Gübre Kullanımı

Tarımsal üretimin arttırılması için en önemli faktörlerden biri de bilinçli gübre kullanımıdır.

Ekilecek olan bitkinin ihtiyacına en uygun gübrenin seçilip, yeterli miktarda, zamanında ve usulüne uygun kullanılması halinde verim artışı sağlanabilmektedir. Normal şartlarda toprakta bitki için gerekli besin maddeleri bulunmakla birlikte, uzun süre tarım yapılan topraklarda bu besin maddeleri azalarak, toprak besin maddeleri yönünden fakirleşmektedir.

Bu noktada gübre kullanımıyla, toprağın ihtiyaç duyduğu besin maddeleri takviye edilerek bitkisel üretimde verim ve kalite artışı hedeflenmektedir.

TR83 Bölgesi illerinde 2013 yılı itibariyle kimyevi gübre kullanımı 316 bin ton iken Türkiye kimyevi gübre kullanımı 5.8 milyon ton düzeyindedir. TR83 Bölgesi, Türkiye kimyasal gübre tüketiminden %5.4 oranında pay alırken, Bölge illeri arasında Samsun ilk sırada yer almaktadır. 2000-2013 döneminde Türkiye kimyevi gübre kullanımı %10 artış gösterirken, TR83 Bölgesinde %7 gerileme olduğu görülmektedir.

Kaynak: T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı.

74 Bölgede hektar başına kimyevi gübre kullanımı Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır.

2013 yılı itibariyle Türkiye’de hektar başına kullanılan gübre miktarı (saf bitki besin maddesi olarak) 244 kilogram iken, TR83 Bölgesi’nde 218 kg’dır. Bölge illerinden sadece Samsun 341 kg ile Türkiye ortalamasının üzerinde kimyevi gübre kullanmaktadır.

Özet olarak:

 Türkiye topraklarının yaklaşık %30’luk bölümü tarım alanı olarak kullanılırken, TR83 Bölgesi topraklarının %43’ü tarım alanlarından oluşmaktadır. Türkiye toplam tarım alanlarının

%6.1’ini TR83 Bölgesi tarım alanları oluşturmaktadır. TR83 Bölgesi Türkiye’ye kıyasla hem tarım arazisi hem de orman arazisi bakımından daha zengindir.

 TR83 Bölgesi’nde tarım sektörü, istihdam içindeki öncü konumunu ve belli başlı geçim kaynağı olma özelliğini korumaktadır. Türkiye’de istihdamın %23.6’sı tarım sektörüne ait iken, bu oran TR83 Bölgesi’nde %42.2’dir.

 2011 yılı itibariyle TR83 Bölgesi Gayri Safi Katma Değeri (GSKD)’nin %18.5’i tarım sektörüne ait iken, Türkiye’de bu oran %9 düzeyindedir. Bölge, Türkiye geneline kıyasla daha tarım ağırlıklı bir ekonomik yapıya sahiptir. Ancak yıllar itibariyle tarım sektörünün Bölge ekonomisi içindeki payında gerileme söz konusudur. 2004’de %22.7 olan tarımın Bölge hasılası içindeki payı 2011’de %18.5’e düşmüştür. TR83 Bölgesi, 26 düzey 2 bölgesi içinde tarımsal hasılanın büyüklüğü bakımından 6’ncı sırada bulunmaktadır. Yıllar itibarıyla TR83 Bölgesi tarımsal hasılasının Türkiye tarımsal hasılası içindeki payı düşmektedir. 2004-2011 döneminde Bölge tarımsal hasılası %81 artarken Türkiye tarımsal hasılası %96 artış kaydetmiştir.

 Bölge tarım arazisinin %86.2’si tarla alanı (tahıllar ve diğer bitkisel ürünler alanı) olarak kullanılırken, %5.2’si sebze ekim alanı ve %8.6’sı da meyve ve bağ alanı olarak kullanılmaktadır.

 Bölge’deki 1.6 milyon hektar tarım arazisinin yaklaşık olarak %22’si (359 bin hektar) sulanmaktadır (Türkiye ortalaması %24). Bölge sulanabilir tarım arazisinin toplam tarım alanı içindeki payı %51 olup, Türkiye ortalamasının (%36) üzerinde bir potansiyele sahiptir.

Bölge illeri arasında Amasya ve Tokat illeri sulanan alanın toplam tarım alanına oranı (%35) bakımından önde yer almaktadırlar.

 Türkiye’de sulanabilen tarım arazilerinin %66’sı sulanırken, bu oran TR83 Bölgesinde %30, Tokat’ta %34, Amasya’da %32, Samsun’da %28 ve Çorum’da %26 civarında kalmaktadır. Bu oranlar tarımsal sulama konusunda Bölgede yeni yatırımlara ihtiyaç duyulduğunu

75 göstermektedir.

 TR83 Bölgesinde tarımsal faaliyetler genellikle küçük aile işletmeleri tarafından, çok parçalı küçük araziler üzerinde yapılmakta, bitkisel üretim ile hayvancılık faaliyetleri bir arada yürütülmektedir. Bölgede büyük işletme olarak tanımlanabilecek ve Avrupa standartlarında ticari üretim yapabilecek tarım işletmesi sayısı ülke genelinden azdır. Bu yapıyla yerine getirilen tarımsal faaliyetlerin hem ülke bazında hem de küresel bazda rekabet edebilmesi oldukça güç görünmektedir. Tarımda üretim-pazarlama ağının kurulamaması sonucu tarımdan beklenen gelir elde edilememektedir. Bölgede işletme başına ortalama arazi büyüklüğü 45 dekardır. Türkiye genelinde işletme başına ortalama arazi büyüklüğü ise 60 dekardır.

 TR83 Bölgesi tarımsal üretim değerinin en önemli kısmını bitkisel üretim değeri oluşturmaktadır. 2013 yılı itibarıyla Bölgede 9.3 milyar TL tarımsal üretim değeri elde edilmiş, bunun %58.8’ini bitkisel ürünler üretimi oluşturmuştur. Bölge bitkisel üretim değeri Türkiye bitkisel üretim değerinin %6’sını oluşturmaktadır. TR83 Bölgesi bitkisel üretim değerinin büyüklüğü açısından 26 düzey 2 bölgesi içinde 6’ncı sırada yer almaktadır.

Bitkisel üretim değeri açısından iller arası sıralamada Samsun 11’nci, Tokat 20’nci, Çorum 34 ve Amasya 35’nci sırada yer almaktadır. Bölgede kişi başına düşen bitkisel üretim değeri Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir. (2013 yılında Bölgede 2,005 TL, Türkiye genelinde 1,206 TL). Kişi başına bitkisel üretim değeri açısından iller arası sıralamada Amasya 10’ncu, Tokat 19’uncu, Çorum 30 ve Samsun 31’nci sırada yer almaktadır. TR83 Bölgesi ise 26 düzey 2 bölgesi içerisinde 5’nci sırada yer almaktadır.

 TR83 Bölgesi bitkisel ürünler üretim değeri içinde tahıllar ve sebze ürünleri önemli bir ağırlığa sahiptir. 2013 yılı bitkisel üretim değerinin %41’ini tahıllar ve diğer bitkisel ürünler (tarla ürünleri) oluştururken, %40’ını sebze ürünleri ve %18.5’ini de meyveler, içecek ve baharat bitkileri üretimi teşkil etmektedir. Bölge illeri içerisinde bitkisel ürünler üretim değeri bakımından Çorum’da tahıl üretimi baskın iken, Samsun ve Tokatta sebze ürünleri ağırlıklıdır. Meyvecilik üretim değeri bakımından da Samsun ve Amasya illeri ön plana çıkmaktadır.

 TR83 Bölgesi tarla ürünleri üretimi içinde ekiliş alanı itibarıyla en fazla alanı %72.3 pay ile tahıllar oluştururken, bunu %10.4 pay ile saman ve ot grubu, %6.8 pay ile yağlı tohumlar ve

%4.0 pay ile patates-kuru baklagiller-yenilebilir kök ve yumrular izlemektedir. Tahıl üretimi içerisinde en önemli ürünler buğday, arpa, çeltik ve mısırdır. Bölge 1.3 milyon ton buğday üretimi ile Türkiye toplamından %6.2 pay alırken, çeltik üretiminden %21, Tritikale (dane) üretiminden %28 pay almaktadır.

76

 TR83 Bölgesi meyve ürünleri üretim değeri, Türkiye geneli meyve ürünleri üretim değerinin

%3.6’sını oluşturmaktadır. Bölgede 125 bin hektar alanda meyve üretimi yapılmaktadır.

Bölgede meyvecilik bütün illerde yapılmakla birlikte, Bölge toplam meyve arazilerinin %75’i ve meyvecilik hasılasının da %48’i Samsun’da yoğunlaşmıştır. Bölge, fındık üretiminde Türkiye toplam üretiminde %13 paya sahipken, kızılcıkta %18.5, şeftalide %9, cevizde ve kirazda %8, elma (Amasya), vişne, dut ve şaraplık üzümde %7 paya sahiptir.

 2005-2013 döneminde Türkiye genelinde örtü altı tarım alanları %32, örtü altı sebze-meyve üretimi %41 artış göstermişken, TR83 Bölgesinde örtü altı tarım alanları %90, örtü altı sebze-meyve üretimi ise %64 oranında artış göstermiştir. Bölge, örtü altı tarımda sahip olduğu üretim alanıyla Türkiye’den %4.2, toplam üretimde de %3.2 pay almaktadır. Örtü altı tarımında Bölge üretiminin %75’ini karşılayan Samsun, ekilen alan itibarıyla %89’unu oluşturmaktadır.

 2013 yılı itibariyle TR83 Bölgesinde 5,909 hektar alanda 1,446 çiftçi organik tarım faaliyetiyle uğraşmakta olup toplam üretim miktarı 13,924 tondur. Bölge, Türkiye organik tarım alanlarının %0.8’ini, organik tarım üretiminin %0.9’unu ve organik tarımla uğraşan çiftçilerin %2.4’ünü kapsamaktadır. TR83 Bölgesi organik tarım faaliyeti yapılan düzey 2 bölgeleri arasında üretim alanı açısından 18’nci sırada yer alırken, çiftçi sayısında 8’nci ve üretim miktarı açısından da 17’nci sırada yer almaktadır. Bölgede üretilen organik tarım ürünlerinin ve organik üretim yapılan tarım alanlarının %84’ü ile organik tarımla uğraşan çiftçilerin %78’i Samsun ilinde bulunmaktadır.

 TR83 Bölgesi tarımsal faaliyetleri içinde hayvancılık, bitkisel üretime kıyasla, daha az gelişmiştir. 2013 yılı itibariyle Bölge, 5.4 milyar TL’lik bitkisel üretime karşılık, 2.8 milyar TL’lik canlı hayvanlar değeri ve 1 milyar TL’lik hayvansal ürünler üretim değerine sahiptir.

 TR83 Bölgesinde 2013 yılı itibarıyla 9.3 milyar TL olarak gerçekleşen tarımsal üretim değerinin %11.3’ünü hayvansal ürünler üretim değeri oluştururken Türkiye için bu oran

%21 olarak gerçekleşmiştir. Bölgede 2000-2011 döneminde hayvansal ürünler üretiminin

%645 oranında arttığı görülmektedir. Bölge, hayvansal ürünler üretim değerinin büyüklüğü açısından 26 düzey 2 bölgesi içerisinde 6’ncı sırada, kişi başına düşen hayvansal ürünler üretim değeri açısından da 7’nci sırada bulunmaktadır.

 TR83 Bölgesi hayvan varlığı içerisinde ağırlıklı olarak büyükbaş hayvanlardan sığır ile küçükbaş hayvanlardan başta koyun olmak üzere keçi bulunmaktadır. Türkiye genelinde ise küçükbaş hayvan sayısı daha fazladır. Bölgede büyükbaş hayvanlarda melez ve kültür ırkı sığır yetiştiriciliği ön plandadır.

 2013 yılı itibarıyla TR83 Bölgesi canlı hayvan değeri 2.8 milyar TL düzeyinde olup, 57.7

77 milyar TL olan Türkiye canlı hayvan değerinin %4.8’lik bölümünü oluşturmaktadır. Bölge canlı hayvan değerinin büyüklüğü açısından 26 düzey 2 bölgesi içerisinde 7’nci sıradadır.

İller arası sıralamada ise Samsun 19’ncu, Tokat 31’nci, Çorum 37’nci ve Amasya 54’ncü sırada yer almaktadır. 2013 yılı itibarıyla Türkiye’de kişi başına düşen canlı hayvan değeri 752 TL iken, bu değer TR83 Bölgesi’nde 1,022 TL’dir. Bölge, kişi başına canlı hayvan değerinin büyüklüğü açısından 26 düzey 2 bölgesi içerisinde 12’nci sıradadır. İller arası sıralamada ise Amasya 35’nci, Çorum 36’ncı, Tokat 37’nci ve Samsun 54’ncü sırada yer almaktadır.

 Bölgede zengin bitki örtüsü nedeniyle arıcılık açısından ciddi bir potansiyel söz konusudur.

Bölgedeki arı kovanı sayısı, Türkiye toplam arı kovanı sayısının yüzde 2.5’ini oluştururken, Bölge bal üretimi de toplam bal üretiminin %2.4’ünü oluşturmaktadır. Bölgede arıcılık yapan işletme sayısı 4,751 olup, arıcılık yapan işletmeler daha çok Tokat ve Samsun’da yoğunlaşmıştır.

 TR83 Bölgesinde tarımsal faaliyetler içerisinde su ürünleri üretimi gelecek dönem için potansiyel vaat eden bir sektör olarak görünmektedir. 2013 yılı itibarıyla yetiştirilen su ürünleri miktarı 7,441 ton olup, %78’i alabalık (iç sularda), %10.7’si alabalık (deniz) ve

%11.4’ü de levrek (deniz) türlerinden oluşmaktadır. Bölgede yetiştirilen su ürünleri Türkiye geneli üretimin %3.2’sini oluşturmaktadır. 2004-2013 döneminde TR83 Bölgesi yetiştiricilik üretimi 2,200 tondan 7,441 tona yükselirken, Samsun ve Tokat illerindeki büyük artışlar dikkat çekmektedir.

2.3.2. Sanayi

Sanayileşme, kalkınmanın ve gelişmenin vazgeçilmez bir süreci olup, bilgi ve teknoloji toplumuna erişmenin temel taşlarından biridir. Sanayileşerek ve teknoloji geliştirerek yeni alanlar ve ürünler oluşturma yarışı her geçen gün daha ileri bir boyuta ulaşırken, bunu başaran şirketler ve devletler dünya rekabet ortamında büyük bir avantaj elde etmektedir.

Bu yarışta başarılı olmak ise standart ve kaliteli sürdürülebilir üretim, teknolojiyi doğru kullanma, ileri teknolojiye ulaşma, ürün skalasında zenginlik, eğitimli ve nitelikli iş gücü ve uygun maliyetle üretime bağlıdır. Bu noktada üretim yapılacak yörenin kaynakları doğru tespit edilerek, hammadde ve emek yoğun bir üretim yapısı mı yoksa bilgiye ve teknolojiye dayalı bir üretim yapısı mı geliştirileceği önem taşımaktadır. Bu aşamada ilk olarak yörenin kaynaklarının ve potansiyelinin gerçekçi bir yaklaşımla belirlenmesi öncelikli ihtiyaçtır.

78 TR83 Bölgesi illeri Amasya, Çorum, Samsun ve Tokat; sanayi sektörünün gelişmesi ve böylece sosyoekonomik gelişmenin ve kalkınmanın sağlanabilmesi açısından elverişli bir potansiyele sahiptir. Sahip olduğu kaynaklar, sanayi alt yapısı, iş gücü potansiyeli, ulaşım olanaklarının çeşitliliği, limana yakınlığı ve kültürel zenginliği Bölge sanayisinin gelişmesinde ana etkenlerdir. 2013 yılı itibarıyla, TR83 Bölgesindeki toplam istihdamın %18.8’i ve toplam işyeri sayısının %17.5’i sanayi sektörüne aittir. Türkiye sanayi sektöründeki istihdamın %2.6’sı TR83 Bölgesinde bulunmaktadır.