Vakıfların Masrafları ve Vazife Ücretleri Genel Değerlendirme

Her vakıf bir gayeye matuf olarak kurulmakta ve kuruluş nedeni olan gayeye yönelik bir takım hizmetler icra etmektedir. Bu hizmetleri icra edilebilmesi için de elbette vakfın büyüklüğüne göre sayıları değişen görevliler istihdam edilmektedir. Vakıflarda çalışan görevliler kendilerine tevdi edilen görev veya görevleri yerine getirdikten sonra maaş almaya hak kazanmakta, aksi takdirde kendilerine maaş ödenmemektedir. Vakıfları kurup hangi gayelere yönelik hizmetler icra edeceklerini belirleyen vakıf kurucuları, genellikle hangi alana ne kadar akçe sarf edileceğini ve hangi görevlinin ne kadar maaş alacağını da vakfiyelerde belirlemişlerdir. 262

Aşağıdaki tabloda vakıfların muhasebe kayıtlarında yer alan “masârif” ve “vazâif” giderleri yer almaktadır. Tabloda “masârif” başlığı altında bulunan pek çok masraf, 4 grup altında, “vazâif” kısmındaki 40’tan fazla görevli ise 5 grup altında sınıflandırılarak ele alınmıştır.

262

170

Tablo 50:Masârif ve Vazâif Genel Masârif Genel

Masraf Türü Toplam Masraf (Akçe) Oran

Vakıfların Gayelerine Yönelik Masraflar 309.164 35,6%

Vakıf Mülklere Yapılan Tamirat 5.244 0,6%

Muhasebe Harcamaları 45.879 5,3%

Battaliye ve Zayiat 46.369 5,3%

Ara Toplam 406.656 46,9%

Vazife Ücretleri Genel

İdari Görevleri 177.383 20,4% Eğitim Görevlileri 40.634 4,6% Camii Görevlileri 129.940 14,9% Kârîler 81.085 9,3% Diğer Görevliler 31.091 3,5% Ara Toplam 460.133 53,1% Genel Toplam 866.789 100%

Tabloda 1-59 arası, 61 ve 62 numaralı vakıfların 1184/1770 yılı (Üsküdar Mahkemesi 488, vr. 1b-1- 19a-1); 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69 ve 70 numaralı vakıfların 1185/1771 yılı ( Üsküdar Mahkemesi 488, vr. 19b-1 – 36b-2); 60, 71, 73, 74 ve 75 numaralı vakıfların 1186/1772 yılı (Üsküdar Mahkemesi 488, vr. 37a-1 – 54b-1); 72 numaralı vakfın 1187/1773 yılı (Üsküdar Mahkemesi 488, vr. 55b-1.); 76, 77, 78, 79, 80 ve 81 numaralı vakıfların ise 1188/1774 yılı (Üsküdar Mahkemesi 488, vr. 70a-1 – 87a-1) muhasebe kayıtlarında yer alan masraf ve vazife ücretlerine yer verilmiştir. Her hangi bir vakfın muhasebe kaydı 1184/1770 yılı muhasebe kayıtları arasında yoksa ve masraf ve vazife ücretleri düzgün bir şekilde yazılmamışsa bu tarihe en yakın tarihteki muhasebe kayıtlarında yer alan vakıflar tabloya eklenmiştir. Üçüncü bölümdeki bu konuya kadar zikredilen bütün tablolar için bu açıklamalar geçerlidir. Metin içindeki açıklamalar için de aynı durum geçerlidir.

Tabloda zikredilen toplam gider ile Ek 1’deki toplam gider arasında farklılık olmasının sebebi her iki tablo oluşturulurken bütün vakıfların aynı yıllardaki muhasebe

171

kayıtlarının esas alınmamış olmasıdır. Yani Ek 1 ve 50 numaralı tablo oluşturulurken çoğunlukla vakıfların aynı yıllardaki kayıtları esas alınmakla birlikte bazı vakıfların farklı yıllardaki muhasebe kayıtları esas alınmıştır. Ayrıca bazı vakıfların ayrı ayrı gider kalemleri toplamı ile kayıtta toplu olarak olarak verilen giderleri toplamı eşit değildir. Ek 1 tablosu oluşturulurken kayıtta toplu olarak yazılan miktar esas alındığı için Ek 1 tablosu 50 numaralı tablonun giderleri toplamı farklılık arzetmektedir.

1 yılda 81 vakfın yaptığı toplam masraf 406.656 akçe olup dağılımı şöyledir: Avarız giderlerine 103.882 akçe, hizmet mallarına 89.578 akçe, aydınlatma-temizlik ve yakacak giderlerine 57.356 akçe, diğer giderlere 48.368 akçe, battaliye ve zayiata 46.369 akçe, muhasebe harcamalarına 45.879 akçe, taamiye giderlerine 9.980 akçe ve vakıf mülklere yapılan harcamalara 5.244 akçedir. Muhasebe kaydı tam olarak tutulmadığı için 66 numaralı vakıf hariç 80 vakfın 1 yılda görevlilerine ödedikleri toplam maaş miktarı ise 460.133 akçe olup dağılımı şöyledir: İdari görevlilere 177.383 akçe, camii görevlilerine 129.940 akçe, karilere 81.085 akçe, eğitim görevlilerine 40.634 akçe ve diğer görevlilere 31.091 akçedir. Toplam, masraf ve vazife ücretlerin miktarı ise 866.789 akçedir. Masrafların toplam gider arasındaki payı %46,9, vazife ücretlerinin ise %53,1’dir. Yani vakıfların görevlilerine ödedikleri toplam maaş miktarı yaptıkları masraflardan daha fazladır.

Tabloda da görüldüğü üzere vakıflar 309.164 akçe ile en fazla parayı gayelerine yönelik yerlere harcamışlardır. Toplam masraf ve vazife ücretleri arasında vakıfların gayelerine yönelik harcamaların oranı %35,7’dir. Bu da mütevellilerin vakıf kurucularının şartlarına riayet ettiklerini ve vakıfların kuruluş amaçları doğrulusunda yerine getirmeyi hedefledikleri hizmetleri icra ettiklerini göstermektedir. 177.383 akçe ile %20,5’lik bir oranla ikinci sırada gelen harcama idari görevlilere ödenen ücretlerdir. Vakıfların hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için idari kadronun bulunması elzemdir. Vakıflarda çalışan görevlilerden en fazla sayıya sahip olan görevlilerin idari kadroda bulunanlar olması da bunun göstergesidir.

5.244 akçe ile vakıf mülklere yapılan harcamaların en az miktarda olması yadsınacak bir durum değildir. Nitekim vakıf mülklerin tamamına yakını icâreteyn ile kiraya verilmiştir. Bunun sonucunda da vakıf mülklerde ömür boyu mutasarrıf olmak isteyen

172

kiracılar bu mülklere çok iyi bakım yapmışlardır. Aksi takdirde vakıf mülklerin çabuk harap olmasıyla mutasarrıfın tasarrufta bulunacağı bir mülk kalmamaktadır.

Muhasebe kayıtlarını incelediğimiz vakıflar arasında sadece 5’inin mektep vakfı263

olmasına rağmen toplam 9 vakfın264

giderleri arasında eğitim görevlilerine ödenen maaşlar yer almaktadır. Eğitim görevlilerine ödenen toplam maaş miktarının %4,7 gibi düşük bir oranda olmasının sebebi eğitim görevlilerine az maaş ödenmesi değil mektep vakfının ve vakıflarda çalışan eğitim görevlilerinin sayısının az olmasıdır. Nitekim vakıflarda eğitim verdiğini tespit ettiğimiz 25 görevliye toplam 40.634 akçe ödenmiş olup vakıflarda görevli olan ve yıllık ortalama aldıkları maaş miktarı en yüksek olan görevliler 1.625 akçe ile eğitim görevlileridir. Eğitim görevlilerinin ortalama maaş miktarı en yüksek olan görevliler olması vakıfların eğitime verdikleri önemin bir göstergesi olabilir.

Camii görevlerine ödenen toplam ücretin payının %15 olmasının sebebi ise eğitim görevlilerin aksine muhasebe kayıtlarını incelediğimiz vakıfların çoğunun camii veya mescit vakfı olmasıdır. Camii veya mescit vakfı çok olunca doğal olarak buralarda çalışan görevli sayısı ve bu görevlilere ödenen toplam maaş miktarı da artmaktadır. Bu da camii veya mescitlerde görevli olan kişilere ödenen toplam ücretin payını yükseltmektedir.