1984’TEN GÜNÜMÜZE TOKİ ve KURUMSAL DÖNÜŞÜM SÜRECİ
4.2.1 TOKİ’nin Yeniden İnşası
Daha önceki bölümlerde belirtildiği gibi TOKİ, 2003 yılıyla birlikte ardı ardına gerçekleştirilen birçok yasa değişiklikleri ve düzenlemelerle yeniden kurgulanmıştır.
Bu düzenlemelerin en yoğunlaştığı yıllar hükümetin kurulmasından sonraki ilk iki yıldır. 2003 ve 2004 yılları arasında 6 temel yasal düzenleme ile TOKİ’nin görev ve yetkileri temelden değiştirilmiş ve yeniden tasarlanmıştır. Buna göre TOKİ’nin yeniden inşa sürecini 2003‐2004 dönemi ve 2005‐2010 dönemi olmak üzere iki farklı dönem altında incelemek mümkündür.
Birinci dönem İdare’nin en temel düzenleyici ve ayrıcalıklı yetkilere kavuştuğu dönemdir. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: 2003 YILI Emlak Bankası’nın tüm taşınmazlarının İdare’ye devri Hazine’ye ait arsa ve arazilerin İdare’ye bedelsiz devredilebilmesi Kuruma “özel şirket” niteliklerinin kazandırılması
Şirketler kurmak, kurulmuş şirketlere iştirak etmek, yurtiçi ve yurtdışında doğrudan veya iştirakleri aracılığıyla proje geliştirmek, İdare’ye kaynak sağlanmasını teminen kâr amaçlı projelerde uygulamalar yapmak veya yaptırmak
İdarenin kamu ihaleleri için geçerli olan şartlardan muaf tutulması
Konut Müsteşarlığı’nın feshedilmesi, görevlerinin büyük bölümünün İdare’ye aktarılması
2004 YILI
Plan Yapma ve Onama Yetkisi
Gecekondu dönüşüm projesi uygulayacağı alanlarda veya mülkiyeti kendisine ait arsa ve arazilerden konut uygulama alanı olarak belirlediği alanlarda veya valiliklerce toplu konut iskân sahası olarak belirlenen alanlarda çevre ve imar bütünlüğünü bozmayacak şekilde her tür ve ölçekteki imar plânlarını yapma, yaptırma ve tadil etmeye yetkisi
Kamulaştırma yetkisi
Gerçek ve tüzel kişilere ait arazi ve arsaları ve bunların içerisinde veya üzerinde bulunan her türlü eklenti ve yapıları kamulaştırmaya yetkisi
Tek başına gecekondu dönüşüm projeleri üstlenebilme yetkisi
Gecekondu dönüşüm projelerinin inşaat uygulamaları ile finans düzenlemelerini tek başına yapabilme, gecekondu bölgelerindeki gayrimenkul sahiplerinin ve yeni projede sonucunda hak sahibi olacak kişilerin haklarına konu gayrimenkullere değer biçme yetkisi
Arsa Ofisi Genel Müdürlüğü kapatılması; tüm gayrimenkulleri ile hak ve yükümlülüklerinin İdare’ye devredilmesi
Vakıf Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş.’nin İdare’nin iştiraki haline gelmesi Konut yanında, sanayi, eğitim, sağlık, turizm, kamu hizmetleri için arsa alışı ve
satışı yapabilme yetkisi
Diğer kamu kurumlarına, arsa ihtiyaçlarını TOKİ eliyle karşılamaları zorunluluğunun getirilmesi
Başbakan onayı ile belirlenecek Arsa Üretim Alanlarındaki hazine arazilerinin İdare’ye bedelsiz olarak devredilmesi
TOKİ’nin yeniden inşasında ikinci dönem olan 2005‐2010 döneminde ise aşağıdaki temel düzenlemeler gerçekleştirilmiştir:
2005 YILI
Sit ve koruma alanlarında tek başına yenileme projesi yapabilme yetkisi İdare’nin mali konularda Sayıştay denetimi dışında tutulması
2006 YILI
Belediyelere, TOKİ projelerine 15 gün içinde yapı kullanma izin belgesi verme zorunluluğunun getirilmesi ( Ayrıca “istenen diğer belgeler TOKİ tarafından daha sonra tamamlanır” hükmünün getirilmesi)
2007 YILI
İmar ve İskân Bakanlığı’nın, Gecekondu Kanunu kapsamındaki tüm görevlerinin TOKİ’ye devredilmesi
Gecekondu dönüşüm projelerinde sınır onayı yetkisi
Islah bölgeleri, gecekondu tasfiye bölgeleri, gecekondu önleme bölgelerinin sınır onayını yapma yetkisi: Tespit edilen sınırlar belediye encümenlerince öncelikle müzakere edilip karara bağlandıktan sonra onaylanarak, incelenmek üzere Toplu Konut İdaresi Başkanlığı'na gönderilir
Gecekondu dönüşümünde “Belediyeler ‐ TOKİ ortaklık ilişkisi”nin pekiştirilmesi
(İmar ve Islah Planları’nın, TOKİ denetiminde, belediyelerce hazırlanması, bu planların, İmar Kanunu hükümlerine bağlı kalınmaksızın hazırlanması, TOKİ’nin, plan tekliflerini ret veya onaylamaya yetkili kılınması, satın alma, kiralama, kamulaştırma gibi yetkilerin belediyelere de tanınması) Gecekondu dönüşüm projeleri için, hazine arazilerinin ve Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’na tahsisli arazilerin İdare’ye bedelsiz devredilebilmesi 2008 YILI Plan Yapma ve Onama Yetkisinin Revizyonu
Gecekondu dönüşüm projesi uygulanacak alanlarda veya mülkiyeti İdare’ye ait arsa ve arazilerde veya valiliklerce toplu konut iskân sahası olarak belirlenen alanlarda her tür ve ölçekteki planlar ile imar planlarını yapma, yaptırma ve tadil etme yetkisi 2010 YILI Arazi vergisinden daimi olarak muaf tutulması
Bu iki dönem incelenecek olursa, ilk dönemin TOKİ’nin en temel düzenleyici yetkilerine ve önemli kamu varlıklarına sahip olduğu dönem, ikinci döneminse bu düzenlemelere ilişkin teknik detayların tamamlandığı, özellikle de dönüşüm alanlarında gerçekleştirilecek müdahalelerin organizasyonunun pekiştirildiği dönem oldukları görülecektir.
Bu sebeple TOKİ’nin ilk uygulamaları temel düzenlemelerin gerçekleştirildiği 2004 yılı itibariyle kendisini göstermeye başlamıştır. Bu tarihten sonra TOKİ uygulamaları oldukça hızlı bir şekilde artmıştır.
TOKİ 2003 yılına hükümetin açıkladığı Acil Eylem Planı kapsamındaki Konut Seferberliği hedefleriyle girmiştir. Buna göre TOKİ önce 250.000 daha sonra 500.000 konut hedefiyle yola çıkmıştır. Öte yandan bu hedefleri gerçekleştirebilmek için ihtiyaç duyduğu düzenlemelere ağırlıkla 2004 yılı sonunda kavuşabilecektir.
2003 yılındaki ilk düzenleme 2001 yılında tasfiye olan Emlak Bankası’na1 ait varlıkların TOKİ’ye aktarılmasının 4864 sayılı kanuna2 işlenmesidir. İlgili Geçici Madde 4’te “Türkiye Emlak Bankası Anonim Şirketi tarafından Toplu Konut İdaresi Başkanlığına
devredilen varlıklarla ilgili iş ve işlemlere ilişkin hak ve yükümlülükler; 14.12.2001 tarihinden önceki dönem için Bankaya, bu tarihten sonraki dönem için Başkanlığa aittir.” hükmüne yer verilmiştir.
Bir sonraki düzenlemeler, 4966 Sayılı Kanun3 ile getirilmiştir. Bu kanun birden fazla kanunda değişiklik yapılmasına ilişkindir. Buna göre TOKİ’yi ilgilendiren yasa maddeleri aşağıdaki gibidir:
MADDE 2. ‐ 29.4.1969 tarihli ve 1164 sayılı Arsa Ofisi Kanununun ek 4 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
Ek Madde 4. ‐ Arsa Ofisi Genel Müdürlüğünün bağlı olduğu Bakan ve Maliye Bakanının müşterek teklifi ve Başbakanın onayıyla belirlenen Hazineye ait
1 Bu transferin 03.04.2001 tarihli Bakanlar Kurulu toplantısında alınan 2001/2202 sayılı kararı doğrultusunda imzalanan 14.12.2001 tarihli protokol ile gerçekleştirildiği belirtilmişti. 2 T.C. Resmi Gazete, 4864 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, (25130) 06/06/2003. 3 T.C. Resmi Gazete, 4966 Sayılı Bazı Kanunlarda ve Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri
arsa ve arazilerin mülkiyeti Arsa Ofisi Genel Müdürlüğüne veya talebi halinde Toplu Konut İdaresi Başkanlığına bedelsiz olarak devredilir. Kamu hizmetlerine ayrılan yerler aynı şartlarla Hazineye iade edilir.
Yasayla Konut Müsteşarlığı feshedilerek görevlerinin büyük bölümü TOKİ’ye aktarılmıştır. Ayrıca 4. Madde ile TOKİ’nin görev ve yetkileri değiştirilmiş, kuruma “özel şirket” nitelikleri kazandırılmıştır:
MADDE 4. ‐ 2985 sayılı Kanunun 9.4.1990 tarihli ve 412 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameyle eklenen ek 1 inci maddesinin (e) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiş, (h) bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki bentler eklenmiş ve mevcut (i) bendi (m) bendi olarak teselsül ettirilmiştir. e) Konut sektörüyle ilgili şirketler kurmak veya kurulmuş şirketlere iştirak etmek, ı) Ferdi ve toplu konut kredisi vermek, köy mimarisinin geliştirilmesine, gecekondu alanlarının dönüşümüne, tarihi doku ve yöresel mimarinin korunup yenilenmesine yönelik projeleri kredilendirmek ve gerektiğinde tüm bu kredilerde faiz sübvansiyonu yapmak, j) Yurt içi ve yurt dışında doğrudan veya iştirakleri aracılığıyla proje geliştirmek; konut, alt yapı ve sosyal donatı uygulamaları yapmak veya yaptırmak, k) İdareye kaynak sağlanmasını teminen kâr amaçlı projelerle uygulamalar yapmak veya yaptırmak,…
2003 yılında yürürlüğe giren 4964 sayılı kanun1 ile 4734 ve 4735 sayılı kanunlarda değişiklikler yapılmış; bu yolla İdarenin Kamu İhaleleri için geçerli olan şartlardan muaf tutulması sağlanmıştır. 4734 sayılı yasanın ilgili maddesi aşağıdaki gibidir:
c) (Ek: 30/7/2003‐4964/39 md.) 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu kapsamındaki projelerde, 5 inci maddenin beşinci ve altıncı fıkraları, 62 nci maddenin (a) ve (b) bentleri ile (c) bendindeki kamulaştırma, mülkiyet, arsa temini, imar işlemleri ve uygulama projesine ilişkin şartlar aranmaksızın ihaleye çıkılabilir. Ancak, ÇED raporu zorunluluğu bulunan hallerde sözleşme imzalanmadan önce bu raporun alınması zorunludur.
İlgili 5 inci maddenin beşinci ve altıncı fıkraları ve 62 nci maddenin (a), (b) ve (c) bentleri incelenmiştir. Buna göre TOKİ ihalelerinde aşağıdaki şartlar aranmayacaktır: Ödeneği bulunmayan iş için ihaleye çıkılmaz (TOKİ, çıkabilir). İhale öncesi ÇED zorunludur2 . 1 T.C. Resmi Gazete, 4964 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. (25200), 15/08/2003. 2 TOKİ için ihale öncesi ÇED raporu zorunluluğu kaldırılmış, sözleşme imzalanmadan önce yapılmasının yeterli olduğu karara bağlanmıştır. Ancak bu raporun olumsuz olması durumunda ne yapılacağına ilişkin herhangi bir kıstas belirtilmemiştir.
Kamulaştırma, mülkiyet, arsa temini, imar işlemleri ve uygulama
projesine ilişkin işlemler bitirildikten sonra ihaleye çıkılabilir (TOKİ,
bu işlemleri tamamlamadan da ihaleye çıkabilmektedir).
2004 yılına gelindiğindeyse TOKİ açısından en önemli değişikliklerden birisi olan, kurumun doğrudan Başbakanlığa bağlanması gerçekleşmiştir. Bu gelişme ile kurumun merkeziyetçi yapısı daha da güçlenmiştir.
Hemen akabinde TOKİ ve Türkiye kentleri için tarihi öneme sahip olan ve Toplu Konut Kanununda değişiklikler getiren 5162 sayılı kanun1 yürürlüğe girmiştir. Bu kanunla TOKİ’ye aynı anda “plan yapma ve onama”, “kamulaştırma yapma” ve “gecekondu dönüşüm projeleri üstlenebilme” yetkileri verilmiştir.
Yasadaki 2. Madde ile 2985 sayılı Toplu Konut Kanununun 4. Maddesi değiştirilmiştir. Maddenin TOKİ plan yapma ve onama yetkisi veren kısmı aşağıdaki gibidir:
Madde 4.‐ Başkanlık, gecekondu dönüşüm projesi uygulayacağı alanlarda veya mülkiyeti kendisine ait arsa ve arazilerden konut uygulama alanı olarak belirlediği alanlarda2 veya valiliklerce toplu konut iskân sahası olarak belirlenen alanlarda çevre ve imar bütünlüğünü bozmayacak şekilde her tür ve ölçekteki imar plânlarını yapmaya, yaptırmaya ve tadil etmeye yetkilidir. Bu plânlar, büyükşehir belediye sınırları içerisinde kalan alanlar için büyükşehir belediye meclisi tarafından, il ve ilçe belediye sınırları ile mücavir alanları içerisinde kalan alanlar için ilgili belediye meclisleri tarafından, beldelerde ve diğer yerlerde ilgili valilik tarafından, plânların belediyelere veya valiliğe intikal ettiği tarihten itibaren üç ay içerisinde aynen veya değiştirilerek onaylanması suretiyle yürürlüğe girer. Üç ay içerisinde onaylanmayan plânlar Başkanlık tarafından re’sen yürürlüğe konur.
İlgili madde TOKİ’nin plan yapma yetkisini kullanacağı durumları tanımlamaktadır. Buna göre TOKİ öncelikle valiliklerce “toplu konut alanı” ya da “toplu konut iskân sahası” olarak belirlenmiş alanlarda plan yapabilmektedir. Bu değişiklikle TOKİ o tarihe dek toplu konut alanı ilan edilmiş tüm bölgelerde plan yetkisini doğrudan devralmıştır. Mevcut toplu konut alanları da bu kapsamda değerlendirilmelidir. Buna göre TOKİ
1 5162 sayılı Toplu Konut Kanununda ve Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Eki Cetvelleri Toplu Konut İdaresi Başkanlığına Ait Bölümünde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 2 Buradaki “mülkiyeti kendisine ait arsa ve arazilerden konut uygulama alanı olarak belirlediği alanlarda” ifadesi daha sonra 2008 yılında 5793 Sayılı yasayla değiştirilmiştir. Cümleden “konut uygulama alanı olarak belirlediği alanlarda” ifadesi çıkarılmıştır. Bu değişiklik son derece önemli bir değişiklik
yapılaşma süreci neredeyse tamamlanmış olan eski toplu konut alanlarında da revizyon planlar ya da plan değişiklikleri yapabilecek, bu alanlardaki imar düzenini değiştirebilecektir. Ayrıca valiliklerin de merkezi yönetimin bir unsuru oldukları (merkezi yönetimce atanan tüzel kişilikler oldukları) düşünülürse TOKİ’nin plan yapmayı uygun bulduğu her alanı toplu konut alanı ilan ettirebilme yeteneği olacaktır1. TOKİ’nin plan yapma yetkisini kullanabildiği bir diğer durumsa gecekondu dönüşüm projeleri yapılacak alanlardır. Bu konu yetkiler bağlamında son derece karmaşık bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Süreç içerisinde Bayındırlık ve İskân Bakanlığı –daha sonra İmar ve İskân Bakanlığı‐, ilçe belediyeleri, büyükşehir belediyeleri gibi birçok kurum bu alanda yetki sahibi olmuşlardır. Belediyelere “dönüşüm projesi” yapma yetkisi bu kanundan bir sene sonra 2005 yılında verilecektir. Dolayısıyla bu tarihte TOKİ’nin tek başına dönüşüm projeleri yapma yetkisi söz konusudur. Bu yetki yalnızca madde 4’teki “Başkanlık, gecekondu dönüşüm projesi uygulayacağı alanlarda…” ibaresiyle belirlenmemiştir. Yasada yer alan ve Toplu Konut Yasasına eklenen Ek Madde 6 ile, aynı zamanda TOKİ’nin gecekondu dönüşüm projeleri konusundaki yetkileri tanımlanmıştır:
Ek Madde 6.‐ Başkanlık gecekondu bölgelerinin tasfiyesine veya iyileştirile‐ rek yeniden kazanımına yönelik olarak gecekondu dönüşüm projeleri geliştirebilir, inşaat uygulamaları ve finansman düzenlemeleri yapabilir. Bu amaçla gecekondu bölgelerinde, gerçek kişilerin ve özel hukuk tüzel kişilerinin mülkiyetinde bulunan gayrimenkuller ile 24.2.1984 tarihli ve 2981 sayılı İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak Bazı İşlemler ve 6785 Sayılı İmar Kanununun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanuna göre hak sahibi olan kişilerin haklarına konu gayrimenkullerin değeri Başkanlık tarafından tespit edilir ve Başkanlık bu kişilerle proje çerçevesinde anlaşmalar yapabilir. Bu anlaşmaların usul ve esaslarını belirlemeye Başkanlık yetkilidir.
Gecekondu Dönüşüm Projesi çerçevesinde idare tarafından yapımı gerçekleştirilen konutların bedelleri proje uygulamalarının yapıldığı illerdeki mevcut ekonomik durum, doğal afetler, konut rayiç bedelleri ve gecekondu bölgesindeki kişilerin gelir durumu göz önünde bulundurularak gerekli görüldüğünde kamuoyuna ilân edilerek yapım maliyetlerinin altında tespit edilebilir. Bu madde uyarınca konut bedellerini, ödeme şeklini ve süresini
1 Bu konuda kimi istisnalar söz konusudur. Çalışmanın alan araştırması sonuçlarının tartışıldığı Bölüm
belirlemeye Toplu Konut İdaresi Başkanının önerisi üzerine Başkanlığın bağlı bulunduğu Bakan yetkilidir.
Buna göre herhangi bir kriter gözetilmeksizin TOKİ, gecekondu bölgelerinde “dönüşüm projeleri” uygulayabilecek, dolayısıyla Madde 4 ile bir arada düşünüldüğünde bu alanlarda planları da kendisi hazırlayabilecektir. Bu durum 2005 ve 2007’deki yeni düzenlemelerle sürece belediyelerin de dâhil olduğu karmaşık bir sisteme dönüşecektir.
TOKİ’nin plan yapma yetkisinin tanımlandığı bir diğer durumsa, TOKİ mülkiyetindeki alanlar üzerinde plan yetkisidir. 2004 yılındaki bu düzenleme TOKİ’ye mülkiyeti kendisine ait olan alanlarda da plan yapma yetkisi getirmiştir. Öte yandan ilgili maddede özel bir durum da tanımlanmıştır. TOKİ “mülkiyeti kendisine ait arsa ve arazilerden konut uygulama alanı olarak belirlediği alanlarda” plan yetkisini kullanabilecektir. Dolayısıyla bu alanlar için konut dışı uygulamalara yasa tarafından izin verilmediği düşünülebilir. Ancak TOKİ bu maddeyi delen uygulamalar gerçekleştirmiştir. Bu uygulamalarının bir bölümüne karşı davalar açılmıştır. Süreç tıkandığında ise kanunda yeni bir değişime gidilmiştir. 2008 yılında gerçekleştirilen bu düzenleme1 ile ilgili maddeden “konut uygulama alanı olarak belirlediği alanlarda” ifadesi çıkarılmıştır. Böylece TOKİ’nin hiçbir farklı koşul tanınmaksızın, mülkiyeti kendisine ait olan her yerde plan yapma ve onama yetkisini kullanabilmesi sağlanmıştır.
Yine aynı yasa (5793), söz konusu maddeyi daha da genişletmiştir. Cümleye yeni ifadeler eklenmiştir. Örneğin “…her tür ve ölçekteki imar plânlarını yapmaya, yaptırmaya ve tadil etmeye yetkilidir” ifadesi, “her tür ve ölçekteki planlar ve imar plânlarını yapmaya, yaptırmaya ve tadil etmeye yetkilidir” şeklinde değiştirilmiştir. Buna göre 3194 sayılı kanunda tanımlı, plan hiyerarşisinin tüm aşamaları kapsam içerisine alınmış görünmektedir.
2008 yılında yapılan bu değişikliklerden bir diğeri ise, plan yetkisinin tanımlandığı maddenin sonuna ayrı bir paragraf daha eklenmesidir. Bu paragraf, aşağıdaki gibidir:
Belediyeler, valilik veya Başkanlık tarafından onaylanan bu planlar; askı, ilan ve itiraza dair kararlar da dahil olmak üzere 3194 sayılı İmar Kanunu hükümlerine göre belediyeler ve ilgili kamu kurumları tarafından yapılacak tüm işlemler Başkanlık tarafından re’sen yapılmak suretiyle yürürlüğe konur.
2004 yılındaki düzenlemede yer almayan bu paragrafla İdare’nin plan yapmadan onamaya dek olan süreçteki yetkileri daha da genişletilmiştir. Süreç içerisinde planlama ilişkin yetkisini kullanan ve bu yetkiler doğrultusunda kararlar üreten bütün kurumların elinden bu yetkiler alınmıştır.
Özetle TOKİ’nin planlama yetkisini tanımlayan bu üç durum, gelecek süreçlerde TOKİ’nin plan yapma aşamasında “biri olmazsa öbürü tavrı” geliştirmesini getirmiştir. Tezin alan araştırması sonuçlarının değerlendirildiği Bölüm 6’da, söz konusu süreçlerin işleyiş mekanizması, araştırmanın yapıldığı yerler özelinde deşifre edilmiştir.
Toplu Konut Kanununda değişiklikler getiren 5162 sayılı kanun1 ile getirilen bir diğer önemli düzenleme, TOKİ’ye bu tez çalışması açısından son derece önem taşıyan “kamulaştırma” yetkisini getirmiştir. Buraya kadar tartışılan “plan yapma ve onama” yetkisini tanımlayan Madde 4’ün ikinci paragrafı aşağıdaki gibidir:
Başkanlık kanundaki görevleri çerçevesinde gerçek ve tüzel kişilere ait arazi ve arsaları ve bunların içerisinde veya üzerinde bulunan her türlü eklenti ve yapıları kamulaştırmaya yetkilidir. Başkanlık tarafından yapılacak kamulaştırmalar, 4.11.1983 tarihli ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 3 üncü maddesinin ikinci fıkrasındaki iskân projelerinin gerçekleştiril‐ mesi amaçlı kamulaştırma sayılır.
Kamulaştırma kanununa referansla tanımlanan bu yetkiye göre TOKİ, “kamu yararı kararı” alınması ve onaylanmasına gerek duymadan2 kamulaştırma yapabilmektedir. Ayrıca kamulaştırma kararının alınmasından sonra oluşturulacak “kıymet takdir komisyonunu”nun kurumun kendi bünyesi içinden üç kişiden oluşması karara bağlanmıştır3. Bu düzenlemelere göre TOKİ, plan yetkisinin de kendisinde olmasından ötürü plan yaptığı her alanda, hiçbir şekilde kamu yararı ilkesi gözetmeden istediği
1 5162 sayılı Toplu Konut Kanununda ve Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin
Eki Cetvelleri Toplu Konut İdaresi Başkanlığına Ait Bölümünde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
2 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu. Madde 6. 3 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu. Madde 8.
ölçüde ve kapsamda kamulaştırma yapabilecektir. 4966 sayılı yasayla gelen düzenlemeler sayesinde TOKİ’nin, mülkiyetindeki arsa ve arazileri istediği şartlarda üçüncü kişilere satabileceği de göz önünde bulundurulacak olursa, kamulaştırılmış alanların daha sonra üçüncü şahıslara da satışı söz konusu olabilecektir.
2004 yılında gerçekleştirilen bir diğer düzenleme 5273 Sayılı yasa1 ile Arsa Ofisi’nin kapatılmasıdır. Bu düzenleme ile Arsa Ofisi kapatılmış ve tüm gayrimenkulleri ile hak ve yükümlülükleri İdare’ye devredilmiştir. Bu devir TOKİ’nin etkinliği açısından bir diğer devrim niteliğindeki dönüşümdür.
TOKİ bambaşka bir kurumun yetki ve yükümlülüklerini bünyesine almış2, aynı zamanda kurumun son derece değerli gayrimenkul varlığına da sahip olmuştur. Arsa Ofisinin kapatılması ile Arsa Ofisi Döner Sermaye İşletmesinin hizmet binası ve lojmanları dışındaki tüm gayrimenkulleri ile İdare’ye devredilmiştir. Arsa Ofisi'ne ait toplam 4.030 adet ve 64.092.780 metrekare gayrimenkul TOKİ mülkiyetine aktarılmıştır3.
Arsa Ofisi’nin kapanması ve devri ile “Vakıf Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş.” de TOKİ iştiraki haline gelmiştir.
Yasa ile 29.4.1969 tarihli ve 1164 sayılı "Arsa Ofisi Kanunu"nun adı "Arsa Üretimi ve Değerlendirilmesi Hakkında Kanun" olarak değiştirilmiştir. 5273 sayılı yasa ile bu yasa yeniden ele alınmış, değiştirilmiştir.
5273 Sayılı kanun kapsamında tanımlanan değişiklikler ve Arsa Ofisi’nin kendi yetkilerinin devri ile TOKİ’nin elde ettiği yetkiler aşağıdaki gibi sıralanabilir: • TOKİ, konut yanında, sanayi, eğitim, sağlık, turizm ve kamu hizmetleri için arsa alışı ve satışı yapabilir4. 1 T.C. Resmi Gazete, 5273 Sayılı Arsa Ofisi Kanunu ve Toplu Konut Kanununda Değişiklik Yapılması ile Arsa Ofisi Genel Müdürlüğünün Kaldırılması Hakkında Kanun. (25671), 15/12/2004. 2 Kaldırılan teşkilatın yerine yeni bir teskilat kurulmamıştır. 3 Muğla Milletvekili Fevzi Topuz’un soru önergesine TOKİ tarafından verilen cevabi yazı için bkz. http://www2.tbmm.gov.tr/d23/7/7‐4231c.pdf, 31.07.2008
• “Arsa Üretim Alanı” Başbakanın onayı ile belirlenir1.
• Kamu tüzel kişiliğini haiz kuruluşlarla kamu kurumları arsa ihtiyaçlarını, İdare’ye bildirerek İdare eliyle karşılamak zorundadırlar2
• Arsa Üretim Alanlarındaki hazine arazileri bedelsiz olarak TOKİ’ye devredilir3.
• Arsa Ofisi Genel Müdürlüğü’nün hissedarı olduğu Vakıf Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı A.Ş.’nin %14 hissesinin denetimi TOKİ’ye aktarılmıştır4.
Burada önemle vurgulanması gereken TOKİ’nin Arsa Ofisi’nin kapanmasıyla bedelsiz