Sanayi Sicil Kayıtlarına Göre TR83 Bölgesi Sanayisinin Mevcut Durumu 4

Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca tutulan sanayi sicil belgesi kayıtlarına göre Türkiye’de yaklaşık 75 bin işletmede yaklaşık 3 milyon kişi istihdam edilmektedir. Sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmeleri, başta İstanbul (%31) olmak üzere, Bursa (%8), Ankara (%7), İzmir (%5), Konya (%4), Gaziantep (%3), Denizli (%3), Kocaeli (%2) , Adana (%2), Tekirdağ (%2), Kayseri (%2 ), Mersin (%2) olmak üzere, toplam %71’i, on iki ilde toplanmıştır⁵.

Bölgelere göre bir değerlendirme yaptığımızda, sanayi işletmelerinin %48’i Marmara Bölgesinde, %17’si İç Anadolu Bölgesinde, %14’ü Ege Bölgesinde, %8’i Akdeniz Bölgesinde,

%6’sı Karadeniz Bölgesinde, %5’i Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ve %2’si Doğu Anadolu Bölgesinde olduğu görülmektedir.

Karadeniz Bölgesindeki illerin sanayi bakımından değerlendirmesi yapıldığında, %19’luk bir oran ile Samsun ilk sırada yer almaktadır. Samsun ilini takip eden iller sırasıyla; Düzce (%10), Trabzon (%10), Çorum (%10), Bolu (%7), Kastamonu (%6), Ordu (%5), Rize (%5), Amasya (%4), Tokat (%4), Zonguldak (%4), Karabük (%4), Sinop (%3), Giresun (%3), Bartın (%3), Gümüşhane (%1), Artvin (%1), Bayburt (%1) olarak görülmektedir.

Amasya İli Sanayi Profili

Amasya ilinde gıda ürünleri ve içecek imalatı, madencilik ve taş ocakçılığı, taşa toprağa dayalı sanayi ile başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı sektörleri öne çıkmaktadır. Merzifon’da bulunan aspiratör ve davlumbaz fabrikası yaklaşık 60 ülkeye ihracat yapmakta ve istihdama büyük katkı yapmaktadır. Amasya yöresindeki Amasya Beji doğal taş

4 Bu alt bölüm saha ziyareti sırasında illerden alınan bilgiler ve veriler ile Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının yayımladığı 81 İl Durum Raporu’ndan ve girişim istatistiklerinden faydalanılarak yazılmıştır.

5 81 İl Sanayi Durum Raporu, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2013

82 yatakları rezervi, Türkiye’de kayıtlı doğal taş rezervinin %21’ini, dünyadaki bilinen rezervlerin ise yaklaşık %10’unu oluşturmaktadır. Sarı (bal rengindeki) doğal taşı(mermeri), görünüm ve kalitesiyle ulusal ve uluslararası ölçekte adını duyurmuştur. Özellikle Amasya OSB’de mermer üretimi küme oluşturmuş durumdadır.

Amasya ilinde sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmesi sayısı 229 olup bu işletmelerde yaklaşık 8 bin personel istihdam edilmektedir⁶. Türkiye’deki sanayi işletmesi içerisinde %0.3 pay alıp, sanayisi gelişmekte olan iller arasında yer almaktadır.

Amasya ilinde bulunan sanayi işletmelerinin işyeri sayısına göre sektörel dağılımına bakıldığında, %27.1 pay ile gıda ürünleri imalatı sektörü ilk sırada yer almaktadır. Gıda ürünleri imalatı sektörünü sırasıyla diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (%14.8), diğer madencilik ve taş ocakçılığı ürünleri imalatı (%12.2), mobilya imalatı (%10), Kauçuk ve plastik ürünleri imalatı (%7.9), Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Ekipman İmalatı (%3.9), Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı (Makine ve Teçhizatı hariç) (%3.5), Elektrikli Teçhizat İmalatı (%3.1) Kömür ve Linyit Çıkarılması (%2.6), Giyim Eşyası İmalatı; Kürkün İşlenmesi ve Boyanması (%2.6), Ağaç ve Mantar Ürünleri imalatı (Mobilya hariç) (%2.6) ve Ana Metal Sanayi (%2.6) sektörleri takip etmektedir.

Sanayide sektöründe çalışanların %27’si gıda ürünleri imalatı sektöründe, %11’i giyim eşyası imalatı sektöründe istihdam edilmektedir. Amasya ilinde sanayi siciline kayıtlı işletmelerin % 40’ı mikro ölçekli, % 47’si küçük ölçekli, % 12’si orta ölçekli, % 1’i büyük ölçekli işletmelerdir.

İlde gümrük kurulması, nitelikli ara eleman yetiştirecek mesleki ve teknik okulların sayısının artırılması, OSB’lere demiryolu bağlantısı ve doğalgaz dağıtımının yapılması, mermer atıklarının geri dönüşümünün sağlanarak çevre zararlarının minimuma indirilmesi ve katma değer sağlanması, Merzifon OSB ve Amasya OSB’ye ek alanlar ilave edilmesi ilin üretim ve ticaret potansiyelini artıracaktır.

Çorum İli Sanayi Profili

Çorum ili, kendi öz kaynakları ile sanayileşmesini gerçekleştirmekte olan illerden biridir. İlde şeker fabrikası dışındaki sanayi kuruluşlarının tümü özel sektöre aittir. İlde gıda sanayi, taş ve toprak sanayi ile makine-metal sanayi ağırlık kazanmıştır. Türkiye’nin kiremit ihtiyacının

6 Amasya Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verileri

83

%40’ı, tuğla tüketiminin ise %10’u Çorum tarafından karşılanmaktadır. İlde, seramik sektöründe ve tekstilde faaliyet gösteren iki firma yaptıkları kaliteli üretimle Avrupa’ya ihracat gerçekleştirmektedir.

Un, yem, tuğla ve kiremit fabrikalarının makinelerinin bakım ve onarımı ile uğraşan firmalar zamanla imalata yönelerek, bu sektörlerde anahtar teslim fabrikaları kuracak düzeye gelmiştir. İlde makine ekipman üretimi oldukça gelişmiş olup bu sektörde kümelenme mevcuttur. Metal eşya sektörü de ilde gelişmiş diğer sektördür..

Çorum ilinde sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmesi sayısı 471 olup bu işletmelerde yaklaşık 17,700 personel istihdam edilmektedir⁷. Türkiye’deki sanayi işletmesi içerisinde %0.7 pay alıp, sanayisi gelişmekte olan iller arasında yer almaktadır.

Çorum ilinde bulunan sanayi işletmelerinin işyeri sayısına göre sektörel dağılımına bakıldığında, %22.5 pay ile gıda ürünleri imalatı sektörü ilk sırada yer almaktadır. Gıda ürünleri imalatı sektörünü sırasıyla metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (%19), Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı (%13), motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı (%6), diğer madencilik ve taş ocakçılığı ürünleri imalatı (%5), giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması (%5), fabrikasyon metal ürünleri imalatı(makine ve teçhizat hariç) (%4), kauçuk ve plastik ürünleri imalatı (%4), ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç) (%4) ve ana metal sanayi (%3) sektörleri takip etmektedir.

Sanayide sektöründe çalışanların %35’i taş toprağa dayalı ürünlerin imalatı (metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı) sektöründe, %30’u giyim eşyası imalatı sektöründe ve %10 gıda sektöründe istihdam edilmektedir. Makine ekipman üretimi ve metal eşya üretimi sektörlerinin toplam istihdam içindeki oranı ise %26’lara ulaşmıştır. Çorum’da sanayi siciline kayıtlı işletmelerin % 40’ı mikro ölçekli, % 47’si küçük ölçekli, % 12’si orta ölçekli, % 1’i büyük ölçekli işletmelerdir.

İlde Ar-Ge faaliyetlerini cazip hale getirmek ve özendirmek için teşviklerin geliştirilmesi, OSB’ye demiryolu bağlantısı yapılması, kapalı, yarım kalmış ve darboğazdaki tesislerin ekonomiye yeniden kazandırılması, ile melek yatırımcı çekmek için pazarlama faaliyetlerinde ve girişimlerde bulunmak, girişimcilerin ihracat motivasyonunun artırılması için pazarlama ve

7 Çorum Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verileri

84 dış ticaret konusunda uzman şirketler kurulması, ve bu konuda uzman personel istihdamının teşvik edilmesi ilin üretim ve ihracat performansını artıracaktır.

Samsun İli Sanayi Profili

Karadeniz Bölgesinin çekim merkezi konumunda olan Samsun ili, Organize Sanayi Bölgeleri, İhtisas (Gıda) OSB’si, Küçük Sanayi Siteleri, Serbest Bölgesi, Teknoparkı ve İş Geliştirme Merkezi ile sanayi sektöründe önemli bir ivme yakalamıştır. Karadeniz Bölgesi’ndeki işyerlerinin %19’unu barındıran il sanayisi, gıda ve tarımsal sanayi konusunda oldukça gelişmiş olup, bunun yanında mobilya, medikal ürünler, tıbbi aletler, sağlık hizmetleri, giyim eşyası, ağaç ürünleri, ana metal sanayi gibi çok geniş yelpazede üretim yapısına sahiptir.

Samsun ilinde sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmesi sayısı 824 olup bu işletmelerde yaklaşık 18 bin personel istihdam edilmektedir⁸. Türkiye’deki sanayi işletmesi içerisinde %1 civarında pay alıp, sanayisi gelişmiş iller arasında yer almaktadır.

Amasya ilinde bulunan sanayi işletmelerinin işyeri sayısına göre sektörel dağılımına bakıldığında, %23 pay ile gıda ürünleri imalatı sektörü ilk sırada yer almaktadır. Gıda ürünleri imalatı sektörünü sırasıyla Kauçuk ve plastik ürünleri imalatı (%9) metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (%7), mobilya imalatı (%7), Ağaç ve Mantar Ürünleri imalatı (Mobilya hariç) (%6), Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Ekipman İmalatı (%6), Ana Metal Sanayi (%5), Madencilik ve Taş Ocakçılığı (%5), Giyim Eşyası İmalatı; Kürkün İşlenmesi ve Boyanması (%5), sektörleri takip etmektedir.

Sanayide sektöründe çalışanların %19’u gıda ürünleri imalatı sektöründe, %10’u giyim eşyası imalatı sektöründe istihdam edilmektedir.

İlde sanayi sektörüne kalifiye eleman yetiştirecek meslek lisesi ve meslek yüksekokullarının yaygınlaşması, üniversite-sanayi işbirliğinin projelerle realize edilmesi, Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin özendirilmesi ve bu konuda teşvikler geliştirilmesi, il merkezine yakın OSB’lerde yeni alanlar açılması, girişimcilerin ihracat motivasyonunun artırılması için pazarlama ve dış ticaret konusunda gerek eğitimlerle gerek uygulamada destek sağlanması ilin üretim ve ihracat potansiyelinin etkin kullanılmasında önemli katkı yapacaktır.

8 Samsun Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verileri

85 Tokat İli Sanayi Profili

Tokat ilinde gıda ürünleri imalatı başta olmak üzere taş ve toprağa dayalı sanayi, orman ürünleri sanayi ve son yıllarda da tekstil dokuma ve konfeksiyon sektörü, ilin ekonomisinin bel kemiğini oluşturmaktadır. İlde öne çıkan sektörlerin genel olarak hammadde ve işgücüne dayalı sektörler olduğu görülmektedir. İlde büyük oranda tarım ve hayvancılık potansiyeli mevcut olup, bu potansiyeli değerlendirmeye yönelik tarımsal sanayi gelişmeye açıktır. Erbaa ilçesinde taş ve toprağa dayalı sanayiden tuğla ve kiremit fabrikaları, konfeksiyon yatırımları, Turhal ilçesinde mermer ve maden sanayi, Tokat merkez ilçede tarım makineleri, hazır giyim ve gıda işletmeleri, Niksar ilçesinde yaş sebze ve meyve işleme ve değerlendirmeye yönelik kuruluşlar, Zile ilçesinde ise gıda ve makine ile ilgili yatırımlar yoğunluktadır.

Tokat ilinde sanayi siciline kayıtlı sanayi işletmesi sayısı 291 olup bu işletmelerde yaklaşık 9 bin personel istihdam edilmektedir⁹. Türkiye’deki sanayi işletmesi içerisinde %0.4 pay alıp, sanayisi gelişmekte olan iller arasında yer almaktadır.

Tokat ilinde bulunan sanayi işletmelerinin işyeri sayısına göre sektörel dağılımına bakıldığında, %29 pay ile gıda ve içecek ürünleri imalatı sektörü ilk sırada yer almaktadır.

Gıda ürünleri imalatı sektörünü sırasıyla metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı (taş toprağa dayalı sanayi) (%25), metal eşya ve makine sanayi (%14), ağaç ve mantar ürünleri (%11), giyim eşyası imalatı (%11), başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı (%5) sektörleri takip etmektedir.

Sanayide sektöründe çalışanların %31’i tekstil ve giyim eşyası sektöründe, %28’i taş toprağa dayalı sanayide ve %21’i de gıda ürünleri imalatı sektöründe istihdam edilmektedir.

İlde OSB’lere demiryolu bağlantısı ve doğalgaz dağıtımının yapılması, havaalanının yük-kargo taşımacılığı için kullanılabilmesi, özellikle gıda üretimi için uluslararası standartta analiz laboratuvarlarının kurulması, girişimcilerin krediye ulaşmaları için ek tedbirler geliştirilmesi, finansmana erişimin kolaylaştırılması, il kaynaklarının tanıtımının yapılması, yöreye melek yatırımcı çekmek için pazarlama ve girişim faaliyetlerinde bulunulması ilin üretim ve ticaret potansiyelini artıracaktır.

9 Tokat Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verileri

86 2.3.2.2.2. TR83 Bölgesi İmalat Sanayi Göstergeleri

Bu alt bölümde TR83 Bölgesi imalat sanayi için “İşyeri Sayısı”, “İstihdam”, “Ciro”, “Maaş ve Ücret Toplamı” ve “Yatırımlar” kriterlerine göre sektörel dağılımı, yoğunlaşması ve pay oran analizleri yapıldıktan sonra Bölge için kümelenme analizi yapılacaktır. İmalat sanayi verileri TÜİK iş ve hizmet istatistiklerinden elde edilmiştir. TÜİK tarafından en son 2011 yılı için yayınlanan iş ve hizmet istatistikleri verileri düzey 2 bazında olup, il bazında veri yayınlanmamaktadır.

TR83 Düzey 2 Bölgesi imalat sanayiinde 2011 yılı itibariyle 10,534 işletme faaliyet göstermektedir. Bu işletmelerde toplam 57,395 kişi çalışmakta olup, bunlara maaş ve ücret olarak 669 milyon TL ödeme yapılmıştır. Bölge imalat sanayiinin 2011 yılı cirosu 8.9 milyar TL, imalat sanayiinde yapılan brüt yatırımların toplam tutarı ise 501 milyon TL’dir. TR83 Bölgesi imalat sanayi işletmeleri bölgede faaliyet gösteren toplam işletme sayısının %11.5’ini oluşturmakta olup, bu işletmelerde çalışanların toplam çalışanlara oranı ise %21.8’dir.

Bölgede 2011 yılında yapılan brüt yatırımların %22’si, maaş ve ödemelerin %30.5’i ve cironun da %21.2’si imalat sanayiinde gerçekleşmiştir.

TR83 Bölgesi, Türkiye geneli ile karşılaştırıldığında, Türkiye imalat sanayi işletmelerinin

%2.9’u, imalat sanayi çalışanlarının %1.8’i, maaş ve ücretlerin %1.3’ü, cironun %1.2’si ve yatırımların da %1’i Bölgede bulunmaktadır. İmalat sanayi işletme sayısı bakımından 26 Düzey 2 bölgesi içinde 13’ncü sırada yer alan TR83 Bölgesi, çalışanlar açısından 15’nci, maaş ve ücret ödemeleri, ciro ve brüt yatırımlar bakımından ise 17’nci sırada yer almaktadır.

Tablo 54: TR83 Düzey 2 Bölgesi İmalat Sanayi

Yerel birim İstihdam Maaş ve ücret* Ciro* Yatırımlar*

Toplam

Türkiye 2.784.285 11.519.036 149.842 2.402.185 143.302

TR83 Bölgesi 91.426 263.286 2.194 41.862 2.278

87 TR83 Bölgesinde faaliyet gösteren imalat sanayi işletmelerinin alt sektörlere göre dağılımı incelendiğinde öne çıkan sektörler; işyeri sayısı açısından gıda ürünleri imalatı, metal eşya ve mobilya sektörleri; istihdam açısından gıda, giyim eşyası, mineral ürünler (taş toprak sanayi), mobilya ve ağaç ürünleri; ciro açısından gıda, ana metal sanayi ve mineral ürünler (taş toprak sanayi); maaş ve ücret ödemeleri açısından gıda, giyim eşyası ve mineral ürünler (taş toprak sanayi); yapılan yatırımlar açısından ise gıda, mineral ürünler (taş toprak sanayi) ve ana metal sanayi olarak sıralanmaktadır.

Tablo 55: TR83 Bölgesi İmalat Sanayinin Sektörel Dağılımı (2011)

Kriter/Sektör İşyeri sayısı İstihdam Ciro Maaş + Ücret Yatırım istihdamdan %1.8, cirodan %1.2, maaş ve üzere toplamından %1.3 ve yatırımlardan %1 pay almaktadır. Alt sektörler itibariyle Bölgede öncü sektörlerden gıda ürünleri imalatı işyeri sayısı bakımından Türkiye’den %4, ağaç ve ağaç ürünleri %4.2, kauçuk plastik ürünleri %4.3, mobilya %4.1 ve mineral ürünler (taş toprak sanayi) %3.6 pay almaktadır. Yatırımlardan ise ağaç ve ağaç ürünleri %4.2, gıda imalatı %1.4 ve mineral ürünler %1.8 pay almıştır.

88 Tablo 56: TR83 Bölgesinin Türkiye İçindeki Payları (2011, Yüzde Pay)

NACE Rev. 2 Sektörler İşyeri Sayısı İstihdam Ciro Maaş+Ücret Yatırımlar

10-Gıda 4.0 3.0 3.6 3.0 1.4

Kaynak: TÜİK hareketle kendi hesaplamamız.

TR83 Bölgesi ve Türkiye imalat sanayinin işyeri sayısı, istihdam ve ciroya göre alt sektörler itibariyle dağılımı (2011 yılı) ce yoğunlaşma oranları aşağıda ard arda gelen iki tabloda verilmektedir. Buna göre sektörlerin yoğunlaşmasına bakıldığında; en dikkat çekici verilerin Gıda sektöründe olduğu görülmektedir. Bu sektör Bölge’de işyeri sayısı içinde %17.8, istihdamda %20.8 ve ciroda %41.8 pay alarak her kriterde ilk sırada yer alarak, diğer sektörlerin çok ilerisinde bir yoğunlaşma ve temsil gücü sergilemektedir. Bölgede yoğunlaşmanın yüksek olduğu diğer sektörler giyim eşyası, mineral ürünler (taş toprak sanayi), metal eşya, mobilya ve ağaç ürünleridir.

Farklı kriterler bazında TR83 Bölgesinde öne çıkan sektörlerle Türkiye genelinde öne çıkan sektörlerin benzeşmesini (ya da farklılığını) göstermek amacıyla Tablo 58 hazırlanmıştır.

Tablo 58’de işyeri sayısı ve istihdam açısından toplam imalat sanayinden aldıkları pay itibarıyla sektörler büyüklüklerine göre sıralanarak bölge/ülke karşılaştırmasının sektörler bazında daha net görülmesi mümkün olmaktadır. Ayrıca, belirtilen bu kriterler bazında

89 sektörel yoğunlaşma oranları (Concentration Ratio –CR) hesaplanarak Türkiye geneli ile karşılaştırma imkânı da sağlanmıştır.

İşyeri sayısının dağılımı açısından bakıldığında; Türkiye geneli ile TR83 Bölgesi ilk dört sırada yer alan sektörlerden üçü bakımından benzerlik gösterirken, sektörlerin sırası ve yoğunlaşma oranları açısından ise farklılıklar olduğu görülmektedir. Gıda, Metal Eşya, Giyim ve Mobilya sektörleri ilk beş sırada yer alan ortak sektörlerken, Bölgedeki işyeri sayısı bakımından Gıda sektörünün baskınlığı söz konusudur. İstihdam açısından bakıldığında; Gıda, Metal Eşya, Giyim ve Mineral ürünler sektörleri ilk beş sırada yer alan ortak sektörlerken, hem işyeri sayısı hem istihdam bakımından Bölgede Gıda sektörünün baskınlığı söz konusu iken Türkiye’de Giyim Eşyası sektörü ilk sırada yer almaktadır. İlk 4 sektörün toplam imalat sanayi içindeki payını gösteren Cr4 oranı TR83 Bölgesinde işyeri sayısında %59.1, istihdamda %58.1 ve ciroda %69.4 olarak gerçekleşirken, Türkiye için aynı oranlar sırasıyla %55.4, %48.1 ve

%43.5 olarak gerçekleşmiştir. Tablodan hem Cr4 hem de Cr8 oranları incelendiğinde TR83 Bölgesindeki yoğunlaşma oranlarının Türkiye’ninkinden daha yüksek olduğu dikkati çekmektedir. Başka bir anlatımla Bölge imalat sanayi Türkiye’ye oranla belli sektörlerde daha uzmanlaşmıştır veya Türkiye, Bölgeye oranla daha homojen bir yapıya sahiptir denilebilir.

Ciro bakımından ise Gıda ve Ana Metal sektörleri hem Türkiye hem de Bölge için ilk iki sıra yer alırken, Türkiye’de Kara Taşıtları, Giyim ve Tekstil; Bölgede ise Mineral ürünler, Ağaç ve Makine sanayi ciro bakımından öne çıkan diğer sektörlerdir.

90 Tablo 57: Türkiye ve TR83 Bölgesi İmalat Sanayinin Dağılımı (2011, Yüzde Pay)

Kriter/Sektör İşyeri Sayısı İstihdam Ciro Maaş+Ücret Yatırımlar

Sektörler/Bölgeler TR TR83 TR TR83 TR TR83 TR TR83 TR TR83

10-Gıda 12.7 17.8 12.6 20.8 14.1 41.8 12.1 27.3 13.0 17.2

11-İçecek 0.2 0.1 0.4 0.4 0.8 0.0 0.8 0.6 1.3 0.3

13-Tekstil 6.9 5.1 11.6 2.2 8.5 1.0 8.9 1.1 11.0 0.6

14-Giyim Eşyası 16.4 9.7 14.9 14.5 6.2 3.5 9.6 10.3 3.6 4.3

15-Deri ve Ürünleri 2.3 0.6 1.7 1.5 0.8 0.9 1.1 1.1 0.7 0.2

16-Ağaç, Ağaç ürünleri 6.6 9.7 2.2 5.3 1.3 3.8 1.1 3.3 2.5 8.8

17-Kâğıt ve Kâğıt Ürünleri 0.8 0.3 1.6 1.4 1.9 2.8 1.9 2.6 1.9 0.0

18-Basım Yayın 3.6 2.4 1.9 1.3 0.8 0.4 1.3 0.5 1.0 0.3

20-Kimyasal Ürünler 1.4 0.4 2.2 0.7 5.4 1.3 3.9 0.8 5.0 0.8

21-Temel Eczacılık 0.1 0.1 0.9 0.8 1.4 0.3 3.2 3.7 1.2 2.0

22-Kauçuk&Plastik 5.6 8.3 5.8 4.1 5.2 2.3 5.7 2.3 5.6 3.5

23-Mineral Ürünler 4.1 5.1 6.6 14.0 5.3 10.3 6.9 14.2 9.8 17.1

24-Ana Metal 0.8 0.3 3.6 3.3 12.3 13.5 6.6 5.2 17.8 10.0

25-Metal Eşya 15.7 16.4 9.0 5.9 5.3 1.7 7.0 2.4 4.9 2.1

27-Elektrikli Teçhizat 2.2 2.6 3.9 3.1 5.1 2.8 5.6 2.7 3.1 1.9

28-Makine ve Ekipman 3.6 1.7 5.5 4.9 4.4 3.6 5.6 4.6 5.4 6.5

29-Motorlu kara taşıtı vb 1.1 0.5 4.8 2.4 8.6 2.4 7.8 2.5 4.6 2.3

31-Mobilya 10.6 15.2 5.5 8.9 2.0 2.0 3.1 4.6 1.7 1.8

32-Diğer İmalatlar 2.3 1.6 1.7 2.6 1.5 3.3 1.2 2.8 1.1 0.9

33-Kurulum, Onarım 2.4 2.1 1.5 0.9 0.6 0.2 1.5 0.3 0.9 0.3

Diğer/Dağıtılmayan 0.6 0.0 2.2 1.1 8.5 2.1 5.1 6.9 3.9 19.0

İmalat Sanayi 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

İmalat/Toplam 13.1 11.5 27.3 21.8 30.3 21.2 33.9 30.5 34.3 22.0

Kaynak: TÜİK hareketle kendi hesaplamamız.

91 Tablo 58: Türkiye ve TR83 Bölgesi İmalat Sanayinde Yoğunlaşma (2011, Yüzde Pay)

Sıra İşyeri Sayısına Göre İstihdama Göre Ciroya Göre

No Türkiye %

Pay CR TR83 Bölgesi %

Pay CR Türkiye %

Pay CR TR83 Bölgesi %

Pay CR Türkiye %

Pay CR TR83 Bölgesi % Pay CR

Cr1 14-Giyim 16.4 16.4 10-Gıda 17.8 17.8 14-Giyim 14.9 14.9 10-Gıda 20.8 20.8 10-Gıda 14.1 14.1 10-Gıda 41.8 41.8

Cr2 25-Metal Eşya 15.7 32.1 25-Metal Eşya 16.4 34.2 10-Gıda 12.6 27.5 14-Giyim 14.5 35.3 24-Ana Metal 12.3 26.4 24-Ana Metal 13.5 55.3 Cr3 10-Gıda 12.7 44.8 31-Mobilya 15.2 49.4 13-Tekstil 11.6 39.1 23-Mineral 14.0 49.2 29-Kara taşıtı 8.6 35.0 23-Mineral 10.3 65.6 Cr₄ 31-Mobilya 10.6 55.4 16-Ağaç 9.7 59.1 25-Metal Eşya 9.0 48.1 31-Mobilya 8.9 58.1 13-Tekstil 8.5 43.5 16-Ağaç 3.8 69.4 Cr5 13-Tekstil 6.9 62.3 14-Giyim 9.7 68.9 23-Mineral 6.6 54.7 25-Metal Eşya 5.9 64.0 14-Giyim 6.2 49.7 28-Makine 3.6 73.0 Cr6 16-Ağaç 6.6 68.9 22-Kauç.&Plas. 8.3 77.2 22-Kauç.&Plas. 5.8 60.4 16-Ağaç 5.3 69.3 20-Kimyasal 5.4 55.1 14-Giyim 3.5 76.5 Cr7 22-Kauç&Pls. 5.6 74.6 23-Mineral 5.1 82.3 31-Mobilya 5.5 66.0 28-Makine 4.9 74.2 23-Mineral 5.3 60.4 32-Diğer İm. 3.3 79.8 Cr8 23-Mineral 4.1 78.7 13-Tekstil 5.1 87.4 28-Makine 5.5 71.5 22-Kauç.&Plas. 4.1 78.3 25-Metal Eşya 5.3 65.7 27-Elekt. Teç. 2.8 82.6 Cr9 18-Basım 3.6 82.3 27-Elekt. Teç. 2.6 89.9 29-Kara taşıtı 4.8 76.2 24-Ana Metal 3.3 81.6 22-Kauç.&Plas. 5.2 71.0 17-Kağıt 2.8 85.4 Cr10 28-Makine 3.6 85.9 18-Basım 2.4 92.4 27-Elekt. Teç. 3.9 80.2 27-Elekt. Teç. 3.1 84.7 27-Elekt. Teç. 5.1 76.1 29-Kara taşıtı 2.4 87.8 Cr11 33-Kurulum 2.4 88.3 33-Kurulum 2.1 94.4 24-Ana Metal 3.6 83.8 32-Diğer İm. 2.6 87.3 28-Makine 4.4 80.4 22-Kauç.&Plas. 2.3 90.1 Cr12 32-Diğer İm. 2.3 90.6 28-Makine 1.7 96.1 20-Kimyasal 2.2 86.0 29-Kara taşıtı 2.4 89.6 31-Mobilya 2.0 82.4 31-Mobilya 2.0 92.0 Cr13 15-Deri 2.3 92.9 32-Diğer İm. 1.6 97.7 16-Ağaç 2.2 88.1 13-Tekstil 2.2 91.8 17-Kağıt 1.9 84.3 25-Metal Eşya 1.7 93.8 Cr14 27-Elekt. Teç. 2.2 95.1 15-Deri 0.6 98.3 18-Basım 1.9 90.0 15-Deri 1.5 93.3 32-Diğer İm. 1.5 85.8 20-Kimyasal 1.3 95.1 Cr₁₅ 20-Kimyasal 1.4 96.5 29-Kara taşıtı 0.5 98.9 15-Deri 1.7 91.7 17-Kağıt 1.4 94.8 21-Eczacılık 1.4 87.1 13-Tekstil 1.0 96.1 Cr16 29-Kara taşıtı 1.1 97.6 20-Kimyasal 0.4 99.2 32-Diğer İm. 1.7 93.4 18-Basım 1.3 96.1 16-Ağaç 1.3 88.4 15-Deri 0.9 96.9 Cr17 17-Kağıt 0.8 98.4 24-Ana Metal 0.3 99.5 17-Kağıt 1.6 95.0 33-Kurulum 0.9 97.0 11-İçecek 0.8 89.2 18-Basım 0.4 97.4 Cr₁₈ 24-Ana Metal 0.8 99.1 17-Kağıt 0.3 99.8 33-Kurulum 1.5 96.5 21-Eczacılık 0.8 97.8 18-Basım 0.8 90.1 21-Eczacılık 0.3 97.7 Cr19 11-İçecek 0.2 99.3 21-Eczacılık 0.1 99.9 21-Eczacılık 0.9 97.4 20-Kimyasal 0.7 98.5 15-Deri 0.8 90.9 33-Kurulum 0.2 97.9 Cr20 21-Eczacılık 0.1 99.4 11-İçecek 0.1 100.0 11-İçecek 0.4 97.8 11-İçecek 0.4 98.9 33-Kurulum 0.6 91.5 11-İçecek 0.0 97.9

Kaynak: TÜİK hareketle kendi hesaplamamız.

92 Aşağıda yer alan tabloda TR83 Bölgesi ve Türkiye imalat sanayinin ortalama ücretleri endeksler yoluyla karşılaştırılmıştır. Hem Bölgede hem Türkiye’de en yüksek ortalama ücret temel eczacılık ürünleri sektöründe bulunurken, onu sırasıyla Kağıt ve Kağıt Ürünleri, içecek imalatı ve ana metal sektörleri izlemektedir. Tablonun ilk sütununda Türkiye’deki ilgili sektör değeri 100 kabul edildiğinde o sektörün TR83 Bölgesinde kaç endeks değerine tekabül ettiği gösterilirken, ikinci ve üçüncü sütunda hem Türkiye hem de TR83 Bölgesi imalat sanayileri ortalamaları 100 kabul edildiğinde sektörlerin değerleri verilmektedir. Buna göre Bölge ve Türkiye ortalama ücret karşılaştırmasında, Bölgede Türkiye’den daha yüksek ücret veren sektörler 17 nolu Kağıt ve Kağıt Ürünleri ve 32 nolu Diğer İmalatlar sektörlerindedir. Gıda ürünleri ve temel eczacılık ürünleri sektörleri Türkiye ortalamasıyla hemen hemen aynı düzeyde ücret sağlarken, elektrikli teçhizat, motorlu kara taşıtları, kauçuk ve plastik ile metal eşya sektörleri ise Türkiye’ye oranla 50 endeks değerinin altında ücret olanağı sağlamaktadır.

TR83 Bölgesinde imalat sanayi ortalaması 100 kabul edildiğinde en yüksek ortalama ücretler temel eczacılık ürünleri, içecek imalatı, ana metal, kimyasal ürünler, motorlu kara taşıtları, elektrikli teçhizat ve kağıt ürünleri sektörlerinde bulunmaktadır. Türkiye imalat sanayi ortalama ücreti 16,168 TL iken TR83 Bölgesi imalat sanayi ortalama ücreti 11,664 TL olup, Türkiye değeri 100 kabul edildiğinde Bölge imalat sanayi ortalama ücreti 72 olmaktadır.

93 Tablo 59: TR83 Bölgesi ve Türkiye Ortalama Ücret Karşılaştırması (2011, Endeks)

NACE Rev. 2 Sektörler

TR=100 için İmalat Sanayi=100 için Ortalama ücretler (TL) Ortalama

TR83 Bölgesi sektörlerinin ayrı ayrı analizini kolaylaştırmak için, geliştirilecek bir yöntemle sektörlerin Türkiye geneline göre yoğunlaşma özelliklerini belirlenecek kriterler bazında oluşturulacak bir endeksleme ile değerlendirilmesi mümkündür. Bu amaçla hazırlanan aşağıdaki tabloda ilk kısma ait sütunlarda alt sektörlerin Türkiye imalat sanayi içindeki payları 100 kabul edilerek TR83 Bölgesi payları hesaplanmıştır. İkinci kısma ait sütunlarda ise Türkiye imalat sanayi alt sektörlerinin hesaplanan dört oran 100 kabul edilerek, Bölge için imalat sanayi alt sektörlerinin endeks değerleri bulunmuştur. Burada hesaplanan oranlarla ilgili kısaca bilgi vermek gerekirse;

İstihdam/İşyeri Oranı: Türkiye için alt sektörler bazında sektör istihdamı/sektördeki işyeri sayısı oranı 100 kabul edilerek, TR83 Bölgesi için alt sektörler bazında sektör istihdamı/işyeri sayısı endeks değeridir. Bu oran Türkiye’yi 100 kabul ederek alt sektör bazında işyeri başına düşen istihdamı, bu anlamda da alt sektördeki işyerinin istihdam kriterine göre Türkiye

İstihdam/İşyeri Oranı: Türkiye için alt sektörler bazında sektör istihdamı/sektördeki işyeri sayısı oranı 100 kabul edilerek, TR83 Bölgesi için alt sektörler bazında sektör istihdamı/işyeri sayısı endeks değeridir. Bu oran Türkiye’yi 100 kabul ederek alt sektör bazında işyeri başına düşen istihdamı, bu anlamda da alt sektördeki işyerinin istihdam kriterine göre Türkiye

Belgede TR83 Bölgesi Uygun Yatırım Alanları Araştırması (sayfa 117-134)