Uyuşmazlık Çözme Yetkisi 72

Bağımsız idari otoritelerin özgün yanlarından biri de, kendi aralarında bazı uyuşmazlıkların çözümünde yetkili kılınmış olmalarıdır. Faaliyette bulundukları alanın teknik ve karmaşık özellikleri, yargı yoluna giderek çözümün uzun zaman alması gibi nedenler bu kurullara uyuşmazlık çözme yetkisi tanınmasına da yol açmıştır. Burada vurgulanması gereken nokta, bir anlaşmazlık durumunda tarafların önünde yargıya gitmek ya da kurula başvurarak onun vereceği karara uymak arasında bir seçme şansının bulunduğudur (Uysal, 2007: 56).

Bilindiği üzere; çağdaş ve demokratik toplumlarda yönetilenler ve yönetenler arasında çıkan ihtilafların çözümünde asıl görevli makamlar; yargı kurumlarıdır. Ancak yargısal denetimin uzun sürmesi ve masraflı olması; yargı dışı denetim mekanizmalarının da yargının etken türevi olarak devreye girmesine sebebiyet vermiştir. Yavaş işleyen adaletin hızlandırılması, hukuksal denetiminin

yaygınlaştırılması ve derinleştirilmesi, hakkaniyete uymayan hukuksal işlemlerin uyarlı kılınması düşüncesi, bağımsız idari otoritelerin oluşturulmasında çok etkili olmuştur.

Yargının teknik açıdan özel bir uzmanlık gerektiren bazı alanlarda etkin bir yargılama yapmasının zorlaşması nedeniyle, bağımsız otoritelerin kendi alanlarındaki uyuşmazlıkların klasik yargı denetimine adapte edilmesi sağlanmaktadır. Konularında uzman olan kurumlar, faaliyet alanlarında ortaya çıkan uyuşmazlıkları karara bağlamakta ve bu kararlara karsı yargı yoluna başvurulabilmektedir. Bağımsız idari otoriteler, kendi görevli oldukları alanda bazı uyuşmazlıkların çözümü ile yetkilendirilerek; sistem içi ve sistemle yönetilenler arasındaki ilişkide dengeleyici, koruyucu ve onarıcı işlevler yerine getirmektedirler. Bu kurumlar, yönetsel uyuşmazlıkların çözümünde adeta ön koruma görevi yapmakta ve artan iş yükü ile hantallaşmış yargı yerlerindeki tıkanıkları gidererek tamamlayıcı bir koruma sağlamaktadırlar (Akıncı, 1999: 143).

Ülkemizde; bağımsız idari otoritelerin uyuşmazlık çözme işlevleri, ilgili mevzuatlarında açıkça belirtilmiştir. Örneğin; 4628 sayılı Kanun’un 5. Maddesi uyarınca; EPDK’ nın elektrik piyasasına ilişkin görevleri arasında ‘Mevcut sözleşmelere ilişkin olarak, bu kanun hükümleri uyarınca rekabetçi piyasaya geçişi kolaylaştıracak hususlarda taraflarca değerlendirilmek üzere değişiklik önerilerinde bulunmak ve mevcut sözleşmelerin ihtilafların halline ilişkin hükümlerini ihlal etmemek kaydıyla bu sözleşmelere ilişkin herhangi bir resmi ihtilaf halli sürecinin başlatılmasından önce ihtilafların halli için arabuluculuk yapmak’ yer almaktadır. Aynı maddede; EPDK’ nın Doğal Gaz Piyasası Kanunu’nun uygulanması ile ilgili olarak tüzel kişiler veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasında çıkacak ihtilafların çözülmesinde yetkili makam olduğu, doğalgaz piyasasına ilişkin görevleri arasında sayılmaktadır. Bunun yanında; 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 40. maddesinde; SPK, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) üyeliğine kabul başvurusunun reddi ve üyelikten çıkarmaya ilişkin birliğin yetkili organlarınca alınan kararların çözüm mercii olarak görülmekte ve kurumun alacağı kararların kesin olduğu söylenmektedir. Öte yandan; İstanbul Menkul Kıymetler

Borsası’na (İMKB) ilişkin olarak İMKB Yönetmeliği’nin 42. maddesinde41; İMKB Yönetim Kurulunun İMKB üyeleri arasında veya üyeler ile müşteriler arasında borsa işlemlerinden doğan uyuşmazlıklara ilişkin kararlarına karşı itiraz yeri, SPK olarak gösterilmiştir ve kurumun bu doğrultuda alacağı kararlara karşı yargı yolunun açık olduğu belirtilmektedir (Uygur, 2007: 147).

Çalışmanın bu bölümünde genel olarak bağımsız idari otoritelerin türlerini, özelliklerini ve yetkilerini inceledikten sonra bu yapıların bağımsızlıkları, idari yapı içerisindeki konumları ile yürüttükleri iş ve işlemlerinden dolayı sorumlulukları açılarından önemli bir konu olan, bu bağımsız idari otoritelerin denetlenmesi konusunu inceleyeceğiz.

75

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3 BAĞIMSIZ İDARİ OTORİTELERİN KAMUSAL DENETİMİ

Düzenleyicilerin belli bir şekilde davranmasını emreden kuralların sayısı sınırlıdır, buna karşılık düzenleyiciye, yetkilerini kullanırken hedeflerin gerçekleştirilmesi bakımından en uygun yolu tercih edebilmesini sağlayacak geniş özgürlükler verilmiştir. Ancak hedeflerin pek çoğunun birbiriyle çatışması ve kimi çıkarların bundan zarar görmesi kaçınılmazdır. Bu durumda gerekli olan şey, bir kişinin kendisine verilen geniş takdir yetkisini kötüye kullanmasını önleyecek etkili bir denetim mekanizmasının yaratılması olarak görünmektedir (Ardıyok, t.y: 189).

İdari yapı içerisinde bulunmakla birlikte idari ve mali yönden özerklik sağlanarak iş ve işlemlerini yürütürken bağımsız hareket etmesi öngörülen bağımsız idari otoritelerin; her idari yapı gibi yürüttüğü faaliyetlerinden sorumluluğu doğabilecektir. Bu sorumluluğun tespiti ise bağımsız idari otoritelerin farklı usul ve merciler tarafından denetlenmesi suretiyle ortaya konabilecektir.

İç ve dış denetim başlıkları altında toplanabilecek bu denetleme biçimlerinden dış denetim, bir örgütün, kendi personeli olmayan denetçilerden oluşan, örgütle doğrudan ilgili, bağlı vb. şekilde organik bağı olmayan bağımsız ve farklı bir tüzel kişiliği olan denetim organı, grubu veya kişisi tarafından denetlenmesi olarak tanımlanmakta (Kenger, 2001), bu haliyle dış denetim bağımsız idari otoritelerin yapıları ve bağımsızlıkları için önemli bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bizde çalışmamızın bu bölümünde bağımsız idari otoritelerin denetlenmesine ilişkin bir irdeleme yapağız. Çalışmada ilk olarak kamu yönetiminde hesap verme sorumluluğu kavramı üzerinde durduktan sonra bazı ülke uygulamaları ile bağımsız idari otoritelerin denetimi konusunda genel bilgi vererek, denetim olgusunun bağımsız idari otoritelerin bağımsızlık özelliğine etkisi olup olmadığı yönündeki tartışmaları aktaracağız. Son olarak ise bağımsız idari otoriteler üzerindeki dış denetim yollarını; idari denetim, mali denetim, siyasi denetim, kamuoyu denetimi ve yargısal denetim şeklinde tasnifleyerek bu denetim çeşitlerine ilişkin olarak bilgi vereceğiz.