Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun’undan Doğan Hak ve Yetkiler

Birden fazla yargı düzeninin yer aldığı ülkemizde, bazen bu yargı düzenleri arasında görev ve hüküm uyuşmazlıkları doğabilmektedir. Hukuk sistemimizde, farklı yargı düzenleri arasında çıkabilecek görev ve hüküm uyuşmazlıklarının

çözümü görevi, Uyuşmazlık Mahkemesine bırakılmıştır281. Uyuşmazlık

Mahkemesinin görevleri iki bölüme ayrılır: Birinci görevi görev uyuşmazlıklarını çözmek, ikinci görevi ise hüküm uyuşmalıklarını çözmektir. Görev uyuşmazlıkları da, olumlu görev uyuşmazlığı ve olumsuz görev uyuşmazlığı şeklinde ikiye ayrılır. Davâlı idarenin bu üç durumdaki hak ve yetkileri farklı olduğundan, bunların ayrı ayrı incelenmesi gerekir.

Cumhuriyet Savcılarına ve Avukatlara Karşı İşlenen Hakaret Suçları, Seçkin Kitabevi, Ankara

2000, s.31-32).

279

Yar. 4HD, 19.10.1995, E. 1995/7254, K. 1995/7422, (Nakleden: GÜNEY, s.32).

280

KILIÇOĞLU, s.240.

a. Olumlu görev uyuşmazlığı çıkarılmasını istemek yetkisi

Olumlu görev uyuşmazlığı, başka bir yargı düzeninin görev alanına girdiği gerekçesiyle yapılan görevsizlik itirâzının davâya bakan mahkemece reddi üzerine, görev alanı korunmak istenen yargı düzeni içinde yer alan başsavcılığın, görev

konusunun incelenmesini Uyuşmazlık Mahkemesinden istemesidir282. Olumlu görev

uyuşmazlığı çıkarılması yolu ile, farklı yargı düzenlerine mensup yargı merciilerinin birbirlerinin görev alanlarına müdâhalesi önlenmiş ve yargı yerlerinin kendi görev alanlarında kalmaları sağlanmış olur283. Olumlu görev uyuşmazlığı, 2247 Sayılı Kanun’un 12’nci ve 13’üncü maddelerinde düzenlenmiştir. Buna göre, olumlu görev uyuşmazlığını taraflar değil, görev alanına müdâhale edildiği düşünülen yargı düzeni içindeki başsavcılık çıkarabilir (UMK.m.13/2). Ancak başsavcılık kendiliğinden olumlu görev uyuşmazlığı çıkaramaz. Bunun için, tarafların (İdarî Yargı için) en geç savunma süresi içinde görevsizlik itirâzında bulunması ve görevsizlik itirâzında bulunan tarafın, davâya bakan yargı yerinin görevlilik karârının kendisine tebliğinden itibâren onbeş gün içinde uyuşmazlık çıkarılmasını istemeye yetkili başsavcılığa sunulmak üzere iki nüsha dilekçeyi itirâzı reddeden yargı merciine vermesi gerekir (UMK.m.12/1).

İşte idarî mahkemelerde açılan bir davâda, davâlı idare, davânın adlî veya askerî yargının görev alanına girdiğini düşünüyorsa, görevsizlik itirâzında bulunabilir. Davânın bakıldığı idarî mahkeme, bu görevsizlik itirâzını reddettiği takdirde, davâlı idare, olumlu görev uyuşmazlığı çıkarılması istemli olarak, davânın görüldüğü idarî mahkeme aracılığıyla, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı veya Askerî Yüksek İdare Mahkemesi Başsavcılığına başvurabilir.

Olumlu görev uyuşmazlığı çıkarmak davâlı idare için bir hak olduğundan, davâlı idarece böyle bir itirâzda bulunulması durumunda, idarî mahkemece, esas hakkında karâr beklenmeksizin, bu konuda bir karâr verilir. Mahkeme, davâlı idareyi haklı gördüğü takdirde, görevsizlik karârı vererek davâyı nihâî olarak sonlandırır. Ancak mahkeme davâlı idarenin itirâzını yerinde görmezse, ara karârı mâhiyetinde olmak üzere görevlilik karârı verir ve bu durumda davâlı idarenin olumlu görev

282

GÖZÜBÜYÜK, s.110.

283

DİNÇ, M.İlhan, Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarılması Üzerine Uyuşmazlık Mahkemesince

uyuşmazlığı çıkarılmasını isteme hakkı doğar. İdarî mahkeme, davâlı idarenin görevsizlik itirâzını karâra bağlamadan, davâyı görmeye devam edip uyuşmazlığı esastan veya diğer usûlî yönlerden karâra bağlaması, davâlı idarenin olumlu görev uyuşmazlığı çıkarılmasını isteme hakkının ortadan kalkması sonucunu doğurduğundan, idarî mahkemece verilen hüküm sırf bu nedenle bozulur.

b. Olumsuz görev uyuşmazlığı çıkarma hakkı

Olumsuz görev uyuşmazlığı, adlî, idarî ve askerî yargı düzenleri içindeki yargı yerlerinin birinde açılan ve görevsizlik karârı ile sonuçlanan bir davâyla, tarafları, konusu ve sebebi aynı olan başka bir davânın başka bir yargı düzeni içindeki yargı yerlerinden birinde açılması ve bu ikinci davâda da görevsizlik karârı verilmesi halinde söz konusu olur284.

Uyuşmazlığın tarafları, her iki görevsizlik karârının kesinleşmesinden sonra, son görevsizlik karârını vermiş olan mahkemeye bir dilekçe ile başvurarak, olumsuz görev uyuşmazlığının giderilmesi amacıyla, dosyanın Uyuşmazlık Mahkemesine gönderilmesini isteyebilirler (UMK.m.15). Dolayısıyla, daha önce başka bir yargı düzeninde açılan ve görevsizlik karârı verilen bir davâ ile tarafları, sebebi ve konusu aynı olan ikinci bir davânın idarî mahkemelerde açılması ve idarî mahkemece de, ilk davânın açıldığı yargı yerinin görevli olduğu gerekçesiyle görevsizlik karârı verilmesi üzerine, her iki karârın da kesinleşmesinden sonra, davâlı idarenin, son karârı vermiş olan idarî mahkemeye başvurarak, görevli yargı yerinin belirlenmesi amacıyla dosyanın Uyuşmazlık Mahkemesine gönderilmesini isteme hak ve yetkisi bulunmaktadır (UMK.m.14/2).

c. Hüküm uyuşmazlığı çıkarma hakkı

Hüküm uyuşmazlığı, adlî, idarî ve askerî yargı yerlerinden en az ikisi tarafından, görevle ilgili olmaksızın verilmiş ve kesinleşmiş tarafları, sebebi ve konusu aynı olan iki ayrı davâda verilmiş karârlar arasında çelişki bulunması nedeniyle, hakkın yerine getirilmesinin olanaksız bulunduğu durumlarda söz konusu olur (UMK.m.24).

Bazı durumlarda, tarafları, sebebi ve konusu aynı olan bir davâ farklı yargı düzeni içinde yer alan iki ayrı yargı yerinde açılabilmekte ve her iki mahkeme de davâya bakarak uyuşmazlık hakkında karâr verebilmektedirler. Normal şartlarda, taraflardan biri bu davâlarda derdestlik itirâzında bulunarak davâlardan birinin ortadan kalkmasını sağlar. Ancak tarafların derdestlik itirâzında bulunmadığı veya taraflar derdestlik itirâzında bulunsalar bile, bu itirâzın mahkemece dikkate alınmadığı durumlarda, farklı yargı kolu içindeki iki mahkemeden de tarafları, konusu ve sebebi aynı olan iki davâda karâr verilmesi mümkündür. İşte bu gibi durumlarda, iki yargı yerince verilen karârlar arasında çelişki bulunması ve bu çelişki nedeniyle hakkın yerine getirilmesinin mümkün olmaması halinde, taraflar, uyuşmazlığın çözümü için Uyuşmazlık Mahkemesine başvurabilirler (UMK.m.24/1). Uyuşmazlık Mahkemesi, her iki karârı da inceleyerek, uyuşmazlığın esasını kendisi karâra bağlar (UMK/25/1)285.

Davâlı idare, aleyhine hem idarî mahkemelerde, hem de adlî veya askerî mahkemelerde açılan ve tarafları, sebebi ve konusu aynı olan iki farklı davâda verilen hükümlerin çelişkili bulunması dolayısıyla hakkın yerine getirilmesi mümkün olmuyorsa, Uyuşmazlık Mahkemesine başvurarak hüküm uyuşmazlığının giderilmesini isteme hakkına sâhiptir (UMK.m.24/3).