Bölgedeki Ticari Faaliyetler

TR83 Bölgesindeki ticari hayat, genel olarak tarımsal ve hayvansal ürünler, tarıma dayalı sanayi ürünleri, maden ve taş ocakçılığı faaliyetleri ile imalat sanayi ürünlerine bağlı bir özellik göstermektedir. Bölgede, gelişmekte olan turizm sektörüne bağlı olarak turizm faaliyetlerine yönelik ürünlerin ticareti de söz konusudur.

Bölgede 18 adet Ticaret ve Sanayi Odası (TSO) bulunmaktadır. Bölgedeki TSO’ların illere dağılımı ise; Amasya’da 4, Çorum’da 3, Samsun’da 6 ve Tokat’ta 5 TSO şeklindedir. Ayrıca Bölgede toplam olarak 9 ticaret borsası bulunmaktadır. Borsaların illere göre dağılımı;

Çorum’da 3, Samsun’da 4 ve Tokat’ta 2 ticaret borsası şeklindedir¹⁷.

Samsun’da; toplam faal üye sayısı 6,585 adet olan 6 adet Sanayi ve Ticaret Odası (Samsun, Bafra, Çarşamba, Terme, Vezirköprü, Havza) ile toplam üye sayısı yaklaşık 1,100 olan 4 adet Ticaret Borsası (Samsun, Bafra, Çarşamba, Terme) faaliyet göstermektedir. 2012 yılında Ticaret Odalarına kayıtlı faal üye sayısı 6,388 iken, bu sayı 2013 yılında %3.08 oranında artarak 6,585 olmuştur. 2014 yılının ilk yarısında ise kayıtlı üye sayısı 9,255 olarak alınmıştır.

İlde 71 adet esnaf odasına kayıtlı toplam 34,883 adet faal esnaf bulunmaktadır. Esnaf sayısı bakımından Samsun ili Türkiye’de 13’üncü sırada yer almaktadır. Esnaf Odası başına üye sayısı 491’dir. Samsun ilinde, 2013 yılı itibarıyla Ticaret ve Sanayi Odalarına kayıtlı olan

17 Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, Mevcut Durum Analizi, s. 187

133 toplam 6,585 adet firmanın 982’si Anonim Şirket, 3,559’u Limited Şirket, 1,865’i Şahıs Şirketi, 105’i Kooperatif, 22’si İktisadi İşletme, 51’i Kolektif Şirket ve 1’i de Komandit Şirkettir¹⁸. Samsun ili, fasulye, soya, mısır, pırasa, lahana, biber, kıvırcık, ıspanak, çeltik, domates, karpuz, kavun, fındık, şeftali, kivi üretiminde TR83 Bölgesi içerisinde ilk sıralarda yer almaktadır. İlde ticarete konu olan diğer ürünler buğday, tütün, mısır, ayçiçeği, şeker pancarı, fındık, çeltik, un, sebzeler, helva-şekerleme, reçel, salça, bakliyat, pirinç, balık, kanatlı hayvan, et, süt, bitkisel yağ, gübre, mobilya, tekstil ürünleri, kauçuk ve plastik ürünleri, tıbbi malzemeler, çimento, bakır, oto yedek parçası ve çeşitli makinelerdir.

İlde tarımsal faaliyetleri geliştirmeye yönelik olarak bir Tekno-Hal kurulması planlanmaktadır.

Burada, tarımsal ürünlerle ilgili depolama, kurutma, soğutma, dondurma faaliyetleri gerçekleştirilebilecektir. Yine Bafra’da, Üniversite, Valilik, Belediye işbirliğinde bir Tarımsal Tekno-Park kurulması düşünülmektedir.

Samsun uluslararası limanları, demiryolları, denizyolu, karayolu ve havayolu bağlantılarına sahip olup, taşımacılığa uygun altyapısı ve coğrafi konumunun verdiği avantajlar ile lojistik üs olma potansiyeline sahiptir. Ege ve Akdeniz bölgesinden gelen üzüm, incir, domates gibi tarım ürünleri Samsun Limanı’ndan Rusya, Kafkasya ve Doğu Avrupa’ya ihraç edilmektedir.

Yine kömür, buğday, demir cevheri gibi ürünler de Samsun Limanı’ndan girerek İç ve Doğu Anadolu Bölgelerine dağılmaktadır.

İl ticaret gelirinin büyük bölümünü, tarımsal ürünlerin satışlarından sağlanan gelirler oluşturmaktadır. İlde bulunan işyerlerinin yaklaşık 34 milyar TL aktif büyüklüğü bulunmakta olup bu işyerlerinden 34 milyar TL’lik net satış yapılmıştır. Bu değerlerle Türkiye içerisinde aktif büyüklük bakımından %0.94 net satışlarda da %0.93 pay almaktadır.

Tablo 79: Samsun’daki İşyerlerinin Aktif Büyüklüğü ve Net Satışları (Milyon TL)

İli Aktif Büyüklüğü % Net Satışlar %

Samsun 34,348 0.94 34,144 0.93

TR83 Bölgesi 60,344 1.66 66,879 1.81

Türkiye 3,644,373 100.0 3,688,499 100.0

Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Girişim İstatistikleri

18 Samsun İl Planlama Müdürlüğü ve Samsun Ticaret Sanayi Odası verileri

134 Şeker pancarı, kuru soğan, nohut, mercimek, fasulye, şeker, ayçiçeği yağı, süt ve süt mamulleri, yumurta, hayvan yemi, un, kireç, tuğla, kiremit, linyit kömürü, dayanıklı tüketim maddeleri, çimento, demir, narenciye gibi ürünler il ticaretinde en önemli ürünlerdir.

Mermer, kuru maya, ankastre mutfak tipi aspiratör, davlumbaz, tekstil ürünleri, rivet, mobilya ve ofis mobilyaları, linyit, metal sanayi ürünleri, kimyevi ve plastik sanayi ürünlerinin yurt içi ve yurt dışına ticareti yapılmaktadır. İlin ticarette en çok satış yaptığı iller Kırşehir, Isparta, Malatya, Muğla, Artvin, Kilis ve Giresun iken en çok mal aldığı iller İstanbul, Samsun, Ankara, Ordu, İzmir, Kocaeli ve Kayseri illeridir. İlin satış yaptığı iller daha çok ekonomik aktivitesi küçük ve orta büyüklükte olan iller iken, alış yaptığı iller daha çok metropol illeridir.

Tablo 80: Samsun İlinin En Çok Ticaret Yaptığı İller Satış Yaptığı

İller Kırşehir Isparta Malatya Muğla Artvin Kilis Giresun Toplam

Milyon TL 4,514 2,332 1,089 701 505 215 194 12,473

Pay (%) 36.2 18.7 8.7 5.6 4.0 1.7 1.6 100.0

Alış Yaptığı İller İstanbul Samsun Ankara Ordu İzmir Kocaeli Kayseri Toplam

Milyon TL 5,160 4,514 2,194 534 382 310 289 16,037

Pay (%) 32.2 28.1 13.7 3.3 2.4 1.9 1.8

Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Girişim İstatistikleri

Çorum genelinde 2014 yılında, 1’i Merkez İlçede, 1’i Alaca ilçesinde ve 1’i de Sungurlu ilçesinde olmak üzere 3 Ticaret ve Sanayi Odası faaliyet göstermektedir. Bu Ticaret Odalarına kayıtlı işyeri sayısı toplam 4,622’dir. Faal durumdaki şirketlerin 456’sı Anonim Şirket, 1,277’si Limited Şirket, 16’sı Kolektif Şirket ve 4’ü de Holdingtir. İlde, 3 de Ticaret Borsası bulunmaktadır. İl genelinde ayrıca 22’si Merkez İlçede olmak üzere, diğer 10 ilçe ile birlikte toplam 44 Esnaf Odası ve ayrıca 1 adet Esnaf Odaları Birliği bulunmaktadır. İl genelindeki toplam kooperatif sayısı ise 114’tür.

2013 yılında ilde bulunan işyerlerinin yaklaşık 10 milyar TL aktif büyüklüğü bulunmakta olup bu işyerlerinden 19.5 milyar TL’lik net satış yapılmıştır. Bu değerlerle Türkiye içerisinde aktif büyüklük bakımından %0.27 net satışlarda da %0.53 pay alabilmiştir.

Tablo 81: Çorum’daki İşyerlerinin Aktif Büyüklüğü ve Net Satışları (Milyon TL)

İli Aktif Büyüklüğü % Net Satışlar %

Çorum 9,987 0.27 19,479 0.53

TR83 Bölgesi 60,344 1.66 66,879 1.81

Türkiye 3,644,373 100.0 3,688,499 100.0

Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Girişim İstatistikleri

135 İlde ticarete konu olan başlıca ürünler; tarım sektöründe buğday, pirinç, nohut, arpa, fiğ, şeker pancarı, mercimek, yağlık ayçiçeği, kuru soğan, üzüm, elma, ceviz, kiraz, hayvancılık sektöründe; büyükbaş ve küçükbaş hayvan, kanatlı hayvan, yumurta; sanayi sektöründe ise, un, bulgur, şeker, ateş tuğlası, kiremit, konfeksiyon, toprak sanayi makinaları, ayakkabı, şırınga, ilaç ampulü, oluklu mukavva, parke ve ağaç, un ve yem sanayi makinaları, değirmen makinaları ve aksamları ile otomobil yan sanayi ürünleridir. Tarımsal ürünlerin büyük bir bölümü sadece iç ticarete konu olmaktadır.

Yumurta tavukçuluğunda önemli bir kapasite artışı sağlanmış olan ilde, bu sektörde ihracat da yapılmaktadır. İl dışından temin edilen başlıca ürünler ise, bitkisel yağlar, dayanıklı tüketim malları, konfeksiyon, elektrikli ev eşyaları, bisküvi, oto yedek parçaları gibi ürünlerdir. İl ticaretinde en çok mal satılan iller; Van, Tokat, Kahramanmaraş, Mardin, Sivas, Kilis, Malatya iken, en çok mal alınan iller; İstanbul, Çorum, Ankara, Gaziantep, Samsun, İzmir ve Bursa illeridir. İlin satış yaptığı iller daha çok Orta Anadolu, Doğu ve Güneydoğu illeri iken, alış yaptığı iller Orta ve Batı Anadolu’daki büyük metropollerdir.

Tablo 82: Çorum İlinin En Çok Ticaret Yaptığı İller Satış

Yaptığı İller Van Tokat Kahramanmaraş Mardin Sivas Kilis Malatya

Toplam

Milyon TL 1,941 786 672 206 128 80 69 4,998

Pay (%) 38.8 15.7 13.5 4.1 2.6 1.6 1.4 100.0

Alış Yaptığı

İller İstanbul Çorum Ankara Gaziantep Samsun İzmir Bursa Toplam

Milyon TL 2,156 1,941 859 233 193 163 75 6,525

Pay (%) 33.0 29.8 13.2 3.6 3.0 2.5 1.2 100.0

Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Girişim İstatistikleri

Amasya ilinde 1’i Merkezde, diğerleri ise Merzifon, Suluova ve Gümüşhacıköy’de olmak üzere 4 Ticaret ve Sanayi Odası faaliyet göstermektedir. Bu odalara kayıtlı işyerleri sayısı toplamı 3,204’tür. İl genelindeki toplam 1,803 sermaye şirketinin 290’ı Anonim Şirket, 1,513’ü ise Limited Şirket ünvanlıdır. Amasya ili Merkez ilçede bulunan Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği’ne, Merkez İlçe, Merzifon, Suluova, Gümüşhacıköy, Taşova ve Göynücek İlçelerinde bulunan 28 Esnaf ve Sanatkârlar Odaları bağlı bulunmaktadır. Bu odalara kayıtlı üye sayısı ise 8,947’dir. İl genelindeki kooperatif sayısı ise 53’tür.

İl ticareti çoğunlukla perakende ticaret üzerine kurulmuş olup, ticaret gelirinin büyük bölümünü, tarımsal ürünlerin satışlarından sağlanan gelirler oluşturmaktadır. Şeker pancarı,

136 buğday, arpa, kuru soğan, nohut, mercimek, kiraz, elma, şeftali, bamya, fasulye, narenciye, şeker, ayçiçeği yağı, süt ve süt mamulleri, büyükbaş ve küçükbaş hayvan, kanatlı hayvan, yumurta, bal, un, yem, süt ve süt ürünleri, hayvan yemi, un, kireç, tuğla, kiremit, linyit kömürü, tekstil, çimento, demir, mermer, ankastre ürünler, aspiratör ve davlumbaz gibi ürünler il ticaretinde en önemli ürünlerdir. Mermer, kuru maya, ankastre mutfak tipi aspiratör, davlumbaz, tekstil ürünleri, rivet, mobilya ve ofis mobilyaları, linyit, metal sanayi ürünleri, kimyevi ve plastik sanayi ürünlerinin yurt dışına da ticareti yapılmaktadır. 2013 yılında ilde bulunan işyerlerinin yaklaşık 8 milyar TL aktif büyüklüğü bulunmakta ve bu işyerlerinde 6 milyar TL’lik net satış yapılmıştır. Bu değerlerle Türkiye içerisinde aktif büyüklük bakımından %0.22 net satışlarda da %0.16 pay alabilmiştir.

Tablo 83: Amasya’daki İşyerlerinin Aktif Büyüklüğü ve Net Satışları (Milyon TL)

İli Aktif Büyüklüğü % Net Satışlar %

Amasya 7,962 0.22 6,014 0.16

TR83 Bölgesi 60,344 1.66 66,879 1.81

Türkiye 3,644,373 100.0 3,688,499 100.0

Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Girişim İstatistikleri

Tarım ürünlerinin alım-satımına dayanan il ticareti, küçük ölçekli olup, en çok İstanbul, Ankara, Samsun; Çorum, Sivas ve Tokat illeri ile yapılmaktadır. Amasya’nın ticaretinde hem alıcı hem de satıcı konumunda olduğu illerin genel olarak aynı olduğu dikkat çekmektedir.

Ayrıca ilin İstanbul ve Ankara’nın yanında TR83 Bölgesi illeriyle de entegrasyon içerisinde olduğu gözlenmektedir.

Tablo 84: Amasya İlinin En Çok Ticaret Yaptığı İller

Satış Yaptığı İller Amasya İstanbul Ankara Samsun Çorum Sivas Tokat Toplam

Milyon TL 621 554 204 133 67 61 48 2,182

Pay (%) 28.5 25.4 9.3 6.1 3.1 2.8 2.2 100.0

Alış Yaptığı İller İstanbul Amasya Ankara Samsun Çorum Tokat İzmir Toplam

Milyon TL 1,048 621 383 215 128 63 58 2,982

Pay (%) 35.1 20.8 12.8 7.2 4.3 2.1 1.9 100.0

Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Girişim İstatistikleri

Tokat ilinde 5 Ticaret ve Sanayi Odası (Tokat, Turhal, Zile, Erbaa ve Niksar), 2 Ticaret Borsası (Merkez ve Zile), 35 Esnaf ve Sanatkarlar Odası, 1 Tüketim Kooperatifleri Birliği, 106 kooperatif bulunmaktadır. Ticaret ve Sanayi Odalarına kayıtlı üye sayısı 5,244, Ticaret Borsasına kayıtlı üye sayısı 454, Esnaf ve Sanatkarlar Odalarına kayıtlı üye sayısı ise 14,000’dir. İl genelinde 446 Anonim Şirket ve 2,222 Limited Şirket faaliyet göstermektedir.

137 İl uluslararası transit geçiş güzergâhı üzerinde bulunmakta ve demiryolu bağlantıları ulaşımı da gelişmiştir. İlin transit merkezi özelliğindeki coğrafi konumu, zengin yer altı kaynakları (antimuan, bentonit, kömür, bakır, krom, kireç taşı, asbest, çimento, manganez, grafit, kuvars, maden suyu, mermer, kaplıca suları), çok merkezli gelişim yapısı göstermesi, bol ve çeşitli ürünlerden oluşan bir tarımsal yapıya sahip olması, su ürünleri yetiştiriciliği için zengin su kaynakları, el sanatları (bakırcılık, yazmacılık, el dokumacılığı, halıcılık) ve turizm potansiyeli, kuş gözlemciliği alanları, limana yakınlığı ve su kaynakları sanayi ve ticaret yatırımları için avantajlar sağlamaktadır. İl ticaretinde gıda maddeleri; buğday, domates, biber, fasulye, pancar, kuru soğan, sarımsak, bal, tarıma dayalı imalat sanayi; meyve suyu, un, tekstil ve toprak sanayi ürünleri ve bazı madenler; kömür, antimuan, bentonit, mermer ile kimya ve metal eşya ürünleri önemli yer tutmaktadır. İlde bulunan işyerlerinin yaklaşık 8 milyar TL aktif büyüklüğü bulunmakta olup bu işyerlerinden 7.2 milyar TL’lik net satış yapılmıştır. Bu değerlerle İl, Türkiye içerisinde aktif büyüklük bakımından %0.22, net satışlarda da %0.20 pay alabilmiştir.

Tablo 85: Tokat’taki İşyerlerinin Aktif Büyüklüğü ve Net Satışları (Milyon TL)

İli Aktif Büyüklüğü % Net Satışlar %

Tokat 8,047 0.22 7,242 0.20

TR83 Bölgesi 60,344 1.66 66,879 1.81

Türkiye 3,644,373 100.0 3,688,499 100.0

Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Girişim İstatistikleri

Tarım ve tarımsal sanayiye dayanan il ticaretinde en çok mal sattığı iller Bolu, Isparta, Malatya, Kırşehir, Gaziantep, Kilis ve Zonguldak iken en çok mal aldığı iller İstanbul, Tokat, Ankara, Samsun, İzmir, Sivas ve Kayseri illeridir. İlin satış yaptığı iller daha çok ekonomik aktivitesi küçük ve orta büyüklükte olan iller iken, alış yaptığı iller Batı ve İç Anadolu’daki büyük ölçekli illerdir.

Tablo 86: Tokat İlinin En Çok Ticaret Yaptığı İller

Satış Yaptığı İller Bolu Isparta Malatya Kırşehir Gaziantep Kilis Zonguldak Toplam

Milyon TL 946 509 242 151 63 63 61 2,515

Pay (%) 37.6 20.3 9.6 6.0 2.5 2.5 2.4 100.0

Alış Yaptığı İller İstanbul Tokat Ankara Samsun İzmir Sivas Kayseri Toplam

Milyon TL 1,575 946 337 137 112 67 60 3,785

Pay (%) 41.6 25.0 8.9 3.6 3.0 1.8 1.6 100.0

Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Girişim İstatistikleri

138 Özet olarak;

 TR83 Bölgesindeki ticari faaliyetler, genel olarak tarımsal ve hayvansal ürünler, tarıma dayalı sanayi ürünleri ve maden ve taş ocakçılığı faaliyetleri ile imalat sanayi ürünleriyle ilişkilidir.

 Ticaret ve Sanayi Oda sayılarına, Odalara kayıtlı üye sayılarına ve ticarete konu olan ürün çeşitlerine ve türlerine bakıldığında, Samsun ili ticari hayatının TR83 Bölgesi illeri arasında oldukça öne çıktığı görülmektedir.

 Ticari faaliyet hacmine, odalara kayıtlı firma sayıları üzerinden bakıldığında, Samsun ilini sırasıyla Tokat, Çorum ve Amasya illeri takip etmektedir.

 TR83 Bölgesi ticaret hacmi, Türkiye toplam ticaret hacminden %1.8 gibi oldukça küçük bir pay almaktadır. Bölge illerinden Samsun, Bölge ticaret hacminden yaklaşık %51 dolayında büyük bir pay alırken, bu ili %29 pay ile Çorum, %11 pay ile Tokat ve %9 pay ile de Amasya ili izlemektedir.