Fransa Uygulaması 24

Merkeziyetçi bir yapıya sahip olan Fransa’da, 1941 yılında Vich Rejimi7

döneminde oluşturulan Bankaları Denetleme Komisyonu, ilk BİO benzeri yapı olarak kabul edilmektedir. Fransa’da hukuk literatüründe BİO kavramı ilk kez 6 Ocak 1978 tarihli Hürriyetler ve Bilgi İşlem Kanunu’nda kullanılmıştır. Bu yeni kavram, Fransız idari yapısında hiyerarşik bağa dayalı örgütlenmeye; idari yargının

7 _{Vich Rejimi: Temmuz 1940 ile Eylül 1944 yıları arası Fransa’nın Almanya tarafından işgal}

edilmesinin ardından Almanya ile işbirliği yapan Maresal Philipe Petain yönetimi altında geçirdiği dönem olarak tanımlanmaktadır.(Ana Britannica Genel Kültür Ansiklopedisi, 1993: 210)

olağanüstü boyutta politize olması ve kural koyanlarla uygulayanlar arasında bir ayrışma olması bakımından eleştirilerin yöneltildiği dönemde ortaya çıkmıştır (Beydili, 2006: 56).

Geleneksel olarak Fransız idarî yapısı, üst otoritenin bağımlı otoriteye emir vermesine, alt kademede alınmış olan kararların değiştirilmesi ya da iptaline ve belirlenmiş, uyulması zorunlu olan kuralları ihlâl eden kamu personeline yaptırımlar uygulayabilmesine müsaade eden, hiyerarşi ilkesine göre örgütlenmiştir. Oysaki, altmışlı yılların sonlarında bu tür örgütlenmenin bakanlıklar için yerinde olduğu, buna karşılık kamu hürriyetlerine karşı ağır nitelikte tehlikeler taşımaya başladığı fark edilmiştir. Hiç kuşkusuz, idarî ve adlî yargı yerleri kendilerine tanınmış olan bu alandaki yetkilerini özenle yerine getirmektedirler. Ancak bu yargı organlarının müdahalesi, ihlâllerin ve hukuka aykırılıkların yapılmasından sonra ve her zaman gecikmeli olarak uygulanmasından dolayı ağır sakıncalar sunmaktadır (Atay, 2000: 59-60).

Kamu hürriyetlerinin sınırlandırılmasına ilişkin bu düşüncelerden dolayı dolayı BİO’lar kurulmuştur ve yetmişli ve seksenli yıllar boyunca sayılarında büyük artışlar görülmüştür. Bu kuruluşlar yargıç denetimi altında, idare hiyerarşisine olduğu gibi idare edilenlere de alacağı muhtemel kararlarını empoze etme hürriyetlerini uygulamada, tarafsız hakem rolünü oynamaktadırlar. Yakın tarihli kurulmuş olan, statüleri ve yetkileri noktalarından normal nitelikli danışma kurullarından ayrılan farklı idarî kuruluşlar BİO başlığı altında toplanmaktadır. Hükümet ve idarî hiyerarşi karşısında bağımsızlıklarını teyit etme iradesiyle oldukça farklılık arz eden statülerinin baskın olma özelliği, bu kuruluşlarda gözlemlenmektedir. 1970’li yıllardan bu yana Fransız kamu hukukunda büyük bir artış gösteren ve belirgin nitelikli bir isimlendirmeden yoksun olduğu için “autorités administratifs indépendantes” başlığı altında toplanan yeni bir tür organizasyonun varlığı gözlemlenmektedir. Burada ne yargısal nitelikli, ne de Parlamentonun kararları gibi bir özellik taşıyan, hükümet ve özellikle idare karşısında kendilerine tevdi edilen denetleme yetkilerini gerektiği şekilde yerine getirmek için bağımsız olmak zorunda olan kuruluşlar söz konusudur. Bu kuruluşlar tüzel kişiliğe sahip değillerdir. Bu sebepten dolayı, BİO’lar devlet idaresi cihazına uyumlaştırılmıştır. Buna rağmen, hükümetlerin otoritesinden kaynaklanan hiyerarşik bir güce bağımlı

kılınmamışlardır. Norm koyma yeteneğine sahip oldukları varsayımında; kabul ettikleri genel ve bireysel nitelikli kararları idarî yargıcın denetimine tâbidir. BİO’lar hiyerarşik denetimin dışında bulunan ve işlemesi, örgütlenmesi ve oluşumu konularında bağımsızlıkları öngörülmüş devletin kamu kuruluşlarındandır. BİO’lar, ABD ve İngiltere’deki örneklerine oranla Fransa’da daha az sayıdadır. BİO’lar insan haklarının savunması alanında önemli bir rol oynamaktadır. İlke olarak yönetilenler, işletmeler ve yönetimler arasındaki bir takım sektörlerde kurulması gereken ilişkilerin çerçevesini belirlemeyi amaçlamaktadırlar. Bu görevlerini, söz konusu alanlarda hürriyet prensibinin uygulanmasına uygun bir şekide gerçekleştirir. Bu amaçla bir takım BİO’lar, bir düzenleme yetkisini haizdirler. Buna karşılık bazı BİO’lar sadece bir moral gücüne sahiptir ve emir verme ve yaptırım yetkisinden yoksundurlar. BİO’lar yargıçlardan önce ve fakat onların yerini almaksızın daha hızlı bir tarzda karar vererek müdahalede bulunurlar ve özellikle uygulanacak kurallar konusunda yargıçların tâbi oldukları sınırlamalarla bağımlı değillerdir (Atay, 2000: 59-60).

BİO’lar Fransa’da; bağımsızlıkları, meşruiyetleri, hesap verebilirlikleri ve idari teşkilatlanmadaki yerleri bağlamında çokça eleştirilmektedirler. Yürütme kuvveti içerisinde yer almasına rağmen siyasi iktidar tarafından denetlenememesi dolayısıyla meşruluk ve hesap verebilirlik açısından, idari organlar olarak kabul edilmelerine rağmen merkezi yönetimin hiyerarşik ve idari vesayet denetimlerinin dışında olması nedeniyle “idarenin bütünlüğü ilkesi”8 açısından, tartışmaların odağında yer almaktadırlar (Uysal, 2007: 22).

BİO’ların bu ülkede tam olarak tanımlanamamaları, bağımsızlıkları, özellikleri ve yetkileri, hükümetle ve parlamento ile ilişkileri, hesap verebilirlikleri ve denetlenmeleri konusunda halen tartışmalı ve cevap bekleyen sorular bulunması gibi nedenlerden dolayı, Fransız idari ve siyasi sistemine yerleştirilmesi sorun yaratmıştır. Kurumların devletin üniter birliği ilkesiyle bağdaştırılabilmesi tüzel kişilik verilmemesi, idare içinde devlet tüzel kişiliğinin bir parçası olarak görülmesi ve verdikleri kararların merkezi idare tarafından yargıya götürülebilmesi imkânı ile

8 _{İdari teşkilat farklı ve çok sayıda tüzel kişilikten oluşmasına rağmen sistem, işlev ve amaç}

açısından bir bütünlük göstermekte olup, bu da idarenin bütünlüğü kavramı ile ifade edilmektedir.(R.Yıldırım, 2006: 219) Bu ilke çeşitli tüzelkişilerden oluşan kamu yönetimi alanındaki kuruluşların bir uyum içinde çalışmalarını gerekli kılar.(Gözübüyük, 1999: 40)

sağlanmıştır. Bu özellikler ile BİO’ların merkezi idare ve yerinden yönetim kuruluşları yanında üçüncü bir yapılanma türü oluşturdukları ve merkezi idareyle bağlarının yerinden yönetim kuruluşlarına göre daha farklı bir boyutta olduğu kabul edilmektedir (Ulusoy, 1999: 11-12).

Bu ülkedeki idari otoritelerin müdahale alanları, mali ve ekonomik, iletişim, yönetenler ve yönetilenler ilişkileri gibi duyarlı sektörlerdir. Fransa’da şu anda yirmi kadar özel müdahale alanlarına özgü karakterleri olan (Borsa İşlemleri Komisyonu, Görsel- İşitsel Yüksek Kurulu, Bilişim ve Enformatik Ulusal Komisyonu gibi) bağımsız idari otorite mevcuttur (Kaboğlu, 1998: 19).