Hayvan Varlığı ve Canlı Hayvanlar Değeri

TR83 Bölgesi hayvan varlığı içerisinde ağırlıklı olarak büyükbaş hayvanlardan sığır ile küçükbaş hayvanlardan başta koyun olmak üzere keçi bulunmaktadır. Türkiye genelinde ise küçükbaş hayvan sayısı daha fazladır. Bölgede büyükbaş hayvanlarda melez ve kültür ırkı sığır

66 yetiştiriciliği ön plandadır. Bölgede besiciliğin yoğun yapıldığı bölgeler dışında küçük aile işletmelerinde de besicilik yapılmaktadır. Bölgede besiciliğin en yoğun olarak yapıldığı yerler Amasya ilinde Suluova ve Merkez, Tokat ilinde Turhal ve Zile ilçeleri, Samsun ilinde Çarşamba ve Havza ilçeleri, Çorum ilinde ise Merkez ve Osmancık ilçeleridir. Bölgede Suluova, besicilik yapan işletme sayısının ve yaş şeker pancarı posası üretiminin fazla olması nedeniyle besiciliğin merkezi konumundadır. Ayrıca Suluova Tarıma Dayalı İhtisas Besi Organize Sanayi Bölgesi tahsisleri tamamlandığında Suluova’nın canlı hayvan ve hayvancılık ürünleri değeri daha da artacaktır.

2013 yılı itibarıyla TR83 Bölgesi canlı hayvan değeri 2.8 milyar TL düzeyinde olup, 57.7 milyar TL olan Türkiye canlı hayvan değerinin %4.8’lik bölümünü oluşturmaktadır. Bölge canlı hayvan değerinin büyüklüğü açısından 26 düzey 2 bölgesi içerisinde 7’nci sıradadır. İller arası sıralamada ise Samsun 19’ncu, Tokat 31’nci, Çorum 37’nci ve Amasya 54’ncü sırada yer almaktadır. Kişi başına düşen canlı hayvan değerleri incelendiğinde, 2013 yılı itibarıyla Türkiye’de kişi başına düşen canlı hayvan değeri 752 TL iken, bu değer TR83 Bölgesi’nde 1,022 TL olarak gerçekleşmiştir. Bölge illeri arasında 769 TL ile en düşük değere sahip olan Samsun dışında, diğer üç ilin de 1,220-1,257 TL arasında değere sahip oldukları görülmektedir. Bölge kişi başına canlı hayvan değerinin büyüklüğü açısından 26 düzey 2 bölgesi içerisinde 12’nci sıradadır. İller arası sıralamada ise Amasya 35’nci, Çorum 36’ncı, Tokat 37’nci ve Samsun 54’ncü sırada yer almaktadır.

2000-2013 döneminde canlı hayvan değerleri TR83 Bölgesinde 4.8 kat artış gösterirken, artış oranı Türkiye genelinde ise 6.7 kat olarak gerçekleşmiştir. Bölgede tarımsal üretim değeri bitkisel üretimde olduğu gibi hayvancılıkta da Türkiye ortalamasının altında gelişim göstermiştir. Ancak 2013 yılında hem Türkiye genelinde hem de Bölge genelinde canlı hayvanlar değerinde önemli düzeyde düşüş olduğu dikkati çekmektedir. Canlı hayvanlar değerinde 2013’de önceki yıla göre Türkiye genelinde %9.3, TR83 Bölgesinde %18.6, Amasya’da %10.6, Çorum’da %22.4, Samsun’da %22.5 ve Tokat’ta %13.1 oranında düşüş kaydedilmiştir. Benzer şekilde kişi başına canlı hayvan değeri de hem Türkiye hem Bölge genelinde düşüş kaydetmiştir.

67 Tablo 45: Canlı Hayvan Değeri (Milyon TL)

Yıllar

Türkiye TR83 Bölgesi Amasya Çorum Samsun Tokat

Pay (%) (2)/(1) Değer

(1)

Kişi Başı Değer (TL)

Değer (2)

Kişi Başı

Değer (TL) Değer Kişi Başı

Değer (TL) Değer Kişi Başı

Değer (TL) Değer Kişi Başı

Değer (TL) Değer Kişi Başı Değer (TL)

2000 6,652 98 406 135 57 157 91 152 141 117 117 141 6.1

2001 8,302 122 459 155 65 181 107 182 159 131 128 161 5.5

2002 10,471 153 529 181 79 224 115 197 196 162 138 182 5.1

2003 14,381 208 733 255 106 304 162 280 285 234 181 247 5.1

2004 18,395 265 902 318 148 431 216 379 294 241 245 350 4.9

2005 20,919 300 1,099 392 178 525 270 480 360 294 291 434 5.3

2006 22,943 327 1,219 441 195 584 309 556 400 327 314 488 5.3

2007 24,666 349 1,357 497 202 614 331 602 462 376 363 584 5.5

2008 25,521 357 1,431 526 225 697 367 673 462 374 376 609 5.6

2009 28,146 388 1,537 561 251 775 414 765 464 371 409 655 5.5

2010 46,873 636 2,476 903 394 1,177 648 1,211 787 628 647 1,048 5.3

2011 60,077 804 3,357 1,235 478 1,479 932 1,744 1,120 894 828 1,361 5.6

2012 63,547 840 3,406 1,253 453 1,405 861 1,624 1,252 1,000 840 1,369 5.4

2013 57,656 752 2,774 1,022 405 1,257 668 1,256 971 769 730 1,220 4.8

Not2: 2002-2006 dönemine ilişkin kişi başına canlı hayvan değerleri hesaplanırken, 2000-2007 yılları arası nüfus artış oranlarına göre hesaplanan nüfus projeksiyonları dikkate alınmıştır.

Kaynak: TÜİK

68 Büyükbaş Hayvan Varlığı

TR83 Bölgesi büyükbaş hayvan varlığı içinde sığır ağırlıklı bir yer tutmakta olup manda sadece

%2.8 paya sahiptir. 2013 yılı verilerine göre Bölgede toplam 1,000,943 baş sığır ve 28,602 baş manda olmak üzere 1,029,545 baş büyükbaş hayvan bulunmaktadır. İl sığır varlığının yapısı

TR83 Bölgesi 28,602 1,000,943 1,029,545 685,512 145,402 830,914 8,158,073

Türkiye 117,59 sayısında bu oran %24.3 olarak dikkat çekmektedir. Manda yetiştiriciliği son dönemlerde ilgi çekmekte ve manda sütü oldukça değerli bir ürün olarak pazarlanabilmektedir. Samsun, Tokat ve Amasya başta olmak üzere bölgede manda yetiştiriciliği yeniden canlanmaktadır.

TR83 Bölgesi küçükbaş hayvan varlığı içerinde ağırlıklı olarak koyun yer almaktadır. Bölgede küçükbaş hayvan varlığının %52.5’ini koyun, %17.5’ini de keçi oluşturmaktadır. 2013 yılı itibarıyla Bölge genelinde 685,512 baş koyun bulunurken, 145,402 baş keçi bulunmakta olup Türkiye genelinden aldıkları pay sırasıyla %2.3 ve %1.6’dır. Keçilerin tamamına yakını kıl keçisinden oluşmaktadır. Koyun ve keçi sayısında Tokat ili ilk sırada gelmektedir.

Kümes Hayvanları Varlığı

TR83 Bölgesinde kümes hayvanları yetiştiriciliğinde hem et hem yumurta tavukçuluğu olmakla birlikte, daha ziyade yumurta tavukçuluğu ön plandadır ve bölge hayvancılık faaliyetlerinde önem arz eden diğer bir koldur. Bölge 8.2 milyon baş kümes hayvanı ile 270 milyon olan Türkiye toplamından %3 pay almaktadır. 2013 yılı itibariyle Bölgedeki kümes hayvanlarının %51’i Çorumda, %31’i de Samsun’da bulunmaktadır.

69 Tablo 47: Kümes Hayvanı Varlığı (2013)

Amasya Çorum Samsun Tokat TR83 Türkiye TR83/TR

(%)

Et Tavuğu 88,000 176,000 1,155,801 0 1,419,801 177,432,745 0.8

Yumurta Tavuğu 1,145,082 3,935,518 1,313,675 222,617 6,616,892 88,720,709 7.5 Kümes Hayvanı 1,233,082 4,111,518 2,469,476 222,617 8,036,693 266,153,454 3.0

Hindi 2,790 10,240 20,016 4,993 38,039 2,925,473 1.3

Kaz 4,169 9,160 25,543 5,161 44,033 755,286 5.8

Ördek 4,978 3,038 27,827 3,465 39,308 367,821 10.7

Kaynak: TÜİK

Türkiye’de yumurta tavukçuluğundan ziyade et tavukçuluğu daha fazla iken TR83 Bölgesinde tam tersi bir durum mevcut olup, Bölge yumurta tavukçuluğunda ihtisaslaşmış durumdadır.

Bölgede önemli bir yetiştiricilik kolu olan yumurta tavukçuluğu yaygın olarak Çorum’da ve Samsun’da yapılmaktadır. Türkiye’den %7.5 pay alan Bölge’deki yumurta tavukçuluğunun

%59’unu Çorum, %20’sini ise Samsun karşılamaktadır. Çorum’da, bu sektörde bir kümelenme görülmektedir. Et tavukçuluğunda (broyler) ise Samsun, Bölge toplamının %81’ini karşılamaktadır. Bölgede ördek ve kaz yetiştiriciliği de Türkiye içindeki yeri bakımından önemlidir.

Hayvancılık için oldukça önem arz eden konulardan biri de yeterli besin kaynaklarının bulunabilirliğidir. TR83 Bölgesi besin kaynağını teşkil eden yem sektörü bakımından geniş yem bitkileri ekiliş alanlarına sahiptir.

Arıcılık Faaliyetleri

Bölgede zengin bitki örtüsü nedeniyle arıcılık açısından ciddi bir potansiyel söz konusudur.

Bölgedeki arı kovanı sayısı, Türkiye’deki toplam arı kovanı sayısının yüzde 2.5’ini oluştururken toplam bal üretiminin de %2.4’ünü oluşturmaktadır. Bölgede, arı kovanı en fazla Samsun ilinde Terme, Vezirköprü ve Bafra ilçelerinde; Amasya ilinde Merkez ve Taşova ilçelerinde;

Çorum ilinde Merkez, Alaca ve İskilip ilçelerinde ve Tokat ilinde ise Merkez, Erbaa, Zile ve Niksar ilçelerinde bulunmaktadır. Aşağıdaki tabloda TR83 Bölgesi arıcılık faaliyetleri, iller itibarıyla verilmiştir.

70 Tablo 48: Arıcılık Faaliyetleri (2013)

Amasya Çorum Samsun Tokat TR83 Türkiye TR83/TR (%)

İşletme Sayısı 444 1,023 1,515 1,769 4,751 79,934 5.9

Toplam Kovan 17,575 31,453 78,526 37,333 164,887 6,641,348 2.5

Bal Üretimi 197 320 1,167 542 2,225 94,694 2.4

Balmumu Üret. 12 23 71 30 136 4,241 3.2

Kaynak: TÜİK

Bölgede arıcılık yapan işletme sayısı 4,751 olup, arıcılık yapan işletmeler daha çok Tokat ve Samsun’da yoğunlaşmıştır. 2013 yılı itibarıyla toplam arı kovanı sayısının %48’i Samsun’da,

%23’ü Tokat’ta, %19’u Çorum ve %11’i de Amasya’da bulunmaktadır. Bölgedeki kovanların tamamına yakın bölümü (%98) yeni kovanlardan oluşmakta iken, %2 gibi düşük kısmı ise eski kovanlardan oluşmaktadır. Bölgede konvansiyonel tarımın yoğun olmaması ve temiz üretim alanlarının bulunabilirliği organik tarım kapsamında yapılacak arıcılık gibi alt üretim alanları için önemli bir potansiyel sağlamaktadır.