Tacıs Programı

AB ile enerji kaynaklarına sahip Hazar bölgesi ülkeleri arasında ekonomik ilişkiler kurulması, Topluluk için hayati önem taşımaktadır. Bu kapsamda Topluluk tarafından uygulamaya konulan en önemli dış yardım programlarından biri TACIS programıdır. Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerine yönelik olarak 23 milyon km2’lik bir alanda 285 milyonluk bir nüfusu kapsayacak şekilde 1992 yılında oluşturulmuştur. Aslında SSCB’ye yardım amacıyla tasarlanan program, bu devletin 1991 yılında dağılması üzerine Rusya ardılı devletleri içine alacak şekilde yeniden düzenlenmiştir. 1991-1995 yılları arasında Tacis programı kapsamında 200’ün

228 _{Çaha, s.1543.} 229 _{Lyons, s.12.}

üzerindeki proje için 2.268 milyar ECU destek sağlanmıştır. Bağımsız Devletler Topluluğu Ülkelerine Teknik Yardım adını taşıyan projenin kapsamı sadece enerji olmayıp, kamu kuruluşlarının yeniden yapılanmasından hizmetler ve eğitimin gelişmesine, ekonomik reformlara ve demokratikleşmeye kadar uzanmaktadır. 1996 Haziran ayında Bakanlar Konseyi tarafından BDT ve Moğolistan için Tacis programı çerçevesinde 2.224 milyar ECU kaynak tahsis edilmiştir. AB, ilgili ülkede yaygın insan hakları ihlalleri olması durumunda Tacis programındaki kimi uygulamaları askıya alabilmektedir. Programda hedef olarak demokrasi ve pazar ekonomisi gibi temel Avrupa uygarlığı değerlerini paylaşma misyonu ifade edilmekte ise de, esas hedef, SSCB’nin dağılmadan sonra AB ortaya çıkan yeni ülkelerin Topluluk hedeflerine uygun şekilde yönlendirilmesini sağlamaktır. Avrupa Konseyi tarafından programın 2000-2006 yılı için belirlenen altı hedefinden birinin doğal kaynakların işletilmesi olarak belirlenmesi, bunun önemli kanıtlarındandır. 2000-2006 arasında 3,138 milyar Euro’luk yardım öngörülmüştür. Programın birinci aşamasında 1999 yılında bölgede meydana gelen krizlerin etkisi yüzünden aksamalar olmuştur. Son olarak 2000-2003 döneminde Azerbaycan için 14 milyon Euro, Ermenistan için 20 milyon Euro ve Gürcistan için 15 milyon Euro bütçe ayrılması bölgeye verilen önemi göstermektedir. Tacis içinde Tracea, Inogate, Bistro ve Echo alt programları bulunmaktadır.231

3.2.2.4.6.1. Traceca Programı

Tacis Programının alt programlarından birisidir. Traceca Programı, 1993 Mayısında Traceca ülkeleri olarak adlandırılan 5 Merkez Asya ve üç Kafkas ülkesi olmak üzere 8 ülke ile AB arasında ticaret ve ulaştırma konularında işbirliği sağlamak maksadıyla oluşturulmuş bir programdır. Programla bölge ile AB arasında Orta Asya Hazar denizi Karadeniz ve Avrupa güzergahını takip edecek bir ulaştırma koridoru oluşturulması hedeflenmektedir. Gürcistan’dan Kazakistan’a uzanan yol ile Avrupa’nın Orta Asya ile eski ipek yoluna benzer şekilde bağlanması sağlanmak istenmiştir.232 Programın esas amacı bölgenin Topluluk pazarına enerji kaynaklarını aktarmasını sağlamak ve Topluluk için açılacak yeni pazarın ulaştırma alt yapısını

231 _{Ali Faik Demir, AB’nin Güney Kafkasya Politikaları, Derleyen; Beril Dedeoğlu, Dünden Bugüne AB, Birinci}

Baskı, Boyut Kitapları, İstanbul, 2003, s. 378.

sağlamak ise de, bölge ülkelerinin demokratik reformlarını desteklemek, bölge ile teknik konular da dahil olmak üzere işbirliğini artırmak gibi hedefler programın resmi hedefleri olarak ifade edilmiştir. Traceca programı kapsamında bölgede 50’nin üzerinde proje∗ tamamlanmıştır. Bölgeye yatırım sadece AB tarafından değil diğer küresel aktörler∗∗ tarafından da yapılmaktadır.233

3.2.2.4.6.2. Inogate Programı

AB’nin bölgenin petrol ve gaz kaynakları ile ilgilenmesi 1992’de başlamıştır. Bunun doğal sonucu olarak 1995’te altı Kafkas ve Orta Asya ülkesi ile uygulamaya konulan Inogate Programı bugün 18 ülkeyi kapsamaktadır.234 Tacis Programının alt programlarından biridir. Inogate programının amacı, bölgedeki petrol ve gaz taşımacılığının rehabilitasyonu, rasyonelleştirilmesi ve modernizasyonu, petrolün Orta Asya ve Hazardan Avrupa ve batı pazarlarına taşınması için petrol ve gaz taşımacılığında alternatif veya tamamlayıcı seçeneklerin değerlendirilmesi, enerji ürünlerinde bölgesel ticaretin artırılmasıdır. Uluslararası finans kuruluşları ile yakın ilişki içerisinde yürütülen program için Komisyon 1996’dan bu yana 46 milyon Euro’luk bir tahsiste bulunmuştur. Program Hazar bölgesindeki boru hatları ile yakından ilgilenilmektedir. Topluluk program kapsamın üç konuya235 odaklanmıştı: Inogate anlaşmasının tamamlanması, mevcut enerji ağlarının geliştirilmesi ve yeni stratejik boru hatları güzergahlarının geliştirilmesi. AYB, AİKB ve Dünya Bankası programa mali destek sağlayan kuruluşlardır.236 Program Kafkasya’daki güvenlik, petrol ve gazın taşınması açısından büyük önem taşımaktadır. Petrol boru hattı ile Azerbaycan-Gürcistan-Türkiye üzerinden taşınacak petrolün önemi bu programla ortaya çıkmaktadır.

∗ _{39 Teknik proje (57,705,000 Euro) ve 14 yatırım projesi (52,300,000 Euro).}

∗∗ _{Bölgeye TRACECA ile yardım eden AB, bölgeyle ilgilenen tek küresel aktör değildir. Dünya Bankası}

Ermenistan ve Gürcistan yolların iyileştirlmesi için 40 milyon dolar tahsis ederken,Asya Kalkınma Bankası (Asian Development Bank, ADB) ‘da demiryollarının iyileştirlmesi konusunda yardımda bulunmuştur.

233 _{Traceca - TRAnsport Corridor Europe Caucasus Asia}

http://www.traceca-org.org/docs/main.php?tmi=tfaz&mi=wit (21 Mart 2006).

234 _{Demir, s. 382.}

235 _{TACIS Reigonal Cooperation İndicative Programme 2000-2003 ss.4-5.} 236 _{Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, AB Enerji Politikası, s.12.}

3.2.2.4.6.3. Bistro ve Echo Programları

Tacis Programının alt programlarından son ikisi Bistro ve Echo Programlarıdır. Bistro Programı; Yerel çerçevedeki 100 bin Euro ve 9 aydan az süreli küçük projeler için oluşturulmuştur. Projede Rusya, Kazakistan, Ukrayna ile Kafkas ülkelerinden Ermenistan ve Gürcistan yer almaktadır. Bistro çerçevesinde enerji, insan kaynakları ve çevre koruma konuları ele alınmaktadır. 2000-2006 yılları arasında 3 milyonu Rusya’ya olmak üzere 8 milyon Euro’luk bir bütçe ayrılmıştır. Echo Programı; İnsani yardım yapmak amacı ile oluşturulmuş ve zaman içinde gereği azaldığından miktarı da düşmüştür. 1995’te 27,47 milyon Euro’luk yardım 2000’de 3,25 Euro’ya düşmüştür.237