Veri Toplama Araçları

Bu araştırmada, veriler; Goodenow'un (78) geliştirdiği ve Sarı'nın (90) Türkçe'ye uyarladığı, Okula Aidiyet Duygusu Ölçeği (The Psychological Sense of School Membership Scale), Lise Yaşam Kalitesi Ölçeği (8), ve Kişisel Bilgi Formu kullanılarak toplanmıştır. Aşağıda bu veri toplama araçlarıyla ilgili ayrıntılı bilgiler sunulmuştur.

3.3.1.Kişisel Bilgi Formu

Araştırmacı tarafından hazırlanmış olan bu formda, katılan öğrencilerin kişisel bilgilerini (Sosyal ve Kültürel özelliklerini, Sportif özelliklerini, Spor geçmişini, cinsiyet, sınıf düzeyi, anne-baba eğitim düzeyi vb.) tanımaya yönelik sorular yer almaktadır. 22 Sorudan oluşan bu form, diğer veri toplama araçlarının başında yer almıştır. Oluşturulan veri toplama aracı, araştırmacı tarafından; uygulama amacına yönelik olarak düzenlenmiş, maddelerin ve ölçüm aracının lise öğrencileri için uygunluğu değerlendirilmiştir. Araştırmacı, yaptığı değerlendirme sonucunda oluşturduğu taslak formu, daha sonra Lise düzeyinde beden eğitimi öğretmenliği yapmakta olan uzman kişilere inceleterek kişisel bilgi formunun amaca uygun olarak çalışmada kullanılması konusundaki görüşlerini almıştır. Uzmanlardan gelen görüşler doğrultusunda gerekli düzeltmeler yapılarak bu forma son şekli verilmiştir.

3.3.2. Okula Aidiyet Duygusu Ölçeği (OADÖ)

Goodenow'un (78) geliştirdiği ve Sarı'nın (90) Türkçe’ye uyarladığı Okula Aidiyet Duygusu Ölçeği (The Psychological Sense of School Membership Scale) öğrencilerin; okullarının önemli bir parçası olarak hissetme düzeylerini, kabul edilme, değer görme ve gruba dahil olma konusundaki duygularını, okul, öğretmen ve

akranlarla bağlantılarını ölçmek amacıyla geliştirilen 18 maddelik Likert tipi bir araçtır.

Yanıtlar, beşli bir ölçek üzerinden (1. Hiç doğru değil, 5.Tamamen doğru) verilmektedir. İlköğretimin ikinci kademe öğrencilerine yönelik olarak geliştirilen ölçekte yer alan maddeler; objektif bir değerlendirmeden çok öğrencilerin, okula yönelik öznel, kişisel perspektiflerini ölçecek nitelikte ifadelerden oluşmaktadır.

Ölçekte “Buradaki öğretmenler benim gibi insanlarla ilgilenmez”, “Bu okuldaki öğretmenler bana arkadaşça davranır” ve “Bu okula gelmek beni sinirlendiriyor” gibi maddeler yer almaktadır. Ölçekteki 3, 6, 9, 12 ve 16. maddeler olumsuz ifadeler içermektedir. Bu olumsuz maddeler ters puanlandığında, her bir öğrenci için, tüm maddelerin ortalaması alınarak ölçek puanları hesaplandığı gibi öğrencilerin puanları, alt ölçekler bazında da hesaplanabilmektedir. Ölçeklerden alınan yüksek puanlar, okula aidiyet duygusunun yüksek olduğuna işaret etmektedir.

Sarı (90) tarafından ilköğretim öğrencileri üzerine yapılan uyarlama çalışması kapsamında başvurulan faktör analizleri sonucunda; maddelerin iki bileşende toplandığı, bu iki faktörün toplam varyansın %28.90 ve %9.59’unu açıkladığı görülmüştür. Birinci faktör, ölçekteki (Okula Aidiyet Duygusu) 13 olumlu maddeyi kapsamaktadır. Diğer faktörde (Reddedilmişlik Duygusu) ise ölçeğin beş olumsuz maddesi bir araya gelmiştir. Maddelere ait faktör yükleri, birinci faktörde 0.44 ile 0.66 arasında, ikinci faktörde ise 0.46 ile 0.75 arasında değişmektedir. Alt ölçeklere ilişkin Cronbach alfa iç tutarlık katsayıları ise sırasıyla 0.84, 0.78 ve ölçeğin tamamı için de 0.84’tür. Maddelere ait madde-toplam puan korelasyonları 0.31-0.61 arasında değişmektedir. Alt ve üst %27’lik gruplar için yapılan t testi sonucunda da tüm maddelerin, grupları anlamlı bir şekilde ayırt edebildiği görülmüştür (p<.001).

Sarı (15) 2013 yılında ölçeğin lise düzeyine uyarlamasını da yapmıştır. Bu çalışma sonucunda ölçeğin ilköğretim düzeyinde olduğu gibi lise öğrencileri için de benzer bir yapıda olduğu ortaya çıkmıştır. Buna göre ilköğretim formundaki gibi, okula aidiyeti ifade eden maddeler birinci faktörü, reddedilmişlik duygusunu ifade eden maddeler ise ikinci faktörü oluşturmuştur. Alt ölçeklere ait Cronbach alfa iç tutarlık katsayıları sırasıyla .88 ve .70 iken ölçeğin tamamı için .89’dur.

Bu araştırma kapsamında, ölçeğin güvenirliği için Cronbach alfa katsayıları yeniden incelenmiş ve Okula Aidiyet Duygusu alt ölçeği için 81; Reddedilmişlik Duygusu alt ölçeği için .73; ölçek toplam puanları için de .82 olarak hesaplanmıştır.

3.3.2.1.Okula Aidiyet Duygusu Ölçeğinin Yanıtlanması ve Puanlanması Okula Aidiyet Duygusu Ölçeği, 18 maddelik Likert tipi bir ölçme aracıdır.

Yanıtlar, 1. Hiç doğru değil, 2. Doğru değil, 3. Kararsızım, 4. Doğru ve 5. Tamamen doğru şeklindeki beşli derecelendirme üzerinden verilmektedir. Ölçekteki beş olumsuz ifade Reddedilmişlik Duygusu alt ölçeğini, diğer 13 madde ise Okula Aidiyet boyutunu oluşturmaktadır. Ölçek toplam puanları hesaplanacağı zaman Reddedilmişlik duygusu boyutundaki olumsuz ifadelerin ters çevrilmesi gerekmektedir. Ölçekten hem alt ölçek hem de toplam ölçek puanları elde edilebilmektedir. OADÖ’den alınabilecek en düşük puan 18, en yüksek puan da 90’dır.

3.3.3. Lise Yaşam Kalitesi Ölçeği (LİSEYKÖ)

İlk geliştirme çalışması Sarı ve ark. (13) tarafından yapılan, daha sonra geçerlik ve güvenirlik çalışması Sarı (115) tarafından tekrar edilen Lise Yaşam Kalitesi Ölçeği (LİSEYKÖ), beşli derecelendirme ölçeği üzerinden (1. Kesinlikle Katılmıyorum, 2.

Katılmıyorum, 3.Biraz Katılıyorum, 4. Katılıyorum, 5. Kesinlikle Katılıyorum) yanıtlanan 35 maddelik Likert tipi bir ölçme aracıdır.

Geçerlik ve güvenirlik için gerek Sarı, ve ark. (29) gerekse Sarı (115) tarafından yapılan çalışmalar sonucunda ölçeğin “Öğretmenler”, “Okula yönelik olumlu duygular”,

“Statü”, “Okul yöneticileri”, “Okula yönelik olumsuz duygular”, “Öğrenciler” ve

“Sosyal etkinlikler” alt boyutlarından oluştuğu belirlenmiştir. Sarı’nın çalışmasına göre toplam varyansın %60.59’unu açıklayan bu yedi boyuta ilişkin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayıları sırasıyla .86, .85, .78, .81, .82, .70 ve .68’dir.

Ölçekte yer alan “Öğretmenler” bileşeni, öğretmenlerin öğrencilerle olan iletişimlerinin niteliği ve mesleki anlamda kendilerini geliştirme düzeyleri vb. ile ilgili ifadeler olan 49, 40, 57, 23, 66 ve 18. maddelerden (örneğin, “öğretmenlerimiz dersleri daha zevkli hale getirmek için ellerinden geleni yapmaktadır”, “Öğretmenlerimin, birçok konuda öğrencilere eşit davrandığına inanıyorum”) oluşmaktadır. Bu boyuta ait faktör yükleri .48 –.78; madde – toplam puan korelasyonları .54- .78 arasında;

Cronbach alfa iç tutarlık katsayısı ise .86’dır.

LİSEYKÖ’nün ikinci alt ölçeği “Okula yönelik olumlu duygular” boyutudur. Bu bileşen öğrencilerin okula yönelik olumlu duygularına işaret eden maddelerden (55, 1, 38, 21 ve 11. maddeler) oluşmaktadır. Bu faktörde “Bu okulun öğrencisi olmak beni

gururlandırıyor”, “Ailem beni başka bir okula göndermek istese çok üzülürüm” gibi beş madde yer almaktadır. Bu maddelerin faktör yükleri .56 - .80; madde – toplam puan korelasyonları .56-.74 arasında; Cronbach alfa iç tutarlık katsayısı ise .85’dir.

“Statü” boyutu ölçekte yer alan üçüncü faktördür. Öğrencilerin birer birey olarak kendilerini okulda ne ölçüde değerli hissettiklerini belirlemeyi hedefleyen ifadeler olan 26, 7, 16, 51 ve 35 numaralı maddelerden oluşan bu faktörde “okuldaki birçok kişinin bana güvendiğini düşünüyorum”, “Okuldaki arkadaşlarım arasında önemli bir yerim vardır” gibi ifadeler yer almaktadır. Bu maddelere ait faktör yükleri .50-.78; madde-toplam puan korelasyonları .28-.74 arasında; Cronbach alfa iç tutarlık katsayısı ise .78’dir.

LİSEYKÖ’de yer alan diğer bir alt ölçek olan “Okul yöneticileri” boyutu, okuldaki yöneticilerin öğrencilerle olan iletişim biçimlerini, okulda katılımcılığa verdikleri önemi, okulda öğrencilerin sorunlarına yönelik duyarlılık düzeylerini vb.

irdeleyen ifadeler olan 12, 31, 48, 39 ve 22. maddelerden oluşmaktadır. Bu ifadelere örnek olarak “Müdür, okulumuzla ilgili kararları verirken öğrencilerin de fikrini sorar”,

“Okulla ilgili bir sorunum olduğunda, müdürümüzün odasına gidip rahatlıkla konuşabilirim” maddeleri verilebilir. Bu alt ölçekte yer alan beş maddeye ait faktör yükleri .63-.78; madde-toplam puan korelasyonları .50-.68 arasında; Cronbach alfa iç tutarlık katsayısı ise .81’dir.

LİSEYKÖ’de yer alan beşinci boyut, dört olumsuz maddeden (59, 80, 81 ve 3.

maddeler) oluşan “Okula yönelik olumsuz duygular” alt ölçeğidir. Bu faktörde “Her gün okula gelmek, benim için bir işkence gibidir” ve “Okuldayken kendimi huzursuz hissediyorum” gibi maddeler yer almaktadır. Bu maddelere ait faktör yükleri .65-.76;

madde-toplam puan korelasyonları .62-.69 arasında; Cronbach alfa iç tutarlık katsayısı ise .82’dir. Bu alt ölçekte yer alan olumsuz ifadeler ters çevrilip puanlandığında okula yönelik olumlu duygularla aynı yapıyı ölçtüklerinden “Okula yönelik olumlu duygular”

ile “Okula yönelik olumsuz duygular” boyutları toplanarak tek bir boyut olarak ele alınmaktadır. Bu iki alt ölçeğin toplamından elde edilen alt ölçek ise okula yönelik genel duyguları yansıttığından “Okula yönelik duygular” olarak isimlendirilmektedir.

LİSEYKÖ’nün faktöriyel yapısına göre ölçekte yer alan altıncı bileşen

“Öğrenciler” alt ölçeğidir. Bu alt ölçek, 24, 33, 58, 50, 5, 14. maddelerden oluşmakta ve öğrencilerin okulda birbirleriyle olan iletişimlerinin niteliğini ifade etmektedir.

“Öğrencilerin çoğu birbirine kırıcı davranmaktadır”, “Öğrencilerin çoğu birbirini kıskanmaktadır” gibi ifadeler, bu alt ölçekte yer alan maddelere örnek verilebilir. Bu boyutta yer alan altı maddenin faktör yükleri .49-.69; madde-toplam puan korelasyonları .28-.58 arasında, Cronbach alfa iç tutarlık katsayısı ise .78’dir.

“Sosyal etkinlikler” boyutu LİSEYKÖ’de yer alan yedinci alt ölçektir. Üç maddeden oluşan bu alt ölçek okulda sosyal etkinliklere nasıl yaklaşıldığı ile ilgili olan

“Okulumda isteyen öğrenci, istediği sosyal etkinliğe katılabilir” gibi ifadelerden oluşmaktadır. Cronbach alfa iç tutarlık katsayısı .68 olan bu alt ölçekte faktör yükleri .51-.69; madde-toplam puan korelasyonları .43-.51 arasında olan dört madde yer almaktadır.

LİSEYKÖ’nün yedi alt ölçeği toplam varyansın % 60.59’unu açıklamaktadır.

Ölçeği oluşturan 35 maddeye ait aritmetik ortalamalar 2.61 – 3.44, standart sapmalar 1.06 – 1.42 arasında değişmektedir. Alt ve üst %27’lik gruplar üzerinde yapılan incelemede bütün maddelerin grupları anlamlı bir şekilde ayırabildiği görülmüştür (p<.05).

Bu çalışmada ölçek toplamından ve alt ölçeklerden alınan puanlara ilişkin Cronbach alfa iç tutarlık katsayıları yeniden incelenmiştir. Bu incelemede elde edilen Cronbach alfa iç tutarlık katsayılarının Öğretmenler alt ölçeği için .80; Okula yönelik olumlu duygular alt ölçeği için .85; Statü alt ölçeği için .76; Okul yöneticileri alt ölçeği için .82; Okula yönelik olumsuz duygular alt ölçeği için .73; Öğrenciler alt ölçeği için .67; Sosyal etkinlikler alt ölçeği için .51; LİSEYKÖ toplam puanları için de .90 olduğu belirlenmiştir.

3.3.3.1. Lise Yaşam Kalitesi Ölçeğinin Yanıtlanması ve Puanlanması

LİSEYKÖ, liselerdeki okul yaşam kalitesi düzeyini öğrenci algılarına göre ölçmeyi amaçlayan Likert tipi, beşli derecelendirmeli bir ölçme aracıdır. Bu derecelendirme 1. Kesinlikle Katılmıyorum, 2. Katılmıyorum, 3. Biraz Katılıyorum, 4.

Katılıyorum, 5. Kesinlikle Katılıyorum şeklindedir. Ölçeğin başında çalışmanın amacı ile ölçek doldurulurken dikkat edilmesi gereken noktaların belirtildiği bir yönerge yer almaktadır. LİSEYKÖ’de yer alan 21 olumlu ifade 1, 7, 11, 12, 16, 21, 22, 23, 26, 31, 35, 38, 39, 40, 48, 49, 51, 55, 57, 60 ve 66 numaralı maddeler iken, 3, 5, 6, 14, 15, 18, 24, 25, 33, 50, 58, 59, 80 ve 81 numaralı maddeler ölçeğin 14 olumsuz ifadesini

oluşturmaktadır. Ölçekteki olumsuz ifadeler ters çevrilerek puanlanmaktadır. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 35, en yüksek puan is 175’tir. Beşli derecelendirmeli bir ölçekte sonuçların daha anlaşılır olabileceği düşünülerek ölçek toplam puanlarının yanı sıra bütün alt ölçekler için elde edilen toplam puanlar, madde sayısına bölünerek 1–5 arasında elde edilen değerler üzerinden işlemler yapılmıştır. Ölçekten alınacak yüksek puanlar, öğrencilerin okullarındaki yaşam kalitesi düzeyini yüksek algıladıkları; düşük puanlar ise bireylerin okullarındaki yaşam kalitesini yeterli bulmadıkları şeklinde yorumlanmaktadır. Ölçek puanları hem alt ölçekler bazında hem de ölçek toplam puanları üzerinden incelenebilmektedir.