Telsiz, Telgraf ve Telefon Yoluyla Casusluk

Alman cephesinde yaĢanan bu casusluk olayının ardından savaĢın sonlarına doğru Çanakkale Grup Mıntıkasında tesadüfen öldürülmüĢ bir sığırcık kuĢu ele geçirilmiĢtir. Öldürülen bu kuĢun ayağına bağlı olan bir levhadan ise bunun bir muhabere kuĢu olduğu anlaĢılmıĢtır. V. Ordu Kumandanlığına yazılan bir telgraf ile grup mıntıkasında tesadüfen öldürülen bu sığırcık kuĢunun ayağında bulunan levhada ne gibi bir askerî malumatın yazdığı ve kuĢun ayağına ne suretle bağlı bulunduğunun bildirilmesi Osmanlı Ordu-yu Hümayun BaĢkumandanlık Vekâleti tarafından istenmiĢtir127

. Tesadüfen öldürülen bu sığırcık kuĢunun muhabere kuĢu olduğunun anlaĢılması üzerine, Çanakkale Grup Kumandanlığı, ordu mıntıkasında görülecek bu gibi Ģüpheli kuĢ ve güvercinlerin telef edilmesini istemiĢtir128

.

1.3.2. Telsiz, Telgraf ve Telefon Yoluyla Casusluk

I. Dünya SavaĢı‟nın hemen baĢlarında Rumların, özellikle Ruslara haber göndermek maksadıyla telsiz telefon haberleĢmesinden büyük ölçüde yararlandıkları görülmüĢtür.

125 ATASE, BDH. 391/39/1549/15-1. 126 BOA. DH. ġFR. 76/87. 127 ATASE, BDH. 391/39/1549/21-1. 128 ATASE, BDH. 391/39/1549/21.

50

Hatta bu konuda vilayet ve sancaklara gönderilen telgraflarda; telsiz telefon cihazlarının kurulumuna elveriĢli bina ve ormanlık alanların denetlenmesi ve bu cihazlara rastlanıldığı takdirde el konulması emri verilmiĢti. Bu emirlerin ardından yapılan aramalarda Heybeliada Rum Ticaret Mektebi‟nde telsiz ve telgraf haberleĢmesinde kullanılan araç gereçlere ulaĢılmıĢtır. Ayrıca Samsun‟da Doktor Altunyan adlı Ģahısta haberleĢme araçlarına dinamo görevi sağlayacak nitelikte bir röntgen cihazı ele geçirilmiĢtir129

.

Bu olayların ortaya çıkarıldığı bir dönemde Berlin Sefaretine gelen ve uzun müddet Ġstanbul, Ġngiltere ve Mısır‟da Ġngiliz ticarethaneleri adına komisyonculuk yaptığı belirlenen bir Alman‟ın ifadesine göre Beyoğlu‟nda Tünel Geçidi içinde Ġngiltere tebaasından McGill‟in Rusya Hükümetine ve Galata‟da Osmanlı Bankası civarında kâğıtçı Benjamin Rawe‟nin ise Ġngiltere Hükümetine Osmanlı Devleti‟nin askerî ve siyasî faaliyetleri hakkında casusluk yapıyordu. Ayrıca Wilcox namında bir Ġngiliz tarafından inĢa edilen gizli bir telsiz-telgraf hattından bahseden bu kiĢi, bunları yukarıda zikredilen casuslardan iĢittiğini söylemekteydi.

Ġngiliz Wilcox tarafından gizli bir telsiz-telgraf hattının oluĢturulması130, Osmanlı Devleti‟ni bu konuda birtakım önlemlere sevk etmiĢ olmalı ki BaĢkumandanlık Vekâletince “Telsiz Telgraf Yoluyla Casusluk” adlı rehber Osmanlı memurlarına dağıtılmak üzere gönderilmiĢtir131

.

Her ne kadar Osmanlı resmî makamları tarafından telsiz-telgraf konusunda gerekli önlemler alınmaya çalıĢılmıĢsa da yabancı güçler hesabına çalıĢan casusların bu sistemi kurma arzusundan vazgeçmedikleri görülmüĢtür. Ġstanbul‟da Rus postahanesi civarında oturan ve evinin altında saat ve fotoğraf araç gereçleri satan Vartan Bağosyan ile önceleri Merzifon ve sonrasında Ġstanbul‟da Fransız dersleri veren Agop Kalosyan‟ın ve arkadaĢlarından bir papazın Galata‟da olduğu iddia edilen telsiz-telgraf cihazını kullandıkları Atina Sefaretinden gelen 14 Ağustos 1915 tarihli yazıdan anlaĢılıyordu.

129

Önder Duman, Emperyal Bir Araç Olarak Rum-Pontus Sorunu (1908-1918), Ankara 2010, s. 67. 130

BOA. HR. SYS. 2266/15.

131 BOA. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Nezareti Altıncı ġube (DH. EUM. 6. ġube) 2/24. Telsiz telgraf vasıtasıyla uzak mesafelere kadar muhabere temini için büyük mikyasta alet ve edevata uzun anten yani hevâî nakil direğine ve bunun üzerinde gerilmiĢ tellere ihtiyaç olduğundan kolaylıkla görülebilir. Hâlbuki kısa mesafelerde bazı basit âlât ile nazar-ı dikkati calib olmayan hevâî nakiller ile telgraf alub vermek kabil olur. Telsiz telgrafta nazar-ı dikkate alınacak vasıta-i muhaberenin en mühimü anten yani nakil direğidir. Kısa mesafeler için anten direği yani hevâî nakil direğiyle hevâî nakiller vazifesini her cins madenden nakiller görebilir…

51

Ayrıca bu yazıda telsiz-telgraf cihazını çalıĢtırmak amacıyla kullanılan bir dinamonun varlığından söz edilmekteydi. Ancak Ġstanbul Polis Müdüriyeti‟nden Dâhiliye Nezareti‟ne gönderilen 27 Eylül 1915 tarihli telgrafta Galata‟da yapılan tüm aramalara rağmen Vartan Bağosyan adındaki Ģahsa ait bir dükkânın olmadığı ve bu dükkânda telsiz-telgraf cihazının bulunduğuna dair herhangi bir delile rastlanmadığı bildirilmiĢtir. Osmanlı Ordu-yu Hümayun BaĢkumandanlık Vekâletinden Emniyet-i Umumiye Müdüriyetine çekilen bir telgrafta ise Dedeağaç Eski Fransız Mektebi Müdürü bir papaza ait Ġstanbul‟da telgraf istasyonlarının bulunduğu ve bunlar vasıtasıyla düĢmana malumat verildiği, arama yapılsa dahi bu telgraf istasyonlarının bulunamayacak derecede gizli tutuldukları beyan ediliyordu. Aynı telgrafta Varna Osmanlı ġehbenderhanesi eski memurlarından olup Ġstanbul‟da olduğu düĢünülen Tartastan (Tartaciyan) adlı kiĢinin takibi ile ilgilenenlere ve arandığı bildirilen telsiz-telgraf aleti hakkında ilgililere gerekli uyarılarda bulunulması gerektiği beyan edilmiĢtir132

.

Kösten Adası‟ndan 30 Nisan 1916 tarihinde bir kayıkla dönen polis memuru Fahri Efendi‟nin ifadelerine göre de düĢmanın Kösten Adası‟nda bir taburdan fazla miktarda Ġngiliz piyadesiyle çeĢitli çapta birçok top ve firari Rumlardan oluĢturulmuĢ ve tahmini 130 kadar kiĢiden oluĢan bir çete, teyyare hangarı ile birlikte telsiz-telgraf istasyonu bulunmaktaydı¹³³.

Daha önce varlığından bahsettiğimiz Enez Casus TeĢkilatının haberleĢme ağında telsiz-telgraf hattı bulunmaktaydı. Bu komite, Enez‟de bulunan telsiz-telsiz-telgraf hattı ile ve Semendirek Adası‟na olan kablo vasıtasıyla haberleĢmeyi sağlıyordu. Bu iletiĢimin kurulmasında Enez134

halkının etkisi oldukça büyüktü¹³⁵.

Telsiz ve telgraf yoluyla yapılan casusluklar hakkında en dikkat çekeni Ģüphesiz Anamur Telgrafhanesi‟nde yaĢanan Ģüpheli bir haberleĢmenin yapılmasıydı. Bu haberleĢmenin nasıl gerçekleĢtiği ile ilgili olarak XII. Kolordu Kumandanı Fahrettin PaĢa‟nın 6 Eylül 1918 tarihli telgrafında farklı detaylar üzerinde durulmuĢtur. Söz konusu telgrafta yapılan haberleĢmenin Anamur Telgrafhanesi‟nin sahile yakın olmasından dolayı düĢman tarafından sahile çıkarılan bir telgraf makinesinin telgraf

132

BOA. DH. EUM. 5. ġube. 21/61-A. 133

ATASE, BDH. 3468/135/1-1.

134 ATASE, BDH. 3456/91/12-1;BDH. 3456/91/19. 135

52

tellerine bağlanması suretiyle olabileceği gibi farklı harp cephelerinde telsiz-telgraf makinesinin sahilde bulunan bir düĢman sefinesinden veya telgraf hududundan Ģamandıra Ģeklinde bir saç üzerinden sağlanılabileceği ihtimali üzerinde durulmaktaydı. Bunun yanında Anamur Telgrafhanesi‟nde tek baĢına kalan haber memuru tarafından tertip edilebileceğinin de ihtimal dâhilinde olduğu belirtilmiĢtir136

.