Veri Toplama Araçları

Çalışma ile ilgili olarak literatür taranmış, problem belirlenmiştir. Problemin belirlenimi sonrasında problemi ortaya çıkarabilecek anket oluşturulmuştur. Anket oluşturulması sürecinde öğrencilerle yapılan odak grup görüşmelerinden ortaya çıkan ve araştırmanın problemi ile ilgili olacak sorular oluşturulmuş, 2 uzman kişiye inceletilmiş ve Almanya’da yaşayan Türk öğrencilere hitap etmesi açısından da Bremen Üniversitesi Kültürlerarası Eğitim bölüm başkanı Prof. Dr. Yasemin Karakaşoğlu’ndan yardım

94

alınmıştır. Konunun zengin bir analizi için nitel araştırma yaklaşımı içinde öğretmen görüşmeleri için görüşme soruları hazırlanmıştır. Görüşme soruları açık uçlu ve yarı- yapılandırılmış şekildedir. Bununla birlikte öğrenci odak grup görüşmeleri ve öğrenci mülakatları için de hazırlanan sorular da benzer şekildedir. Çalışmada, çokkültürlülük, kültürlerarası ve entegrasyon kavramları çalışmanın temel dinamikleridir. Çalışmanın odak noktası ise öğrenci algıları ve öğretmen görüşleri olmuştur.

Almanya’nın Bremen eyaleti Bremen kentinde 2008–2009 döneminde öğrenim gören Türk kökenli öğrencilere 489 adet anket uygulanmıştır. Bu kantitatif çalışmanın yanısıra öğrencilerle 2 ayrı gruptan oluşmak üzere odak grup görüşmesi yapılmıştır. Odak grup görüşmelerinde konu başlıkları belirlenerek aktarımlar diyalog şeklinde sunulmuştur. Bu başlıklar; kimlik aidiyeti, entegrasyon meselesi, Türkiye algısı, öğrencilerin aralarındaki sosyal sermaye ve ayrımcılıktır. Konu başlıklarına uygun diyaloglarda öğrenci sayıları 5 ile 8 öğrenci arasında değişmektedir. Bilindiği gibi odak grup görüşmesi Gibbs’e göre seçilmiş bir grup bireyle onların bir konu hakkındaki görüşleri ve deneyimleri hakkında enformasyon sağlamak için yapılan organize tartışmadır (Kuş, 2007). Dolayısıyla bu yöntemle grubun etkileşimi sonucunda birçok veri ortaya çıkmıştır. Odak grup görüşmelerinin birinde öğrenciler homojen gruptan oluşmakta, birinde ise heterojen gruptan oluşmaktadır. Her ikisinin de avantajları ve dezavantajları olmuştur. Şüphesiz bilindiği gibi odak grup görüşmesi açık uçludur, önceden kestirilemez bir boyuta da sürüklenebilir ve moderatörlük de kolay olmamaktadır. Zaman zaman tartışılan konu saptırılmakta ve konuya dönüş gerçekleşememektedir. Öte yandan mülakatlarda önceden planlanmamış belli konular ortaya çıkarıldığından sorular yarı yapılandırılmış şekilde uygulanmıştır. Yarı yapılandırılmış olması konunun mahiyeti ile ilgili olarak tam yapılandırılmışa oranla daha verimli olacağı düşüncesiyle bu uygulama gerçekleştirilmiştir. Öğretmen mülakatları Bremen’de eğitim veren öğretmenlerin konsolosluk ve senatörlük öğretmenleri olarak ikiye ayrılması nedeniyle, orada yaşayan ve belli bir süreliğine göreve gelen bu her iki öğretmen farklılığını ve her iki kesimin bakış açılarını yakalama amacı içinde her iki grubu kapsamaktadır. Buna göre konsolosluk öğretmenlerinden dört öğretmene, senatörlük öğretmenlerinden altı öğretmene ve bir özel dershane öğretmenine derin mülakat uygulanmıştır. Öğretmen mülakatlarındaki veriler, 11 ortaöğretim öğretmeninin ismi gizli tutularak 1’den 11’e

95

kadar numaralandırılmış şekilde ortaya konmuştur. Öğretmen mülakatlarının verileri; 11 öğretmenin görüşünün alınmış olması, her konuyla ilgili kısa cevaplar alınması ve cevapların daha açık bir aktarım olarak sunulması hedeflendiğinden kodlanarak verilmek yerine olduğu gibi aktarılmıştır.

Öğretmenler, öğrenciler ve velilerle yapılan mülakatlar konu merkezli şekilde tasarlanmıştır. Nitel araştırmanın da gereği olarak Rubin ve Rubin’in de belirttiği gibi görüşmeler üç temel karakteristiği taşımaktadır. Söyleşi tarzındadır, görüşülenlerin bakış açısını elde etmeye yöneliktir ve görüşme akışı esnektir (Kuş, 2007). Mülakatlar 3 saat ile 6 saat arasında sürdüğünden her iki taraf için yorucu bir durum olsa da gayet samimi bir ortamda görüşme yapılmıştır. Görüşmeciler tarafından ses kaydı kullanılması istenmediğinden not alınarak cevaplar kaydedilmiş bu durum oldukça zorlu bir süreç olmuştur. Görüşme sırasında önceden hazırlanmış açık-uçlu sorular sorulmuş, tartışma belli noktalarda yürütülmeye çalışılmıştır.

Bunun yanı sıra 10 okulda bulunulan süreç içinde gerek öğretmenler odasında gerekse sınıflarda göçmen kökenli olan veya olmayan öğrencilerin ve öğretmenlerin ilişkileri, iletişimleri, disiplin anlayışı, gözetim, okul kuralları, okul imkânları, yönetim vb. hususlarda yoğun olarak gözlem yapılmıştır. Araştırma yapılan okullardan birinde sınıf içinde ders gözlemi yapılmış ve gözlem raporu hazırlanmıştır.

Bremen’de bulunulan süreç içinde Bremen Senatörlüğü bünyesinde Institut Für Arbeit, Frauen, Gesundheit, Jugend und Soziales Referat Zuwandererangelegenheiten und Integrationspolitik (Senatörlük Çalışma, Kadın, Sağlık, Gençlik ve Göçmen çalışmaları Enstitüsü) biriminde göçmenlerle ilgili entegrayon çalışmaları incelenmiş, bu birim ve konuyla ilgili diğer senatörlük birimlerinden çalışma ile ilgili doküman, kaynak, entegrasyon konsepti, planlar, entegrasyon proje örnekleri elde edilmiştir. Bu rapor, plan ve kaynaklar da çözümlenmiş ve çalışmada yer yer kullanılmıştır. Birime ait‘fitmigrant’(uyumlu göçmen) entegrasyon projesi kapsamında grup toplantısında tez proje konusuyla ilgili mini seminer^∗ verilmiştir.

∗ _{Proje grup toplantısına katılınmış, çalışma ile ilgili genel bilgiler verilmiş, katılımcılara göçmen olma,}

entegrasyon ve kültürel farklılıklar ile ilgili belli başlı açıklamalar ve gözlemler aktarılmıştır. (Şubat, 2009)

96

Çalışmanın desteklenmesi amacıyla Bremen Eğitim Ataşesi Ahmet Yaşar Selçuk ile Senatörlük bünyesinde Interculturelle Öffnung (Kültürlerarası ilişkiler) birimi sorumlusu Perihan Çepne ile Bremen Senatosu Göç ve Entegrasyon Sorumlusu Erhard Heintze ile Bremen Üniversitesi Interculturelle Bildung ( Kültürlerarası Eğitim) bölümü bölüm başkanı Prof. Dr. Yasemin Karakaşoğlu ile çalışma ile ilgili olarak görüşme yapılmıştır. Bu görüşmelerden çalışmada bahsedilmiştir.

Çalışma kapsamında Bremen genelinde iki ayrı veli toplantısına katılım yapılmıştır. Toplantılardan biri Türklerin yoğun bulunduğu ve Bremen’de Türk Mahallesi olarak tabir edilen Gröpelingen semtinde Johann Heinrich Pestalozzi Gesamtschule okulunun toplantısı olup diğeri ise farklı okulların velilerinin katıldığı, sosyo ekonomik düzeyin daha yüksek olduğu bir veli toplantısı olmuştur. Veli toplantılarında yapılan gözlem, katılımlı gözlem şeklindedir. Velilere göçmen kimliği, göçmen psikolojisi, entegrasyon, eğitimde öğrencilerin hakları vb konularda kısa bir konuşma yapılmış ve onların bu konulardaki görüşleri de alınmıştır.

Bremen’de bulunulan süreç içinde birçok Türk derneğine ve iki ayrı camiye gidilerek bu dernek ve camiler aracılığıyla da velilere ve öğrencilere de erişim sağlanmıştır. Bu derneklerin bazı etkinliklerine katılarak daha çok göçmen kökenli Türklere ulaşılmaya çalışılmıştır.(Bkz: Bremen Weser Kurier Gazetesi, ekler 5)