).
3.6.4.2. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeğinin Çeviri ve Uyarlama Çalışmaları
Spielberger tarafından geliştirilen ölçeğin Özer (1994b) tarafından Türkçe’ye çeviri ve uyarlaması ile geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır. Sürekli Öfke- Öfke Đfade Tarzı Çeviri iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Đlk olarak alt ölçekler, Đngilizce ve Türkçe’ye hakim 5 psikologa verilmiştir. Birbirinden bağımsız 5 kişi maddelere ilişkin çevirileri toplanmış ve atılacak düzenlenecek ifadeler belirlenmiştir.
Daha sonra, her iki dile hakim olan 25 kişilik gruba hazırlanan maddeler verilmiş, her madde için en uygun çeviriyi seçmeleri istenmiştir. Ölçeğin Türkçe’ye Sürekli Kaygı, Depressif Sıfatlar Listesi ve Öfke Envanteri ile korelasyonuna bakılmış, .01 ve .001 düzeyinde anlamlı ilişki elde edilmiştir. Yapı geçerliliğinde her bir boyut bir faktör olarak ele alınmış, alt testlerde gruplar arasındaki farklılık ANOVA ile sınanmış ve p<.001 düzeyine anlamlı farklılıklar elde edilmiştir. Özer, Erer, Kocabaş ve Canberk (1994) bu ölçeklerin kriter geçerliliğini; yönetici, nörotik,
hemşirelik okulu, lise ve üniversite öğrencilerini kapsayan örneklemler ile yaptıkları çalışmalarla göstermişlerdir (Özer, 1994: 14). Her bir alt testin iç tutarlığı ayrı ayrı hesaplanmış olup, sürekli öfke için .79, öfke içte alt testi için .62, öfke dışta için .78 ve öfke kontrol alt testi için .84 değeri elde edilmiştir.
Özer (1994b), Sürekli Öfke Ölçeği puanları ile kendisinin geliştirdiği Öfke Envanteri arasında koralasyonu .41 ile .59 arasında bulmuştur ve bunun da benzer ölçekler geçerliliği açısından sınırlar içerisinde değerlendirilebileceğini ileri sürmüştür.
Özer (1994b)’in yaptığı faktör analizi çalışmasında, esas ölçeğin varsayılan yapı ile oldukça tutarlı olduğu belirlenmiştir. Üniversite, lise, hemşirelik meslek lisesi ile, yönetici, nörotik grupları ve hipertansiyon hastaları ile yapılan çeşitli ölçümlerde, ölçeğin Sürekli Öfke ölçeğinin alfa değerleri .67 ile .92 arasında bulunmuştur. Öfke-Tarz ölçeğinin faktör analizi çalışmaları sonunda, öfke denetimi, içe yönelik öfke ve dışa yönelik öfke alt ölçeklerinin alfa değerleri sırasıyla .80-90, .69-91, .58-76 arasında bulunmuştur. Normatif çalışma için Özer (1994b), lise öğrencilerine ilişkin oranlardan elde edilen bulgular, lise öğrencileri için istatistiksel anlamda oldukça yüksek bulunduğunu ifade etmiştir.
3.6.4.3. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeğinin Bu Çalışma Kapsamında Yapılan Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması
Ölçeklerin bu araştırma kapsamında geçerlik ve güvenirliğini belirlemek için Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeğinin ölçüt bağımlı geçerlik, test tekrar test ve iç tutarlılığına bakılmıştır. Bu amaçla yapılan çalışmalar aşağıda açıklanmıştır.
A. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği ile Saldırganlık Ölçeğinin Ölçüt