Tasvir 5 Molla Hasan Paşa

Tasvir 5 Molla Hasan Paşa

Nakkaşı: Ressam Nakşî

Konusu: Sultan Yıldırım Bayezid dönemi (M 1389- 1402) âlimlerinden Molla Alâeddin el-Esved oğlu Molla Hasan Paşa ile ondan ders alan bir talebesi tasviri. Yazma Eserde Bulunduğu Sayfa: 30 a

Eserin ebatları: 30 x 17,8 cm., (Minyatürün Ebadı 9,5 x 12 cm. ) Tekniği: Ezilmiş altın, su bazlı boya

Minyatürün Hattı: İki satırı üstte ve iki satırı minyatürün altında yer alacak şekilde dört satır olarak, siyah mürekkeple ve ta’lik hattıyla yazılmıştır.

Renk Açısından İncelenmesi:

Tasvirde yer alan kişiler, dönemin âlimlerinden Molla Alâeddin el-Esved oğlu Molla Hasan Paşa ile ondan ders alan bir talebesidir. Sayfa düzeninde minyatürle birlikte üst ve alt pencere yazıları için kullanılacak alan, dış sınırda 2 mm. kalın ve onun iç kısmında 0,5 mm. iki ince altın cetvelle belirlenmiştir. Altın cetvellerin arasında ince 1 mm.lik iplikler, turuncu ve küf yeşili renkle çekilmiştir. 1 mm boşluk sonrası her sayfada çekilen lacivert iplikle cetvel çizgileri sona ermektedir.

Kompozisyona geçişle birlikte, gökyüzünde zemin dolgusu sıvama altınla yapılmıştır. Sağ ve sol köşelerde kalan boşluklarda iki ayrı bulut kümesi çalışılmış, kızıl kahve ile altın üzerinde gölgelendirmeler yapılarak, koyu kahverengi ile tahrirler çekilmiştir. Bulutlardaki şekil, minyatür sanatında kullanılan klasik bulut formuna göredir. Bir sonraki toprak zemin rengi açık pembedir. Tepelerin uç kısmında, daha koyu tonla gölgeleme yapılmış ve tepenin sol yarısı siyahla konturlanmıştır. Lila renge yakın dalgalanmalar olan toprak zeminde, koyu pembe ile belirli aralıklarla minik çizgi desen uygulaması yapılmıştır. Bu zeminin sağ üst köşesine, olması gereken düz forma aykırı olarak, yan yatmış görünen bir ağaç çizilmiştir. Açık kirli sarı renkteki ağaçta, turuncuya yakın renkle tonlama yapılmış, konturlar koyu kahverengi ile çizilerek görüntü netleştirilmiştir. Dalların uç kısımlarına yerleştirilmiş olan yapraklar koyu yeşildir. Daha açık bir tonla yapraklara yer yer ışık verilmiş ve koyu yeşille tahrirleri çekilmiştir. Ağacın dibinde etrafını saran kayalar ve yeşilliklerin altından akmaya başlayan bir dere aşağıda, cetvel sınırına kadar inmiştir.

Daha önceki kompozisyonda olduğu gibi burada da derede kullanılan renk mavi veya yeşil tonlar yerine sıvama gümüş rengidir. Her iki yanına da, muhtemelen otluk görüntü vermek niyetiyle minik çizgiler sık aralıklarla çizilerek aşağı kadar devam etmiştir. Ağaç dibindeki kayalardan birisi küf yeşilidir. Üzerinde tonlama yapılmış ve siyahla kontür çekilmiştir. Diğer kayalarda kullanılan renk daha açık olmakla beraber, hemen hemen ağaçtaki tonlara yakındır. Dikkatle bakıldığında bazı hayvan suretleri uygulanmış gibi görünmektedir.

Kompozisyonda, pembe zeminde sol boşluğu dolduran figür Molla Hasan Paşa’dır. Karşısında oturan talebesinde kullanılan ölçü, belki ilimde henüz yeni olduğunu göstermek için oldukça küçük tutulmuştur. Kompozisyondaki figürleri yerleştirmede kullanılan bu bakış açısı, Ressam Nakşî’nin minyatürlerinde sıkça karşımıza çıkmaktadır. Diz üstü oturur pozisyonda çizilmiş olan Molla Hasan Paşa’nın üzerindeki mintanda renk olarak küf yeşili kullanılmıştır. Kumaş kıvrımlarındaki ışık gölgede beyaz kullanılmış, konturlar siyaha yakın bir koyu yeşille çekilmiştir. Önde boyundan bele kadar inen sık aralıklı minik düğmelerde de bu koyu yeşil kullanılmıştır. Omuzlarından çıkartılıp, belinde yığılmış halde görünen siyah kaftanın yakası ve ön açık kenarlarındaki kürk siyah beyaz desenlidir. Beyaz karıştırılarak çok

az tonu açılan siyahla kumaş kıvrımlarındaki ışık verilmiş, daha koyu siyahla da kontürleri çekilmiştir. Başındaki sarığın altında yer alan tac, üzerindeki entaride kullanılandan daha farklı bir yeşildir. Başındaki sarık beyazdır ve birbirine eğimli paralel kumaş kıvrımlarından oluşmuştur. Sarığın bir ucu arka üst kısımdan aşağı sarmış halde bırakılmıştır. Yüz ve sakallardaki işçilik incedir.

Molla Hasan Paşa’nın elinde tuttuğu kitap kırmızı ciltlidir ve diğer elini kullanışından, karşısındaki talebesine bir konuda izahat verdiği anlaşılmaktadır. İki figürün ortasından geçen derenin diğer tarafında yerde yine dizüstü oturan talebe görünmektedir. Talebenin boyun kısmında küf yeşili bir gölek yakası ve onun hemen üstünde de oldukça canlı turuncu renkte bir kıyafet bulunmaktadır. Kıyafetin ayakları örten kumaş kıvrımlarında astar rengi olarak mavi kullanılmıştır. Belinde bağlı olan üzeri çizgili kuşakta renklendirme için, sıvama altın ve koyu kahverengi kullanılmıştır. En üstte giyilmiş olan cübbe koyu kahverengindedir ve kumaş kıvrımlarındaki ışık yine çok hafif beyazla yapılmıştır. Başındaki sarık beyaz renktedir ve henüz talebe olduğu için taçsız görünmektedir. Sarığın orta kısmında okunamayan kırmızı yazıya benzeyen karışık bir görüntü vardır. Yüzdeki kaş, göz ve kulağın önünden sarkan zülüflerde siyah kullanılmıştır.

Ç. 5 (D.S. 2012)

Kompozisyon Açısından İncelenmesi:

Kompozisyonda yer alan üst kısımdaki sıvama altın zemin gökyüzü, 1 numaralı alandır. Sağ ve sol köşe boşluklara yerleştirilip gölgelenmiş ve tahrirlenmiş bulut desenleri 2 numaralı çalışmalardır. Hemen altta yer alan açık pembe zemin 3

numaradır. Tepe kısmının sağ üst köşesinden başlayan beyaz altın dere 4 numaralı alandır. Derenin çıkış noktasını örten değişik renkteki kayalar ve ufak otlar 5 numaralı kısımdır. Açık kahverengi ağaç 6, yaprakları 7 numaralı çalışmadır.

Görüntü büyütülerek bakıldığında, yüzün tahrirlerindeki taşmaların sarığın üzerinde yer aldığı görüldüğünden, Molla Hasan Paşa’nın sarığındaki tac kısmı 8, aşağı sarkan sarığın uç kısmı 9 ve sarığın kovuk kısmı 10 numara olarak yüzden önce çalışılmış olmalıdır. Yüz kısmı 11 numara olarak çalışılmıştır. Üzerindeki yeşil mintan 12 numara, siyah kaftan 13 numara, yaka ve kol uçlarında görünen kürklü kısımlar 14 numaradır. Kıyafetin üstüne düşen siyah sakallar 15 numara, elinde tuttuğu kırmızı kitap 16 numara, eller 17 ve 18 numaralı çalışmalardır.

Derenin sağ tarafında diz üstü oturan talebe figüründe, ilk olarak 19 numara ile yüzün ten kısmı çalışılmıştır. Görüntü büyütüldüğündeki detaylara göre 20 numaralı sarığın üzerine taşan saç ve kaş taramaları 21 numaralı çalışmadır. Kıyafetin yaka kısmında görünen yeşil kısım 22, turuncu kıyafet 23, belindeki kuşak 24, üzerindeki siyah cübbe 25 numaralı çalışmalardır. Elindeki kitap 26, kitabı tuttuğu sol eli 27, diğer eli 28 numara olarak çalışılarak kompozisyon bitirilmiştir.