Tedarikçi Seçiminde Kullanılan Teknikler

Tedarikçi seçim süreci, günümüz rekabetçi iş dünyasının en riskli faaliyetlerindendir. Bu sürecin yanlış bir şekilde yerine getirilmesi sonucunda alıcı işletmeler, önemli finansal ve operasyonel kayıplarla karşılaşmaktadırlar. Bundan dolayı, tedarikçi seçim süreci takım dinamiğine dayalı bir şekilde tanımlanarak sürecin kolay bir şekilde işleyebilmesi için tedarikçi önerilerinin değerlendirilmesinde temel kriterler listesinin hazırlanması gereklidir (Yiğit vd., Erişim Tarihi: 23.08.2011).

. .

. . . Tedarikçi Seçimi

Kalite Esneklik Teslimat Maliyet

Tedarikçi seçimi bir karar verme problemi olarak günümüz işletmelerin karşılaştıkları bir durumdur. Bu durumun çözümüne yönelik birçok değişik model önerilmiştir. Tedarikçi seçim probleminde kullanılan modeller çeşitli sınıflara ayrılmaktadır. Bunlar arasında tek ya da çok ölçütün değerlendirmeye alınması, tek ya da çok dönemi kapsaması, ürün miktarına bağlı olarak fiyat indiriminin söz konusu olması bulunmaktadır (Mirmahmutoğulları, 2007: 30).

Tedarikçi seçiminde öncelikle işletmenin gereksinimleri çerçevesinde tedarikçiler, yurtiçinde faaliyet gösteren tedarikçiler ve uluslararası arenada faaliyet gösteren tedarikçiler olarak kategorize edilirler. Daha sonraki aşamada tedarikçiler ürettikleri ürün ve ekipmanlara göre sınıflamaya tabi tutulurlar. Tedarikçi seçiminde potansiyel tedarikçiler ön değerlendirme formları doldurarak kendileri hakkındaki mevcut bilgileri parçası olmak istediği tedarik zinciri ile paylaşmaktadırlar. Tedarik zincirleri tedarikçi seçimi ile ilgili ilk değerlendirmeyi söz konusu formlar üzerinden yapmaktadırlar (Görçün, 2010: 126).

Tedarikçi seçimi süreci;

 Tedarikçi seçme ihtiyacının oluşması,  Önemli tedarik ihtiyaçlarının belirlenmesi,  Tedarik stratejisinin belirlenmesi,

 Potansiyel tedarik kaynaklarının belirlenmesi,

 Uygun tedarikçi seçme ve değerlendirme yönteminin belirlenmesi,  Seçilen yöntemin uygulanması,

 Yöntemin sonuçlarına göre uygun tedarikçinin bulunması,

 Uygun tedarikçinin seçilmesi ve değerlendirilmesi aşamalarından oluşmaktadır (Karakış, 2007: 63).

Şekil 2.4. Tedarikçi Seçimi Konumlandırmasında Karar Verme Metotları

Kaynak: De Boer vd., 2001: 79.

Tedarikçi değerlendirme süreci tedarik zincirinin etkili bir şekilde yönetimi için birçok olgunun bir arada göz önünde bulundurulmasını gerektiren kritik bir karar verme sürecidir. İşletmeler geleneksel tedarikçi değerlendirme yöntemleri ile karar verme sürecinde sadece finansal ölçütleri kullanırken, sonraki yıllarda geliştirilen yöntemler ise tedarikçi değerlendirme ve seçim işlemi için fiyat ölçütünün tek başına yeterli olmadığını ve başka ölçütlerin de göz önüne alınması gerektiğini ortaya koymuşlardır (Türer vd., 2009: 32).

Tedarikçi seçme süreci, kalite, fiyat, teslimat süresi gibi kriterlerin ekseninde en uygun tedarikçinin seçilmesidir (Karakış, 2007: 63). Tedarikçi seçiminde karar vericiler tarafından düşünülen en popüler kriterler ise kalite, teslimat, fiyat/maliyet, üretim yeteneği, servis, yönetim, teknoloji, araştırma ve geliştirme, finans, esneklik, itibar, ilişki, risk, güvenlik ve çevredir. Tedarikçi seçimi kararları farklı kriterlerin değerlendirilmesini içerdiği için bu süreç çok kriterli bir karar problemi olarak karşımıza çıkmaktadır (Supçiller ve Çapraz, 2011: 2). Takip eden başlıklarda tedarikçi seçiminde kullanılmakta olan tekniklerden bazıları açıklanmaktadır.

2.1.2.1. Faaliyet Tabanlı Maliyetlendirme Yaklaşımı

Faaliyet Tabanlı Maliyetlendirme, tedarikçi seçme ve değerlendirme sürecinde kullanılan yaklaşımlardan biridir (Karakış, 2007: 67). Faaliyet Tabanlı

Satın alınacak mı?/Satın alınmayacak mı?

Az tedarikçiyle mi/Çok tedarikçiyle mi çalışılacak? Mevcut tedarikçi değiştirilecek mi?

Daha fazla mı/Daha az mı kriter?

Bütün tedarikçileri denetim altında tutmak gerekli mi?

Satıcıların listesi, onaylanmış satıcılar Fiyat analizi, sipariş dağıtma

Kalitatif Araçlar

(Görme analizi, beyin fırtınası vs.)

Kantitatif Araçlar

(Veri madenciliği, optimizasyon teknikleri, çoklu karar verme teknikleri vs.) Problemi Formüle Etme Formülasyon Kriterleri Nitelik Son Seçim

Maliyetlendirme sistemi, amaçların tanımlanması ile başlayan ve uygulanması ile sona eren bir süreçtir. Bu süreç içerisinde her aşamada alınan bir karar, diğer aşamalardaki kararları da etkiler (Aslan, 2008: 525). Bir işletmeye ait faaliyetler ve mamullerle ilgili veri tabanını oluşturan, işleyen ve onu koruyan bir bilgi sistemi olan Faaliyet Tabanlı Maliyetlendirme Sistemi, yönetim tarafından hem mamullerle hem de faaliyetlerle ilgili çeşitli amaçlar için kullanılmaktadır. Faaliyet Tabanlı Maliyetlendirme, gerçekleştirilen faaliyetleri tanımlayarak bu faaliyetlerle ilgili maliyetleri izler ve faaliyetlere ait olan maliyetlerin, mamullere yüklenmesinde mamullerle ilgili faaliyet tüketimini yansıtan çeşitli maliyet dağıtım anahtarlarını kullanır. (Alkan, 2005: 43).

Faaliyet Tabanlı Maliyetlendirme sisteminde temel olarak iki aşamadan bahsedilmektedir. İlk aşamada işletme kaynaklarının, üretim sürecinde karşılaşılan faaliyetler tarafından tüketilmesi belirlenir. İkinci aşama, faaliyetlerin tüketmiş olduğu maliyetler ile üretmiş olduğu mamul ya da hizmetler arasında bir ilişki kurulmaktadır. Bunun için öncelikle, işletmenin faaliyet havuzunda işletmenin üretim sürecinde gerçekleştirmiş olduğu üretim ve buna benzer faaliyetler toplanarak bu havuzların maliyeti belirlenir. Ardından, faaliyet havuzlarında birikmiş olan maliyetler mamul veya hizmet ile ilişkilendirilir (Bengü ve Arslan, 2009: 58).

2.1.2.2. Toplam Maliyet Yaklaşımı

Toplam Maliyet Yaklaşımı müşteri beklemesi maliyetini ve her bir süreçte iyi bir servis tedariği sağlaması maliyetini minimize etmeyle uğraşır (Zhao vd., 2002: 350). Bu yaklaşım işletmeler tarafından değişik biçimlerde kullanılmaktadır. Örneğin “Maliyet-Oran Yöntemi” kalite, teslimat ve hizmet maliyetinin toplam teslimat maliyeti içindeki oranının muhtemel her bir tedarikçi için analiz edilerek hesaplanmasına dayanmaktadır. Bu bağlamda, maliyet oranı en yüksek tedarikçiler yerine, toplam teslimatlarda en az maliyet oranına sahip tedarikçiler seçilmektedir (Karakış, 2007: 72).

2.1.2.3. Veri Zarflama Analizi

Veri Zarflama Analizi (VZA) tedarikçi seçiminde ve tedarikçi değerlendirme problemlerinde etkili ve popüler bir tekniktir (Çelebi ve Bayraktar, 2008: 1699).

VZA birden çok ve farklı ölçekler vasıtasıyla ölçülmüş veya farklı ölçü birimlerine sahip girdi ve çıktıların kıyaslanmasının zorlaştığı durumlarda, karar birimlerinin göreli performansını ölçmeyi amaçlayan Doğrusal Programlama tabanlı bir tekniktir (Kayalıdere ve Kargın, 2004: 203).

2.1.2.4. Analitik Hiyerarşi Prosesi Yöntemi

Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP), faktörlerin hiyerarşik bir yapı içerisinde sıralandıkları bir yaklaşım sunmaktadır. AHP, sınırlı sayıda alternatif arasında tercih yapılmasını sağlarken, karara ilişkin faktörlerin değerlendirilerek ağırlıklarının hesaplanması esasına dayanmaktadır (Kasapoğlu Akçay ve Şimşek, 2006: 44).

İşletme yöneticileri, tedarikçi seçimi gibi kritik kararlar verirken güvenilir değerlendirme süreçlerine ihtiyaç duyarlar (Ecer ve Küçük, 2008: 355). AHP kullanımında kriter ve alt kriterlerin üstünlükleri belirlenebilmekte ve bu üstünlükler sistematik bir şekilde karşılaştırılıp değerlendirilmesi mümkün olmaktadır. Elde edilen bilgilerin ışığında en iyi tedarikçinin seçimi ve tedarik sistemlerinin etkinliğinin karşılaştırılması yapılabilmektedir (Dağdeviren ve Eren, 2001: 43).

2.1.2.5. Matematiksel Programlama Yöntemi

Matematiksel Programlama Yöntemi çoğunlukla nicel kriterleri değerlendirmektedir. Bu kriterler lineer, tamsayı ya da hedef programlama modelleridir. Matematiksel programlama, karar vericinin karar problemindeki değişken değerlerini (kâr, maliyet vb.) değiştirerek maksimize veya minimize edilebilen bir matematiksel amaç fonksiyonu olarak formüle edilebilmesini sağlamaktadır (Şen, 2007: 53).

2.1.2.6. Kümeleme Analizi

Kümeleme Analizi, bir veri matrisinde yer alan ve gruplanmaları bilinmeyen birimleri birbirleriyle benzer alt kümelere ayırmaya yarayan yöntemler topluluğudur. Kümeleme analizinin esasını, veri setinde yer alan değişkenlerin, bireyler arasındaki uzaklığın temel alınarak benzer bireylerin aynı kümelerde toplanarak yeni bir bireyin hangi gruba dâhil olduğunun tahmin edilmesi oluşturmaktadır (Yılancı, 2010: 455). Bu analiz ile bazı kriterler ışığında bir grupta bulunan tedarikçilerin karşılaştırılması

ve bu karşılaştırılma sonucunda ise tedarikçilerin sınıflandırılması için kullanılabilir (Susuz, 2005: 22).

2.1.2.7. İstatistiksel Yöntemler

İstatistiksel yöntemler daha çok belirsizlik durumlarını indirgemek için kullanılmakta olup, bu yöntemlerden Karar Destek Sistemleri ve Monte Carlo Simülasyon’u kullanılmaktadır (Susuz, 2005: 33).

Karar Destek Sistemlerinin ana amacı karar vericileri, karar verme sürecinde bilgiyle desteklemek olan bilgisayar tabanlı bir bilgi sistemidir. Bu sistem üzerinde çalışırken, çözümleri için herhangi bir algoritma ya da prosedür geliştirilemediği için “yarı yapılı” olarak adlandırılan problemlerle ilgilenilmekte olup ancak insan ile bilgisayarın işbirliği neticesinde çözülebilmektedir (Tatlıdil ve Özel, 2005: 46).

Simülasyon, bir sistemde karşılaşılan problemleri çözerek sistemin işlemesini sağlamak amacı ile sistem modelinin tasarlanması ve bu model üzerinde denemeler yapılmasıdır (Tekin, 2008: 376). Genel olarak, bir probleme uygulanarak, problemin tesadüfi sayılar kullanılıp defalarca simüle edilerek, hesap edilmek istenen parametrenin bu simülasyonların sonucuna bakılarak yaklaşık olarak hesaplanması fikrine dayanan (Dinçer ve Koçak, 2005: 128) Monte Carlo Simülasyonu geçerli olan davranışın modellenerek, davranışla ilgili arzulanan bilgiye ulaşmak için veri üretme süreci olarak tanımlanmaktadır (Aygören, 2006: 202).

2.2. TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİNDE ALICI-TEDARİKÇİ