Ayvalık ve Havalisi Casus TeĢkilatı

Midilli Adası‟nın karĢısında yer alan Ayvalık (Kidoniye), Rumlar ile özdeĢleĢmiĢ bir kıyı kentiydi. Bu havalide özellikle kıyı kesiminde Rumlar oldukça kalabalık bir nüfusa sahipti. Hatta halkın % 99‟unun Rum olduğu dahi söylenmekteydi93

. Rum halkının bu nüfus potansiyeli Osmanlı Devleti için gittikçe önemli bir sorun haline gelmiĢtir. I. Dünya SavaĢı sırasında bu sorunlar düĢman menfaatine yönelik casusluk faaliyetleri Ģeklinde patlak vermeye baĢlamıĢtır.

Dolayısıyla savaĢ döneminde Osmanlı askerî kuvvetlerinin Ayvalık‟ta bulunan Çıplak Adası‟na yaptığı bir baskında Ayvalık‟ta bir casus teĢkilatının olduğu anlaĢılmıĢtır. Bu casus komitesinin ortaya çıkarılması ile birlikte komite mensupları tutuklanmaya baĢlanmıĢtır. Ayrıca Ayvalık‟ta Ģüpheli ve tehlikeli kiĢilerin hanelerinde aramalar yapılacağı ve zararlı evrak bulunanların evraklarıyla beraber Ġzmir Divan-ı Harbi Örfisine gönderilmeleri gerektiği Ayvalık Mıntıkası Kumandanlığına bildirilmiĢtir94

. Ayvalık‟ta oluĢturulan casus teĢkilatının üyeleri, yakalandıktan sonra Divan-ı Harbi Örfiye gönderilmiĢlerdir. Bu esnada Divan-ı Harbi Örfilerde yargılananların kimlikleri ve aldıkları cezaları gösteren tablo aĢağıda gösterilmiĢtir:

93 Georgios Nakracas, Anadolu ve Rum Göçmenlerin Kökeni, Ġstanbul 2005, s.112-113. 94

35

Tablo 1: Ayvalık’ta Casusluktan ve Vatana Ġhanet Suçundan Yargılanan ġahıslar

Hıyanet-i Harbiye ve Casusluktan Maznun Olanlar Esami-i Mahkumin Sübut-u Cürm Tatbik Olunan

Madde-i Kanuniye

Tayin Olunan Ceza

Mülahazat

Ayvalık Panai Kilisesi‟nde Rahip Mihal oğlu Papa Stefanos

Casusluk Hıyanet-i Harbiye Kanununun ondördüncü maddesinin beĢinci fıkrası

Ġdamına Mezkûr cinayatın icrası için Midilli‟den ücret alarak kendisine gönderilen 40 liranın Hıyanet-i Harbiyye Kanununun 16. maddesi mucibince istirdadına Ayvalığın Aya Yorgi

Mahallesi‟nden Panayot oğlu Kasap Nikoli Zirov

Casusluk Hıyanet-i Harbiye Kanununun ondördüncü maddesinin beĢinci fıkrası

Ġdamına Ayvalık Yunan Konsolatosu

Kavası Yorgi Oğlu Niko Yacosi

Casusluk Hıyanet-i Harbiye Kanununun ondördüncü maddesinin beĢinci fıkrası

Ġdamına Ayvalık‟ın Aya Dimitri

Mahallesi‟nden Anastas oğlu Dimitri Yorgala

Casusluk Hıyanet-i Harbiye Kanununun ondördüncü maddesinin beĢinci fıkrası

Ġdamına

Ayvalık Aya Dimitri Mahallesi‟nden Yorgi oğlu Ekmekçi Yani Dimoplo

Casusluk Hıyanet-i Harbiye Kanununun ondördüncü maddesinin beĢinci fıkrası

Ġdamına

Ayvalık‟ın AĢağı Panai Mahallesi‟nden Ustratyu oğlu Nikola Rafael Casusluğun esbab ve vesaitinin ibka‟ını ihzar Hıyanet-i Harbiye Kanununun on dördüncü maddesinin beĢinci fıkrası BeĢ sene müddetle kürek cezası Ayvalık‟ın AĢağı Panai

Mahallesi‟nden Andon oğlu Nikoli Guta Casusluğun esbab ve vesaitinin ibka‟ını ihzar Hıyanet-i Harbiye Kanununun ondördüncü maddesinin beĢinci fıkrası BeĢ sene müddetle kürek cezası

Avusturya devlet-i fahimesi Fahri Konsolosu Doktor Nikola Salta

Casuslarınvürudundan haberdar olduğu halde hükümeti ihbarda ihmal

Hıyanet-i Harbiye Kanununun onuncu maddesi

Altı mah hapis

Ayvalık Düyun-ı Umumiye

ketebesinden Mihal oğlu Ġlya ^Casusların vürudundan haberdar olduğu halde hükümeti ihbarda ihmal Hıyanet-i Harbiye Kanununun onuncu maddesi

Altı mah hapis

Ġzmir‟in Poligonda asker Nikoleven Anagnost Parti

Sansürsüz mekatibi nakl etmek Askeri Ceza Kanununun doksansekizinci maddesi Üç mah prangabend

Ġzmirli Grigoryadi oğlu Hristo Sansürsüz mekatibi nakl etmek Askeri Ceza Kanununun doksansekizinci maddesi Kırk beĢ gün pranga

Ġzmirli Sofokli Nikolaidi oğlu Dimitri Mavros Sansürsüz mekatibi nakl etmek Askeri Ceza Kanununun doksansekizinci maddesi Kırk beĢ gün pranga

36

Yukarıda ismi geçen Ģahıslardan Avusturya‟nın Ayvalık Fahri Konsolosu Nikola Salto‟nun casusluğunun tespit edilmesi, Enver PaĢa‟nın dikkatini çekmiĢtir. Çünkü Enver PaĢa, savaĢta müttefiki olduğu Avusturya‟nın Rum, Ermeni ve Yahudi gibi kendi tebaasından olmayan milletlerden fahri konsolos istihdam etmemesi gerektiği düĢüncesindeydi95

.

Yabancı güçlerin Osmanlı topraklarındaki konsoloshanelerinde bulunan kiĢilerin kendi devlet hesabına çalıĢmaları, Osmanlı Devleti‟ne karĢı ihanetleri savaĢ dönemi boyunca görülmüĢtür. Bununla birlikte Osmanlı Devleti‟nde yaĢayan gayrimüslim tebaanın dini temsilcileri de Osmanlı Devleti‟ne karĢı casusluk faaliyetinde bulunmaktan geri kalmamıĢlar, hatta sistemli olmaya da gayret göstermiĢlerdir. Nitekim Midilli Casus Heyetinin Ayvalık temsilcisi ve aynı zamanda Ayvalık Metropoliti olan Grigoriadis Efendi, casusluk suçundan dolayı XVII. Kolordu Kumandanlığınca Ġzmir‟e gönderilmiĢtir. Grigoriadis, ilk etapta Ġzmir Hapishanesi‟ndeki Jandarma Bölük Dairesi‟nde ve Polis memurlarına mahsus odada firarına meydan verilmeyecek bir Ģekilde tutulmuĢtur. Daha sonraki dönemde ise casusluk ve hıyanet-i harbiye maddesinden dolayı tutuklu bulunan Ayvalık Rum Metropoliti Grigoriadis Efendi‟nin 49. Fırka Kumandanlığından talebi üzerine fırka karargâhına sevk edilmiĢ olduğu Ayvalık Kaymakamlığından bildirilmiĢtir96

.

Bunların dıĢında Ayvalık metropolitinin Venizelos tarafından kurulan siyasi oluĢumun Ayvalık reisi olduğu ve casusluk yaptığı, düĢmanla istihbarat paylaĢımında bulunduğu Ayvalık Mıntıkası Kumandanlığına haber verilerek97

oluĢumun Yunanistan ile iĢbirliği içinde olduğuna dikkat çekilmiĢtir.

Görüldüğü gibi Rumların önemli bir nüfusa sahip olduğu Ayvalık ve havalisinde kurulan casus teĢkilatlarında konsolosluk çalıĢanlarından ve dini temsilcilerden etkili bir Ģekilde istifade edilmiĢtir. Osmanlı Devleti bu oluĢuma karĢı gerek konsolosluk konusunda Avusturya‟ya yaptığı talep ile gerekse Ayvalık‟ta casusluğa adı karıĢan Rum metropolitinin de dâhil olduğı birçok Ģahsı yargılayarak tedbirler almaya çalıĢmıĢtır. Ancak bu havalide casuslukların üst düzeyde yaĢandığı her haliyle bellidir. Çünkü

95 BOA. HR. SYS. 2169/18. 96 BOA. DH. ġFR. 584/102; DH. ġFR. 584/71. 97 ATASE, BDH. 3454/83/213.

37

Ayvalık‟ın gerek Midilli‟ye yakınlığı ve Midilli‟de kurulmuĢ olduğu beyan edilen casus teĢkilatı ile bağlantısı gerekse Venizelos Partisinin Rumlar üzerindeki etkisi aĢikârdır.