Ana Hatlarıyla Alman Eğitimi

Alman eğitim sistemi okul öncesi (kindergarten), ilköğretim (Grundschule), ortaöğretim olarak zorunlu temel okul (Hauptschule)meslek okulu (realschule), lise (gymnasium), karma okul (gesamtschule ve yönlendirme sınıfı olarak orienterungstuffe), yükseköğretim, yetişkin eğitimi, özürlüler için okul (sonderschule)olarak ayrılır. Grundschule ‘yi bitiren öğrenciler çıraklık melek eğiştim yolunu seçerlerse 5, 6 yıl süren Hauptschule’yi, meslek eğitimi seçmek isterse 6 yıl süren Realschule’yi, akademik eğitimi seçerse lise’ye (gymnasium) gitmektedir. Bu farklı okul tipleri öğrencinin ilkokuldaki (Grundschule) başarısına bağlıdır. Zorunlu eğitim 6 yaşında başlar. Çocuğun anaokuluna gitme zorunluluğu yoktur.

70

Öğretim programları da okul türlerine göre değişiklik göstermektedir. Temel eğitim sunan Hauptschule’de yabancı dil, matematik, fizik, biyoloji, coğrafya, tarih, meslek öncesi bilgi, sosyal bilgiler, müzik, sanat, spor ve din bazı eyaletlerde ise ek olarak ülke bilgileri ve ekonomi verilmektedir. Mezun olanlar Hauptschule diploması verilir (Hauptschuleabschluss). Bu okulda verilen bilgiler oldukça kolaylaştırılmıştır. Realschule’de ise bu derslere ek olarak politika dersi de verilir. Öğrenci 7 veya 8. sınıfta belirlenmiş zorunlu alanlardan yeteneğine göre seçmeli ders alır. Ayrıca ikinci bir yabancı dil seçer. Gymnasium’da ise öğrenci bu derslere ek olarak yine belirlenmiş zorunlu alanlardan yeteneğine göre ders seçer ve öğrenci üçüncü yabancı dil de seçebilir (Eurydice Unit, 2003). Gymnasium’da öğretim konuları daha kapsamlı ve ağırdır. Bazı eyaletlerde öğrencinin başarısına göre okula yönlendirilmesi 4. sınıfta bazı eyaletlerde ise 5 veya 6. sınıfta söz konusu olmaktadır. Öğrencinin ilköğretim dördüncü sınıfa kadar aldığı puanlara göre öğrenci 4 farklı okul türüne yönlendirilmektedir. Bunlar Hauptschule, Realschule, Gymnasium veya özel eğitim okulu olan Sonderschule’dir. Dördüncü sınıf için çok erken bir karar olmasına rağmen Bremen eğitim senatörlüğü bu sınıfta karar kılmıştır. Öğrencinin okula yönlendirilmesinde sınıf öğretmeninin ve okul müdürünün kararı geçerli olduğu gibi bu durum veli ile de özel olarak görüşülmektedir. Öğrenci örneğin, başarı durumuna göre Hauptschule’ye gönderilmişse ve öğrenimi esnasında çok yüksek puan elde ederse bir üst okula geçebilme hakkına sahip olmaktadır. Fakat söz konusu durum öğrenci için okulun eğitim seviyesi düşük olduğundan ve eşit muameleye tabi olduğundan kolay gerçekleşememektedir. Farklı okul türleri bir kısım eğitimciler tarafından eleştirilmekte, sınırların çok katı çizildiğine inanılmakta ve alternatif yol olarak toplu okul- sınıf modeli olan Gesamtschule modeli önerilmektedir. Bu modelde aynı sınıf içinde Realschule, Hauptschule ve Gymnasium bulunmakta, gerektiğinde birden fazla öğretmen aynı sınıfta eğitim verebilmektedir. Bu modelin en önemli noktası her üç tür eğitim seviyesinin bulunması itibariyle öğrenciler arasında rekabet oluşturması ve Hauptschule öğrencisinin Gymansium’daki derslere de tanık olması ve aşinalık kazanarak notlarını yükseltebilme ihtimalidir. Bu modelin eğitim seviyesini yükseltmede başarısı kanıtlanmış ve birçok eyalette eğitim sistemi bu okul modeli üzerine inşa edilmeye başlanmıştır. Bu okul modelinin maliyetinin diğerlerine göre daha fazla olması da henüz çok fazla yaygınlaşmamış olmasının geçerli sebebidir. Zira

71

Almanya’da sosyal devlet gereği olarak eğitim ücretsizdir, öğrencinin her tür ihtiyacı devlet tarafından karşılanmaktadır.

Almanya eğitim sisteminde Sonderschule denilen özel eğitim okulları diğer bir deyişle Förderschule, öğrenci portföyü özel eğitim gerektiren öğrenciler olduğu gibi Almanca konuşma eksikliği olan çocukların da gönderildiği okuldur. Bu husus Almanya’da fazlasıyla tartışılmaktadır. Öğrenme güçlüğü çeken öğrencilerin bulunduğu Förderschule olarak ifade edilen bu okullara devam eden Almanca bilgisi eksik öğrenciler diğer özür gruplarından birisine dahil değildir (Arslan, 2006). Zira Almanca eksikleri ek ders hizmetleriyle giderilmemekte, öğrencinin özel eğitime muhtaç öğrenci etiketi ile bu okullara gönderilmesi söz konusu olmaktadır.

Almanya’da eğitim süresi Türkiye’den farklı olarak 13 yıla kadar sürebilmektedir. Alman eğitim sisteminin geleneği 19. yüzyılda Prusya’nın 3 tabakalı bir toplum olmasından kaynaklanmaktadır. Prusya’da yüksek tabakaya mensup çocuklar Gymnasium’a (5-13 yıl) esnaf, tüccar vb. orta sınıf çocukları Realschule’ye (5-10 yıl), çiftçi ve işçi çocukları ise daha önce Volksschule olarak ifade edilen Hauptschule’ye (5-9 yıl) gönderilmekteydi. Dolayısıyla bu gelenek günümüze kadar sürmektedir. 1(5-968 yılında ise Alman Eğitim sisteminde güncellemeler yapılmış ve şu an önemsenen Gesamtschule- karma okul modeli ortaya konmuştur (Çoban, 2003:78) Şu an Almanya’da Volksschule denilen okul türleri Türkiye’deki halk eğitim merkezleri işlevi görmekte, göçmenler ve yerli halk için dil kursları, oryantasyon ve entegrasyon kursları vermektedir. Öte yandan Faist (1994:439,452)’in de belirttiği gibi Alman eğitim modelinde gerek örgün eğitim noktasında gerek okul dışı eğitim olarak formal mesleki eğitimi önemli boyuttadır. Meslek eğitim politikası devlet kurumlarının aktif rolleri tarafından belirlenir. Faist’in çalışmasında Almanlar ve Türklerin özellikle Hauptschule mezunu olduktan sonra daha çok çıraklık konumunda çalıştıkları belirtilmiştir. Özellikle Almanlar için talep edilmeyen yorucu ve cazip olmayan işlerde (kömür madenciliği vb) Türkler çıraklık yapmakta ve bu önemli bir boşluğu doldurmaktadır.

Almanya’da öğrencinin başarı durumuna göre yönlendirilmesi noktasında velilerin de onayı alınmaktadır. Öğrencinin sadece Grundschule’deki (ilkokul) notları ile gideceği ortaöğretim seviyesi belirlenmekte bir iki eyalet dışında Almanya’nın genelinde herhangi bir sınav yapılmamaktadır. Bu yönlendirme çok küçük yaşta gerçekleşmekte

72

ve bu durum birçok eleştiriye maruz kalmaktadır. Eleştirilerin sonucu olarak bazı eyaletlerde yönlendirme sınıfı 4. sınıftan 6. sınıfa alınmış 2 yıllık bir yönlendirme basamağı uygulaması konmuştur. Fakat bu basamak sınıflar çok yaygın değildir. Öğrenci başarı notları ile Gymnasium’a gitmeye hak kazandığında bazı eyaletlerde 5.sınıftan 9. sınıfa bazılarında 10. sınıfa kadar okuluna devam etmekte ve akabinde yükseköğretime gidebilmek için gerekli olan abitur adı verilen seviyeye devam etmektedir. Abitur seviyesi Gymnasium seviyesi olarak da ifade edilebilir. Abitur’unu bitirenler yükseköğrenim olgunluk belgesine sahip olur ve dilediği üniversite ve bölüme başvurabilir.