Tarihi ve Kültürel Değerler

TR83 Bölgesini oluşturan Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat’ın geçmişi günümüzden 15,000 yıl kadar öncesine dayanmaktadır. Coğrafi konum ve verimli toprakların varlığı, Bölgeye tarih boyunca önemli ticaret yollarına ev sahipliği yapmak ve medeniyetlerin yerleşim yeri olmak gibi olanaklar sağlamıştır. Bölge, Hatti ve Hitit Medeniyetleri, Asur Ticaret Kolonileri, Frigler, Lidyalılar, İyon Şehir Devletleri, Pers Krallığı, Pontus Krallığı, Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu, Büyük Selçuklu ve Anadolu Selçuklu Devletleri, Osmanlı İmparatorluğu ve son olarak da Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar kesintisiz bir tarih çizgisine sahiptir. Bu nedenlerle de, gerek çeşitli müzelerde sergilenen eserler ve devam eden kazı çalışmaları ile kültür turizmi açısından önemli bir potansiyele sahiptir²³.

Amisos adı ile Miletoslular tarafından M.Ö 750-760 yılları arasında kurulmuş olan Samsun ili, 13. Yüzyılda Selçuklular ile birlikte Türk topraklarına katılmıştır. Samsun, 19 Mayıs 1919’da milli mücadelenin başladığı yer olması dolayısıyla da Türkiye tarihi açısından da çok önemli illerden birisidir. İl genelinde 7 bölge Turizm Merkezi ilan edilmiştir. İlde ayrıca, 8 adet Kültür Merkezi ve 903 Sit Alanı bulunmaktadır. Turizm Merkezi ilan edilen bölgelerin bütüncül olarak korunması, geliştirilmesi, tanıtımı, kültür ve turizme ilişkin sosyal ve teknik altyapının gerçekleştirilmesini ve işletilmesini sağlamak amacıyla, Aralık 2012 tarihinde Bakanlar Kurulu Kararı ile Samsun ve Çevresi Turizm Alanı Altyapı Hizmet Birliği (SAMTAB) kurulmuştur.

Binlerce yıldan beri yerleşim merkezi olarak kullanılan Çorum ilinin tarihindeki en önemli medeniyet dönemin en büyük gücü olarak tanımlanan Hitit İmparatorluğu idi. Hititlerden sonra Çorum, sırasıyla Frig, Roma ve Bizans hakimiyetine, 1071 yılındaki Malazgirt Savaşından sonra ise 1075’te Türk hakimiyetine girmiştir. İl, etkisinde olduğu her uygarlıktan tarihi izler taşımaktadır.

8500 yıllık geçmişe sahip olan Amasya ili, Kalkolitik Çağdan itibaren Hitit, Frig, Kimmer, İskit, Lidya, Pers, Makedonya, Pontus, Roma, Bizans, Danişmend, Selçuklu, İlhanlı ve Osmanlı uygarlıklarına sahne olmuştur. 1075 yılından itibaren Danişmend Türkleri’nin hakimiyetine

23 DPT, YHGP Strateji ve Yeniden Yapilanma Seneryoları, 2006

147 geçmiş olan il; Selçuklu, İlhanlı ve Osmanlı Devletlerinin önemli yerleşim yerleri arasında bulunmuş, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda da önemli odaklardan birisini oluşturmuştur. İki yüzyıl kadar bir süre Amasya, şehzadelerin Valilik yaptığı, onların eğitim gördükleri bir kültür merkezi olmuştur. Sultan II. Murat ve Yavuz Sultan Selim Amasya'da doğmuşlar, Sultan II. Beyazıt veliaht iken burada Valilik yapmıştır. İl, Kalkolitik Çağ’dan günümüze kadar sürekli iskân görmüş bir kent merkezidir.

M.Ö. 3000 yıllarından itibaren 14 devlet ve birçok beyliğin yaşadığı veya egemen olduğu Yeşilırmak Havzası içinde yer alan Tokat; sırasıyla Hitit, Roma, Bizans, Danişmentliler ve Osmanlı idaresinde kalmış, 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti ili olmuştur. Tokat, 4 ilçesiyle birlikte (Zile, Pazar, Sulusaray, Niksar) antik çağlarda Kral Yolu, daha sonra da İpek Yolu üzerinde yer almaktadır. Çağlar boyunca hep önemli bir yerleşim yeri olarak kullanılan Tokat;

günümüzde de tarihi, kültürel ve doğal güzellikleri bir arada bulunduran, açık hava müzesini andıran bir şehirdir. İlde 4 yıllık bir Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksek Okulu'nun ve Turizm Lisesi'nin bulunması sektör gelişimi açısından önem taşımaktadır.

Tarihi Alanlar ve Tarihi Eserler

Samsun’daki başlıca tarihi alanlar ve tarihi eserler; Atatürk Anıtı, Gazi Müzesi, Milli Mücadele Parkı ve Açık Hava Müzesi, Bandırma Vapuru; İlkadım Anıtı, Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Baruthane Tümülüsleri, Tekkeköy Mağaraları, Esenköy Kaya Mezarı, Amisos Tepesi, İkiztepe, Asarkale, Büyük Camii, Göğceli Camii, Bekdemir Koyu Camii ve Bafra İkiztepe Höyükleridir.

Ladik İlçesi Saat Kulesi, Türkiye'nin İlk Mübadele Müzesi (Havza), Bafra İlçesi Kültür Evi-1 restorasyonları ise devam etmektedir. Tarihi mekânlar restore edilerek turizme kazandırılmaktadır.

Samsun’da 118 arkeolojik sit alanı, 7 kentsel sit alanı, 416 sivil mimari, 12 askeri yapılar, 338 dinsel ve kültürel yapılar, 19 idari yapılar, 9 endüstriyel yapılar olmak üzere toplam 919 sit alanı ve 7 kültür merkezi bulunmaktadır.

Çorum’daki tarihi alanlar ve tarihi eserler; Çorum Kalesi, Alacahöyük, Boğazköy-Hattuşa (UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesinde), Ortaköy-Şapinuva, Kybele Kabartması, Veli Paşa Hanı, Kâtipler Konağı, Laçin-Kapılıkaya Kaya Mezarı, Gerdek Kaya Mezarı, Osmancık Kalesi, İskilip Kalesi, İskilip Kaya Mezarları, İskilip Ulu Cami, İskilip Şeyh Mühiddin Yavsi Camii, Oğuz

148 Köyü Camii, İmaret Camii, Hüseyingazi Türbesi, Koyunbaba Köprüsü, Koyunbaba Türbesi, Çorum Ulu Camii, Çorum Saat Kulesi, Sungurlu Saat Kulesi, Elvan Çelebi Camii ve Türbesi, Osmancık Kandiber Kalesi, Osmancık Koca Mehmet Paşa Camii, Çorum Hıdırlık Camii, Kalehisar ve Behramşah Külliyesi, İskilip Evleri, Hacıhamza Evleri, Menzil Han ve Hacıhamza Hamamı ve İskilip Çeşmeleridir.

İlde, tespit edilen 162 arkeolojik alan, 54 arkeolojik sit alanı, 15 kentsel sit alanı, 104 dini ve kültürel yapı ve 81 sivil mimari örneği bulunmaktadır.

Amasya’daki tarihi alanlar ve tarihi eserler; Amasya Kalesi, Kral Kaya Mezarları, Büyük Ağa Medresesi, Aynalı Mağara, Şehzadeler Müzesi, Alçak Köprü, Kunç Köprü, Meydan-İstasyon Köprüsü, Amasya Darüşşifası Sabuncuoğlu Tıp ve Cerrahi Müzesi, Saraydüzü Kışla Binası, Yalıboyu Evleri, Ferhat Su Kanalı, Merzifon Taşhanı, Amasya Müzesi, Gök Medrese Camii, Kara Mustafa Paşa Camii, Çilehane, Pir İlyas Türbesi, Şirvanlılar Camii, II. Bayezid Külliyesi, Kapıağa Medresesi ve Ezine Pazar Hanı’dır.

İlde 198’i arkeolojik sit, 6’sı kentsel sit alanı, 2’si tarihi sit alanı ve 4’ü de doğal sit alanı olmak üzere toplam 210 sit alanı bulunmaktadır.

Tokat’taki tarihi alanlar ve tarihi eserler; Tokat Kalesi, Saat Kulesi, Sebastopolis ve Komana Antik Kenti, Turhal Kalesi, Niksar Kalesi, Zile Kalesi, Leylekli Köprü, Tokat Müzesi, Voyvoda Hanı, Suluhan, Mahperi Hatun Kervansarayı, Ballıca Mağarası, Nureddin İbn Sentimur Türbesi, Ali Paşa Camii ve Hamamı, Çöreğibüyük Camii, Sulusokak, Gökmedrese, Taşhan, Yazmacılar Hanı, Arastalı Bedesten, Yağıbasan Medresesi, Katırcılar Hanı, Deveci Hanı, Paşa Hanı, Paşa Hamamı, Ulu Camii, Takyeciler Camii, Halit Sokağı ve Bey Sokağı Sivil Mimarlık Eserleri, Mevlevihane, Atatürk evi ve Etnografya Müzesi, Latifoğlu Konağı, 40 Badallar ve Meydan Camii’dir.

İlde 519 taşınmaz kültür varlığı ve toplam 519 sit alanı bulunmaktadır.

Müzeler

Samsun’daki müzeler aşağıda sıralanmıştır. İldeki müzelerde toplam 18,461 kayıtlı eser bulunmakta, toplam 3,124 eser sergilenmektedir. 2014 yılının ilk 6 ayı itibarıyla, Gazi Müzesi’nin 25,611, Bafra Müzesi’nin 5,456 ve Arkeoloji Müzesi’nin 9,989 yerli ve yabancı

149 ziyaretçileri olmuştur. İldeki 2004 yılında 66,130 olan toplam müze ziyaretçi sayısı, 2013 yılında 121,270 olmuştur²⁴.

1-Gazi Müzesi

2-Arkeoloji-Etnografya Müzesi 3-Bandırma Gemi Müzesi 4-Havza Atatürk Evi Müzesi 5-Tekkeköy Atatürk Evi Müzesi

6-Bafra Arkeoloji ve Etnografya Müzesi 7-Alaçam Mübadele Müzesi

8- Kent Müzesi

Çorum’daki müzeler aşağıda sıralanmıştır. İlde müzelere kayıtlı eser sayısı; Çorum Müzesinde 15,194, Alacahöyük Müzesinde 3,492 ve Boğazköy Müzesinde 12,344 olmak üzere toplam 31,030’dur. Müze ve ören yerlerini ziyaret eden yerli turist sayısı 104,071 kişi, yabancı turist sayısı 42,538 kişi iken, 2013 ylında bu sayılar sırasıyla 94,928 ve 39,922 olmak üzere toplam 134,850 kişi olmuştur.

1-Çorum Müzesi 2-Alacahöyük Müzesi 3-Boğazköy Müzesi

Amasya’daki müzeler aşağıda sıralanmıştır. Farklı medeniyetlere ait arkeolojik, etnografik sikke, mühür, el yazması ve mumyalar olmak üzere, yaklaşık 22,500 eserin sergilendiği Amasya Müzesi, bölgenin en modern ve zengin müzelerinden biridir. İldeki müze ve ören yerlerini 2013 yılında 241,649’u yerli ve 7,491’i yabancı olmak üzere toplam 249,140 kişi ziyaret etmiştir.

1-Amasya Müzesi

2-Hazeranlar Konağı (Müze Ev) 3-Gümüşhacıköy Müzesi 4-Taşova Alpaslan Müzesi

24 Samsun İl Planlama Müdürlüğü

150 Tokat’taki müzeler aşağıda sıralanmıştır. 2011 yılında 42,349 kişi, 2012 yılında 36,632 kişi ve 2013 yılında da 45,782 kişi Tokat ilindeki müze ve ören yerlerini ziyaret etmiştir.

1- Arastalı Bedesten (Tokat Müzesi), 2- Atatürk Evi ve Etnografya Müzesi, 3- Latifoğlu Konağı Müze Evi, 4-Mevlevihane Müzesi, 5- Kültür Evi bulunmaktadır.