Irak ve Havalisinde Ġngiliz Casusluk Faaliyetleri

Ġngiltere‟ye casusluk edenler arasında Hindli Ġnayet Ali de bulunuyordu. Önceleri Bağdat Amerika Konsoloshanesi‟nde kapıcı iken harbin baĢlarında hareket ve tavırlarından Ģüphe edilmesi sonucu Deyrizor‟a sevk edilen Ġnayet Ali, ilerleyen dönemlerde çalıĢmak üzere bazı hemĢerileriyle birlikte önce Bağdat‟a ardından Ġstanbul‟a gelmiĢtir. Burada çalıĢırken memurlardan biri ile yaptığı konuĢmalardan Amerika Sefareti vasıtasıyla Ġngilizlere casusluk yaptığı anlaĢılmıĢ ve Muhacirin Müdüriyetince Halep‟e gönderilmiĢtir. Suriye‟de de düĢman kuvvetlere casusluk edeceği haber alınan Ġnayet Ali, Halep‟te tutuklanmıĢtır436

.

Ġngilizlere KirmanĢah ve Tahran Sefareti namına casusluk yaptığı ihbar edilen Ahmeddin adındaki Hindli ise Ġranlılar ile birlikte Sirkeci‟de Hüdavendigar Oteli‟nde ikamet etmiĢti. Bu Ģüphelinin gizli bir Ģekilde takibe alınması, evrak ve eĢyalarının aranması resmi makamlarca istenmiĢtir437

.

Daha çok Irak ve Suriye havalisinde Ġngiltere menfaatine çalıĢan Hintli casuslar, bazı dönemler Ġstanbul‟da da etkili çalıĢmalar yapmıĢlardır. Hatta Ġranlılarla birlikte bulunmaları faaliyetlerinin daha geniĢ düzlemde devam ettiğini göstermektedir.

3.2.8. Irak ve Havalisinde Ġngiliz Casusluk Faaliyetleri

Ġngiltere‟nin savaĢ boyunca Osmanlı coğrafyası üzerinde en fazla ilgi gösterdiği yerlerin baĢında Irak ve havalisi geliyordu. Bu bölgenin konumu ve etnik yapısı Ġngiliz idarecilerinin iĢlerini kolaylaĢtırmaktaydı. Daha savaĢın ilk yılında bilhassa Bağdat‟ta bulunan Hannani Ticarethanesi‟nin Ġsviçre‟nin Cenevre Ģehrinde bulunan Jibler Ticarethanesi ile olan istihbarat paylaĢımları bu durumu açıklar nitelikteydi. Bu iki ticarethanenin yazıĢma ve bilgi akıĢının temelinde Ġngiliz casusluğuna hizmet etmek

434

BOA. HR. SYS. 2266/78. 435

BOA. DH. EUM. 2. ġube 23/22. 436 BOA. DH. ġFR. 75/133. 437

156

yatıyordu. Osmanlı Devleti‟ne karĢı yapılan bu ayrılıkçı hareketler, Emniyet-i Umumiye Müdüriyetini harekete geçirmiĢ ve Bağdat Vilayetinin bu konuya dikkati çekilmiĢtir438

. Ġngilizler, Irak ve havalisinde önemli bir unsur olarak yer alan aĢiretlerden istifade etmek istemiĢlerdir. Hatta para karĢılığında Arap aĢiretlerini Osmanlı Devleti‟ne karĢı kıĢkırtmaktan geri kalmamıĢlardı439

. Ancak Ġngilizlerin bu tutumlarına ve bölgede yaĢanan casusluklara karĢı Osmanlı Devleti‟nin istihbarat elemanları daima teyakkuzda bulunmuĢlardır. Sivas Livası Kumandanı Sabri Bey tarafından Irak Kumandanlığına çekilen bir telgrafta, Aliyyülgarbi ahalisinden dört casusun Adel Sahili‟nden Kutül Amare istikametine geçtikleri bilgisi veriliyordu440

. Irak Kumandanlığı da bazı askerî makamlara çektiği telgraflarda biri çocuk dört kiĢinin Ġngiltere Hükümeti hesabına casusluk yaptığını beyan etmekteydi. Bunlardan ikisi Beni Lam AĢireti‟nin Süleyman Fırkası‟ndan yetmiĢ beĢ yaĢlarında esmer benizli, ak sakallı, uzun burunlu Mücemmid bin Avid ve oğlu yirmi iki yaĢında, uzun boylu esmer benizli ġab-ı Emred idi. Diğerleri ise El BudraçAĢireti‟nden elli beĢ yaĢında kısa boylu buğday benizli bir Ģahıs ile on iki yaĢında esmer benizli bir çocuktu441

. Irak ve Havalisi Kumandanlığının Kut garbındaki karargâhından çıkan ve Bağdat Vilayetine, Kerbela Mutasarrıflığına, Diraniye ve Hille Kaymakamlıkları ile Fırat Müfrezesi Kumandanlığına gönderilen telgraflarda, Nasıriye ahalisinden kısa boylu, köse ve uzun sakallı, buğday benizli bir Ģahsın Ġngiliz casusu olduğu bildiriliyordu442

. Hasan bin Alviye adında olan bu casusun ayrıca Ġngilizlerden aldığı bin rupiyle Hille cihetine savuĢtuğu, aranması ve yakalanması gerektiği ifade edilmekteydi⁴⁴³. Hasan bin Alviye‟nin Hille tarafına geçtiği istihbaratı ardından Ġngilizlerin Hille‟ye ve Hille yoluyla diğer bölgelere çok sayıda casus gönderdikleri haber alınmıĢ ve bunların takibi ve yakalanmaları için Komiser Rıza Tevfik ile birlikte iki polis görevlendirilmiĢtir444

.

Irak ve havalisinde Casim bin Mehmed adındaki casus, eskiden beri Ġngilizlerin emrinde çalıĢıyordu. Bu casus orta boylu, zayıf beyaz benizli, uzun ve örülmüĢ saçlı olup otuz yaĢında bir Arap‟tı. Ayrıca bu kiĢinin kısa beyaz entari ve yine kısa bir ceketle

438

BOA. DH. EUM. 5. ġube 30/56-D. 439

Servet AvĢar, “Birinci Dünya SavaĢı‟nda Irak Cephesi‟ndeki AĢiretler ve Casusluk Faaliyetleri”, Askeri Tarih

Bülteni, sayı 52, s.131. 440 ATASE, BDH. 3646/195/5-14. 441 ATASE, BDH. 3679/357/7-1. 442 ATASE, BDH. 3682/368/67-1. 443 ATASE, BDH. 3682/368/67. 444 AvĢar, s.131.

157

dolaĢtığı XVIII. Kolordu Kumandan Vekili ġevket PaĢa tarafından ifade ediliyordu445 . Ġngilizler Irak ve havalisine gönderdikleri misyoner ve casuslar vasıtasıyla Osmanlı ordusunun her türlü harekâtları hakkında bilgi sahibi olmaktaydılar446

.

Yine bu bölgede Ġngiliz emellerine Azra adında bir Musevi casus hizmet etmekteydi. Hatta bunu teyit eden birtakım vesikalar dahi bulunmuĢtu⁴⁴⁷. Bunların dıĢında Ġngilizlerin en önemli casuslarından biri Bağdatlı Said Abdurrahman, diğeri ise Bağdat‟ta bulunan Musullu Aziz‟di. Bunlardan Said Abdurrahman‟ın Halep‟e gönderildiği Karargâh-ı Umumiden bildirilmiĢtir448

.

Görüldüğü gibi Arap aĢiretlerin ve bölge halkının Ġngiliz çıkarlarına hizmetleri azımsanamayacak ölçüde cereyan etmiĢtir. Bu hizmetleri karĢılığında kendilerine çeĢitli yollardan yüklü paralar verilmekteydi. Para transferinde ilginç bir detay ise Hintli zengin bir Müslüman‟ın bağıĢ adı altında para transferiydi. Yine Kerbela, Necef ve Kazımiye‟de hem bu Hindli namıyla hem de çeĢitli isim ve bahanelerle Bağdat Ġngiltere Konsolosu tarafından para dağıtılmaktaydı. BaĢka bir belgede, Hintli bir kiĢi tarafından Necef ve Kerbela‟daki ulemanın en büyüğü olan zata verilmek üzere senelik elli bin rupi bağıĢlandığı yazmaktaydı. Bu para Ġngiliz konsolatosu vasıtasıyla geliyordu ve Ġngilizler bu meblağın bir kiĢiye verilmesini uygun görmeyerek daha fazla kiĢiden istifade etmek arzusundaydılar. Fakat bu durum, ulema tarafından kabul görmemiĢtir. Sadece ulema arasına ikinci derecedeki adamlar dâhil edilerek para otuz kiĢiye her yıl taksim edilmiĢtir. Bu para akıĢı harbin ilanından sonra Amerika konsolosu tarafından sağlanmıĢtır. Dolayısıyla Necef ve Kerbela‟dan son zamanlarda birçok kiĢinin para almak için Amerika konsolosuna gelip gittikleri görülmüĢtür449

. Hatta bu sıralarda Ġngiltere tebaasından iki kiĢi, Amerika konsoloshanesinden para almak üzereyken yakalanarak Divan-ı Harbe gönderilmiĢlerdir⁴⁵⁰.

Sonuç olarak, Irak ve havalisinde Ġngiliz casusluk faaliyetlerinin oldukça yoğun bir Ģekilde yaĢandığını söyleyebiliriz. Özellikle bu coğrafyada Arap aĢiretlerinden önemli ölçüde yararlanan Ġngiltere, bunun için büyük paralar harcamaktan çekinmemiĢtir.

445

ATASE, BDH. 4300/125/37.

446 Erol Güngör, Türkiye‟de Misyoner Faaliyetleri, Yayına Haz. Murat Emre ġahin, Hisar Kültür Gönüllüleri, 2003, 96.

447

AvĢar, s.133. 448

BOA. DH. EUM. 5. ġube 57/32.

449 ATASE, BDH. 3679/357/30-4; BDH. 3645/193/42; BDH. 3645/193/42-3. 450

158