Cinsiyet Açısından Kiracılar

Vakıflar gayrimenkullerini kiraya verirken cinsiyet ayrımı yapmamışlardır. Nitekim incelediğimiz muhasebe kayıtlarında vakıf mülklere kiracı olan pek çok bayan bulunmaktadır. Dolayısıyla bayanların da ihtiyaç duydukları vakit vakıf mülklere kiracı olabilmelerinin önünde her hangi bir engel bulunmamaktadır.

Tablo 32: Cinsiyet Açısından Kiracılar

Cinsiyet Kiracı

Sayısı ^Yüzde

Toplam Kira (Akçe)

Kişi Başı Ortalama Miktar (Akçe) Erkek 83 23,7% 38.850 468 Kadın 43 12,2% 14.154 329 Erkek+Bayan 18 5,1% 8.472 471 Cinsiyeti Tespit Edilemeyen ^{206 58,8% 117.120 569} Toplam 350 100% 178.596 510

Tablo oluşturulurken 1184/1770 yılı kayıtlarında yer alan kiracılarla ilgili bilgiler esas alınmakla birlikte muhasebe kaydı 1184/1770 yılında tutulmayıp sonraki senelerde tutulan vakıfların kiracılarıyla ilgili bilgiler de tabloya yerleştirilmiştir. Tablo incelenirken dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da vakıf mülkte 5 yıl boyunca kiracı olan kişinin tek bir kişi olarak hesaba katılmış olmasıdır. Yani kiracıların cinsiyet bilgileri hesaplanırken bu şekilde beş yıl aynı mülke kiracı olanlar sadece bir kişi sayılmıştır.

Ayrıca 1184/1770 yılından 1188/1774 yılına kadar vakıfların sahip oldukları bütün gayrimenkullere ve eğer bildirilmişse bu gayrimenkulü kiralayan kişilerin cinsiyet bilgilerine de yer verilmiştir. Mesela 10 numaralı vakfın 1184 ve 85/1770 ve 71 yıllarında her hangi bir gayrimenkulü bulunmamakta ancak vakfa 1186/1772 yılında iki adet menzil, 88 yılında da iki adet menzil alınmasıyla vakfın 1188/1774 yılında 4 menzili bulunmaktadır. İşte bu örnekteki gibi vakfın sonradan sahip olduğu mülkleri kiralayan kişilerle ilgili bilgiler de tabloda yer almaktadır.

197

117

Tabloda kira gelirine sahip olup ancak bu kira gelirinin kaç adet mülkten elde edildiği bildirilmeyen, toplu bir şekilde kira geliri yazan gelirlere yer verilmemiştir. Mesela 62 numaralı vakfın muhasebe kaydında yıllık 36.000 akçe icâre-i müeccele geliri olduğu yazmaktadır. Ancak bu kira gelirinin kaç adet mülkten elde edildiği, kimlere kiraya verildiği bilgileri yer almadığı için tabloya dâhil edilmemiştir.

Tabloda cinsiyeti tespit edilemeyen başlığı altında, kayıtlarda vakfın mülk sayısını bildirilen ancak bu mülkleri kiralayan kişiler hakkında her hangi bir bilgi verilmeyen kişiler yer almaktadır. Mesela 50 numaralı vakfın 42 adet odası vardır. Vakfın kaydında bu odalardan elde edilen kira gelirinin toplam miktarı verilmekte ancak bu odaları kiralayan kişiler hakkında her hangi bir bilgi verilmemektedir. Bu sebeple cinsiyeti tespit edilemeyen kişilerin sayısı çok yüksek çıkmaktadır. Aşağıda erkek, bayan ve erkek ve bayan birlikte kiracı olanlar açıklanırken cinsiyeti belli olmayanlar hesaba katılmadan değerlendirme yapılmıştır. Yani değerlendirme 100 üzerinden değil cinsiyeti belli olmayan %58’lik kısım görmezden gelinerek %42 üzerinden yapılmıştır. Aksi takdirde sağlıklı bilgiler elde etmek mümkün gözükmemektedir.

Vakıflardan borç alan kişilerin çoğunlukla erkekler olduğunu bir önceki bölümde ifade etmiştik. Erkeklerin sosyal statüleri ve yükümlülükleri gereği ticâri hayatta daha aktif olmaları kaçınılmazdır. Ailenin reisi olarak erkeğin en önemli sorumluluklarından biri de ailesinin barınak ihtiyacını gidermektir. Barınak ihtiyacını temin etmenin bir yolu da ev kiralamaktır. Bu sebepten dolayı erkek kiracı sayısının bayan kiracı sayısından yüksek olması doğal bir durumdur.

Tabloda da görüldüğü üzere vakıf mülklere kiracı olan erkeklerin sayısı, kadınların yaklaşık iki katıdır. Toplam 83 erkek, incelediğimiz 5 yıl içinde vakıfların sahip oldukları gayrimenkulde kiracı olmuşlardır. Erkek kiracıların toplam kişi sayısına oranı ise %23,7’dir. Erkeklerin vakıflara ödedikleri toplam kira miktarı 38.850 akçe olup toplam kira miktarını kişi sayısına böldüğümüzde erkek kiracıların kişi başı ortalama 468 akçe yıllık kira bedeli ödedikleri anlaşılmaktadır. Bayanların kişi başı ödedikleri ortalama kira bedeli ise 329 akçedir. Buradan erkeklerin kirası daha yüksek olan mülklere kiracı oldukları sonucu çıkartılabilir. Zira 15 numaralı vakfın sahip olduğu ve yıllık 6.600 akçe kirası olan bakkal dükkânının kiracısı, 52 numaralı vakfın yıllık 3.600 akçe kirası olan kayıkhanesinin kiracısı erkektir. Bayanların genelde düşük kirası olan

118

icâreteyn akdi ile kiracı oldukları, nispeten yüksek kirası olan icâre-i vahide ile kiracı olmadıkları görülmektedir.

Tabloda da görüldüğü üzere 5 yıl boyunca vakıf mülklere kiracı olan bayan sayısı 43’tür. Bayanların azımsanamayacak kadar yüksek sayıda olması dikkat çekici bir durumdur. Bu 43 bayanın bir yıllık ödedikleri toplam kira miktarı 14.154 akçe iken bayan kiracıların her birine düşen ortalama yıllık kira miktarı 329 akçedir. Bayan kiracıların toplam kişi sayısına oranı ise %12,2’dir. Bu rakamlara baktığımız zaman kadınların erkeklere nispeten daha düşük sayıda oldukları ve daha az miktarlarda kira ödedikleri anlaşılmaktadır. Örnek verecek olursak 50 numaralı vakfın, yıllık 10 akçe kirası olan mukâtaalı mülkünün kiracısı, 53 numaralı vakfın yıllık 50 akçe kirası olan mukâtaalı mülkünün kiracısı bayandır. Yine 20 numaralı vakfın sahip olduğu yıllık 114 akçe kirası olan hanenin kiracısı da bayandır. Bu tür örnekleri çoğaltmak mümkündür ancak biz bu kadarla yetiniyoruz. Görüldüğü gibi bayanlar genelde daha düşük miktarlarla kiracı olmuşlar, kira usulü olarak da düşük müeccele kirası olan icâreteyn veya mukâtaa usulünü tercih etmişlerdir.

Tabloda yer alan bir diğer bilgi, erkek ve bayanların ortaklaşa aynı mülke kiracı olduklarıdır. Bu şekilde müştereken kiracı olan kişilerin sayısı 18 olup ödedikleri toplam yıllık kira bedeli 8.472 akçedir. Müşterek kiracıların toplam kiracılar arasındaki payı %5,1 oranıyla en düşük paya sahip olmasına rağmen her bir müşterek kiracı grubunun başına düşen kira bedeli yıllık 471 akçedir. Müştereken her hangi bir mülke kiracı olan kişilerin ödedikleri yıllık kira bedeli erkek ve kadınların ödedikleri kişi başı kira bedelinden daha fazladır. Buna binaen erkek ve bayanların müştereken kiraladıkları mülklerin daha yüksek kira bedeline sahip oldukları tahmin edilebilir. Hiçbir bayanın yalnız başına 1.000 akçe üzeri kirası olan bir mülkte kiracı olmamasına karşılık erkek ve bayanların müşterek olduğu durumlarda yıllık kirası 1.000 akçeden yüksek olan mülklere kiracı oldukları muhasebe kayıtlarında yer almaktadır. Mesela, 37 numaralı vakfın yıllık 1.200 akçe geliri olan hallaç ve kapamacı dükkânının müşterek kiracıları Seyyid Ömer, Abdullah ve Ümmihan hatundur. Yine aynı vakfa ait olan yıllık 1.440 akçe geliri olan değirmen ve kayıkhanenin müşterek kiracıları Feyzullah Efendi ve zevcesi Hafize Hatun’dur. Daha düşük kira bedeliyle kiralanmış mülklerde de erkek ve bayanların müşterek kiracı oldukları vakidir. 2 numaralı vakfın yıllık kiraları 480’er akçe olan iki hanesinin kiracıları da müştereken erkek ve bayandır.

119

Araştırmamızı yaptığımız 1184-88/1770-74 yılları arasında Üsküdar Vakıfları muhasebe kayıtlarında, vakıf mülklerde müştereken kiracı olan 18 kişiden 9’unun karı koca ve 1’inin de ana oğul olduğu açıkça ifade edilmiştir. Örnek verecek olursak 53 numaralı vakfın muhasebe kaydında bir menzile müştereken kiracı olan kişilerin ana oğul olduğu “Mehmet ve validesi Fatıma”, karı koca olduğu “Musa ve zevcesi Hatice” şeklinde açıkça bildirilmiştir. Geri kalan 8 mülkün erkek ve bayanlar tarafından müştereken kiralandığı kayıtlarda belirtilmekte ancak bu kişiler arasında her hangi bir akrabalık bağı olup olmadığı hakkında bir bilgi verilmemektedir. 37 numaralı vakfa ait olan 5 dükkân haricinde geriye kalan 3 mülkün ev olduğu göz önünde bulundurulursa bu müşterek kiracıların kesin olarak ana oğul veya karı koca olduğu söylenemese de en azında akraba oldukları ihtimali hatıra gelmektedir. Ancak 37 numaralı vakfın mülkleri dükkân olduğu ve her hangi bir akrabalık bağı olmayan kadın ve erkeklerin de bir dükkâna ortak olma ihtimali düşünülürse bu kişilerin akraba oldukları şeklinde kesin bir yorum yapmak mümkün değildir.

Kira geliri elde eden ve bu kira gelirlerinin hangi mülklerden elde edildiği kayıtlarda bildirilen 38 vakıf vardır. 38 vakfın 22’sinin muhasebe kayıtlarında, kira geliri elde ettikleri mülklerin ve bu mülklerde kiracı olan kişilerin bilgileri yer almaktadır. Geri kalan 16 vakfın muhasebe kaydında ise vakıfların kaç adet mülke sahip oldukları belirtilmekte ancak bu mülklerde kiracı olan kişiler hakkında her hangi bir bilgi verilmemektedir. Bu sebeple kiracısı hakkında her hangi bir bilgi bulunmayan kişiler “cinsiyeti tespit edilemeyen” başlığı altında gösterilmiştir.

Tabloda cinsiyeti tespit edilemeyen 206 kişi vardır. Bir başka ifadeyle, bu başlık altında kiracısı hakkında her hangi bir bilgi bulunmayan 206 vakıf mülk yer almaktadır. Bu mülklerden yıllık elde edilen toplam kira bedeli 117.120 akçe olup mülk veya kişi başına yıllık ortalama 569 akçe düşmektedir. Tabloda en büyük payı %58,8’lik bir oranla cinsiyeti tespit edilemeyenlerin aldığı görülmektedir. 16 vakfın muhasebe kaydında kiracıların bilgilerinin niçin bulunmadığı sorusuna kesin bir cevap vermek mümkün değildir. Ancak bu vakıflara ait olan önceki yılların muhasebe kayıtlarında, bu mülklerde kiracı olan kişilerin bilgilerinin verilmiş olması ve bu kişilerin halen bu mülklerde kiracı olmaları hasebiyle bir daha ayrıntılı bir şekilde yazılmasına ihtiyaç duyulmamış olabileceği düşünülebilir. Nitekim daha önce de belirttiğimiz gibi 25 numaralı vakfa ait olan 15 mülkün kiracıları hakkında 84 yılı muhasebe kaydında

120

ayrıntılı bir şekilde bilgi verilmiştir. Ancak sonraki dört yılın muhasebe kayıtlarında vakfın bu 15 mülkten elde ettiği kira geliri toplu bir şekilde “icârat ve mukâtaat” başlığı altında verilmiş, 1184/1770 yılındaki vakıf mülklerin kiracıları hakkında bir bilgi verilmemiştir. Sonuç olarak 25 numaralı vakıfta olduğu gibi diğer vakıflarda da daha önceki yıllarda kiracılar hakkında bir bilgi verildiği için sonraki yıllarda ihtiyaç duyulmamış olma ihtimali yüksektir.