Tasvir 1 Sultan Orhan’ın Molla Alâeddin el-Esved’i Ziyareti

Nakkaşı: Ressam Nakşî

Konusu: Sultan Orhan’ın, bir sebeple Molla Alâeddin el-Esved’i ziyaretine gitmesi Yazma Eserde Bulunduğu Sayfa: 12 b

Eserin ebatları: 30 x 17,8 cm., (Minyatürün Ebadı 9,5 x 12 cm. ) Tekniği: Ezilmiş altın, su bazlı boya

Minyatürün Hattı: Ta’lik hattıyla yazılmıştır. Minyatürde pencere üzerinde

“Medrese-i Aliyyu’l Esved ba mekālime-i Sultan Orhan Gāzi” yazısı bulunmaktadır.

Bu yazı ta’lik, nesih benzeri özensiz bir hatla yazılmıştır. Ayrıca yanında mihrap minyatürü resmedilmiş ve “mihrab “ yazısı yazılmıştır.

Renk Açısından İncelenmesi:

Tasvirde yer alan konu, Alâeddin el-Esved’i evinde ziyarete giden Sultan Orhan (M 1324- 61)’ın, kendisine ilmi hususlarda yardımcı olacak bir kişi istemesi üzerine, Molla Alâeddin’in en iyi talebelerinden birisi olarak Molla Halil’i ona tavsiye etmesidir.

Sayfa düzeninde minyatürle birlikte üst ve alt pencere yazıları için kullanılacak alan, dış sınırda 2 mm. kalın ve onun iç kısmında 0,5 mm. iki ince altın cetvelle belirlenmiştir. Altın cetvellerin arasında ince 1 mm.lik iplikler, turuncu ve küf yeşili renkle çekilmiştir. 1 mm boşluk sonrası her sayfada çekilen lacivert iplikle cetvel çizgileri sona ermektedir.

Kompozisyonun yaklaşık 1/3’ lük kısmını oluşturan üstteki alan, bir cami kubbesi şeklinde altın cetvelin dışına taşırılmıştır. Kubbenin sağ yanında, ucu sayfaya sığmadığı için kesik görünen küçük bir minare bulunmaktadır. Bu kubbe ve üstteki iki satırlık yazılı alanın hemen altında iç mekânın çatısını aynı renkte, sıvama beyaz gümüştür. Her ikisinde de gölgelemeler ve detaylandırıcı tahrirler siyaha yakın bir koyu kahve ile yapılmıştır. Kubbenin uç kısmında yer alan alem, sıvama altındandır ve koyu kahverengi tahrir ile detaylandırılmıştır. Minarede zemin rengi olarak beyaz kullanılırken, üzerinde enine belirli aralıklarla kahverengi çizgiler çekilmiştir. Minarenin külahı47 ve köşeli şerefesinde yer alan pencereler siyahtır. Kubbenin hemen altındaki ince iki altın cetvel arasında küf yeşili bir pervaz bulunmaktadır ve bununla geometrik desenlerle süslenmiş kubbe duvarına geçiş yapılmıştır. Bu kısımda kullanılan renkler, kuzu48larda kullanılan turuncu, küf yeşili ve maviyle aynıdır. İki satırlık yazı sonrası, altın cetvelin altında yer alan iç mekâna ait çatı, ortada belirlenen bir noktadan sağa ve sola doğru eğimli çizilmiş koyu kahverengi dik çizgilerle detaylandırılmıştır. İçerde görünen pencerenin üstünde, “Medrese-i Aliyyu’l

Esved ba mekalime-i Sultan Orhan Gazi” yazısı yer almaktadır. Pencere ince altın

cetvellerle netleştirilmiş olup, küf yeşili bir ara pervaz ile belirginleştirilmiştir. İçerden bakıldığında dış mekân olduğu anlaşılan arka fondaki zemin, üzerine çiçek desenleri çizilmiş sıvama altındandır. İçerdeki görüşmeye şahit olan Molla Halil başında beyaz sarık ve üstünde siyah cübbe ile oldukça sadedir. Hemen sağında gri beyaz tonlama

47

Minarenin ucundaki koni şeklinde çatı kısmı.

48

yapılmış ağaç gövdesi bulunmaktadır ve pembe çiçekli dalların bir kısmı içeri kadar uzanmıştır.

Solda bağdaş kurarak oturan Sultan Orhan’ın arkasında, bütünün parçası olarak sade bir şekilde görünen kısım, mihraptır. Mihrap girintisinin dışındaki pervazda kullanılan süslemeler, iki ayrı iplik üstünde dönen rumi ve çift tahrir desen grubudur. Üstte yazısız bir kitabe kısmı bulnurken, “mihrap” yazısı altta mihrap girintisinde bir boşluğa sıkıştırılmıştır.

Minyatürde öne çıkan iki figürden Sultan Orhan, bulunduğu makamı yansıtır şekilde gösterişli işlenmiştir. Ellerin bilek kısmında lacivert iç gömlek görünmektedir. Onun üstünde vişne rengi entari bulunmaktadır. Önde uçları kıvrılan entarinin açık somon astarı, buraya bir hareketlilik kazandırmıştır. Belinde vişne rengi, beyaz ve altın çizgili kuşağı görünmektedir. Mint yeşili kaftanın yaka, kol ağızları ve ön kısmında siyah kürk bulunmaktadır. Hem entaride hem de kaftanda yer alan altın paletler görüntüyü oldukça zengin göstermektedir. Altınları ışıltılı hale getirmek için belli yerlerine iğne perdahı yapılmıştır. Başında kırmızı tac üzerine beyaz sarık oldukça düzenli bir simetriyle dolanmıştır. Siyah tüylü altın süslemeli sorgucu ile Sultan Orhan’ın kovuğu tamamlamıştır.

Alâeddin Esved’in kıyafeti çok sadedir. Başında beyaz iri bir kovuk bulunmaktadır. Açık mavi entarinin gölgelendirme taraması ve tahrirleri füme rengindedir, düğmeleri ise laciverttir. Belinde sade bir beyaz kuşak ve üzerinde de yine oldukça sade füme renkte kaftan görünmektedir. Kaftandaki gölgelendirmeler de entarideki açık mavi ile yapılmıştır. Alâeddin Esved’in sol elinde tuttuğu kırmızı renkli kitabın üzeri, altın şemse ve bordürle süslenmiştir. Altının üzerinde yer yer iğne perdahı ile ışıltı verilmiş olan kitabın arasında parmağı durmaktadır ve diğer elinin duruşu da bir konu hakkında izahatta bulunduğunu göstermektedir.

Sultan Orhan ve Alâeddin el-Esved’in oturduğu halı, kiremit rengidir ve üzerinde gücün simgesi çintemani desenleri beyaz ile kahverengi birlikte kullanılarak çalışılmıştır.

Ç. 1 (D.S. 2012)

Minyatür, uygulama sırası açısından değerlendirildiğinde, 1 numara vereceğimiz kısım, kompozisyonda yer alan kubbe zemini olmalıdır. 2 numarada sıvama altın kullanılarak yapılan kubbe alemi ve 3- 4 numaralarda ise minare ile külahı yapılmıştır. Kubbe altındaki, altın cetvel sonrası görünen 5 numaralı küf yeşili pervazın ardından, geometrik desenle süslü kubbe duvarı yer almaktadır. İç mekâna geçiş 7 numaralı cami çatısı ile başlamıştır. İç mekân duvarları zemin teşkil ettiği için diğer objelerden önce yapılmıştır ve 8 numara verilmiştir. İç mekândan dışarıya açılan bir pencere ile görünen sıvama altın arka fon 9 numaradır. Ağaçtaki çiçeklerin altında kalan küf yeşili pencere pervazı 10 numaradır. Molla Halil’in penceden içeri bakarken görünen siyah cübbeli bedeni 11, yüzü 12, cübbenin üstüne inen sakalı 13 ve başındaki beyaz kovuğu ise 14 numaradır. Dijital olarak büyütülüp bakıldığında fırça darbelerinden gri beyaz ağacın daha sonra çalışıldığı anlaşılmaktadır ve 15 numaralı objedir. Pembe bahar dalı çiçekleri ise 16 numara olarak pencere pervazından içeri sarkmıştır. Sultan Orhan’ın arkasında yer alan mihrap süslemeleri, 17 ve 18a numaralı işlerdir.

Sultan Orhan ile Alâeddin el-Esved’in oturdukları yerde aynı hizada çizilmesi, Osmanlı Devletin’de ulemaya verilen değerin gösterilmesi bakımından çok önemlidir. Bunun diğer bir göstergesi de, Sultan Orhan iki elini önünde saygıyla bağlamış halde otururken, Alâeddin el-Esved’in elindeki kitaba da vurgu yapılarak bir konu hakkında izahat verme halinde tasvir edilmesidir. Görüntü büyütülerek bakıldığında, Alâeddin Esved’in elindeki kitabın uç kısmı Sultan Orhan’ın dizinin üstünde görünmektedir. Hem bu sebepten, hem de çalışılan kısmın el altında kalmamasına dikkat edildiğini düşünerek, muhtemelen önce Sultan Orhan’ın çalışıldığını söyleyebiliriz.

Alâeddin el-Esved’e göre çok daha heybetli çizilen Sultan Orhan’ın renklendirilmesinde numarada öncelikli olan kısım 18b olarak bileklerin üstünde yer alan lacivert iç gömlektir. Bunun hemen arkasından çalışılan kısım vişne rengi entari olmalıdır. Ancak burada ellerin önde bağlı pozisyonunu düşünerek, 19 numara ile önce mint yeşili kaftanın, daha sonra 20 numara ile vişne rengi entarinin çalışıldığı söylenebilir. Bağdaş kurmuş şekilde oturan Sultan’ın entarisinin iki ucu dışa doğru kıvrılmış şekilde farklı bir astar rengiyle 21 numara olarak karşımıza çıkmıştır. Beldeki gösterişli kuşak 22 numara, yaka, kolağzı ve kaftanın açık kenarlarında bulunan kürklü kısım 23 numaralı çalışmalardır. Sultan Orhan’ın yüzü 24 numara, giysilerin üzerine inen sakalı 25 numara, başındaki sarığın tacı 26, oldukça simetrik ve düzenli görünen sarığı ve üstüne sarkan tüylü sorgucu 27 numaradır. Elleri en üst katmanda yer almıştır ve 28 numaradır.

Minyatürde öne çıkan diğer kişi dizüstü otururan ve kıyafetiyle oldukça sade görünen Alâeddin el-Esved’dir. Onun iç kıyafeti olarak entarisi 29 numara, beldeki kuşağı 30 numara, üstündeki kaftanı 31 numara, yüzü 32, giysilerin üstüne inen beyaz sakalı 33 numara, başındaki sarığı 34 numaradır. Görüntüye büyütülerek bakıldığında elinde yer alan 36 numara verilmiş kitabın, elden daha sonra çizildiği görülmektedir. Kitabın dışında görünen üç parmağın etrafında bırakılan boşluklar büyük ihtimalle, kırmızı boyanın parmaklara taşması tedirginliğiyle bırakılmıştır.