Topluluk bütçesi, Topluluğun mali boyutunu ifade etmekten de öte bir anlam taşımaktadır. Lokomotif ülkelerin bütçeye katkıları ve bütçenin harcanması konusunda yaşadıkları şiddetli tartışmaların kamuoyunda AB’nin yakın geleceği hakkında endişeler yaratması, bu yaklaşımı destekler yöndedir.
3.5.1. AB Bütçesi
Topluluk bütçesi geçerli olduğu mali yıla ilişkin topluluk gelir ve giderlerini tahmin eden ve bunların gerçekleştirilip uygulanmasına izin veren bir hukuki tasarruftur. 1 Temmuz 1967 Füzyon Anlaşması ile AKÇT ile AET ve AAET’nin
270 Karluk, s. 398.
271 Tekinalp/Tekinalp, Avrupa Birliği Hukuku, Güncelleşmiş 2. Baskı, İstanbul,2000, s.558.
272 Madde 154–1: 14 ncü ve 158 nci maddelerde yer verilen hedeflerin gerçekleşmesine katkıda bulunmak ve
Birlik vatandaşlarının, ekonomik operatörlerin, ayrıca bölgesel ve mahalli toplulukların, sınırı olmayan bir iç alanın oluşturulmasından kaynaklanan avantajlardan tam olarak yararlanabilmelerine imkan tanımak için, Topluluk, ulaştırma, telekomünikasyon ve enerji altyapıları sektörlerinde Trans-Avrupa ağlarının kurulmasına ve geliştirilmesine katkıda bulunur.
273 Repertoıre of the Acquıs Communautaıre Energy and Transport, (31 December 2004), European Commıssıon
Dırectorate General of Energy and Transport.
birleştirilmesinin doğal sonucu olarak, bu üç topluluğun bütçelerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur.275
Uluslararası kimliğe sahip olan, AB bütçesi diğer uluslararası kuruluşların bütçelerinden∗ farklıdır. AB Bütçesi, üye ülkelerin pek çok alanda egemenlik haklarını sürdürmeleri nedeniyle üyelerinin bütçelerine∗∗ oranla oldukça küçüktür. İlk 12 yıl üyelerin katkıları ile sürdürülen faaliyetler 1970’den sonra öz kaynaklar sistemi ile finanse edilen bütçenin gider kalemlerinin önemli bir kısmı ortak tarım politikaları ve yapısal fonların harcamalarından oluşmaktadır. Bu bakımdan AB’nin bütçesinde idari harcamaların oranı, diğer uluslararası kuruluşların bütçelerinden farklı olarak çok az yer tutmaktadır. AB, finansman ihtiyaçları için oluşturulan bütçenin gelir kalemlerinde, üye ülkelerin yaptığı katkılar ve vergi kesintileri bulunurken, harcama kalemlerinde AB’nin üye ülkelerde doğrudan yaptığı destekler ve fonlar bulunur. AB’de, 1970’li yıllardan bu yana üye ülke sayısında meydana gelen artış ve ortaya çıkan genişlemelerle birlikte, bütçedeki gelir ve gider kalemlerinde de değişiklikler yapılmış, aşamalı olarak yapılan düzenlemelerle AB’nin bugünkü bütçe yapısı oluşturulmuştur.277
25 Nisan 1962 tarihinde yapılan düzenlemelerle temelleri atılan ve 1964 yılında uygulamaya konulan Ortak Tarım Politikası (OTP)’nın AET Bütçesinden finansmanı, Bütçe harcamalarını önemli miktarda artırmanın yanı sıra, üzerinden 45 yıl geçmesine rağmen, 2007-2013 bütçe planının oluşturulması sürecinde yaşanan çözümsüzlüğün başta gelen etkeni olmuştur. Topluluklar Bütçesi’nin hazırlanması ve kontrolünden Avrupa Parlamentosu sorumlu iken, usulüne uygun harcanmasından Sayıştay∗∗∗ sorumludur. Bütçenin gelir kaynağı başlangıçta üye ülkelerin transferlerinden sağlanmakta iken; 1970 yılından sonra ise üye ülkelerin yardımlarına
275 Karluk, s. 415.
∗ Dünyanın en büyük uluslararası kuruluşlarından Birleşmiş Milletler (BM) gelirleri üye ülkelerin gelişmişlik
seviyesine göre belirlenmektedir. Gelirlerin büyük bir bölümü binaların bakım giderleri ile çalışanların ücretleri gibi yönetim giderleri olarak harcanmaktadır. NATO Bütçesinin gelirleri de buna benzer şekilde temin edilmektedir. Buna karşılık AB’nin kendine ait gelirleri olup bu gelirler komisyonun yürüttüğü politikaların finansmanı için harcanmaktadır.
∗∗ Üye ülkelerin bütçeleri, GSMH’larının % 45-50’si civarında iken, AB Bütçesi Topluluk GSMH’sının % 1-2’si
kadardır. Topluluk bütçesinin kapsamı ve büyüklüğü üye ülkelerin bütçelerine kıyasla son derece kısıtlıdır. Topluluk Bütçesi’nin nisbi küçüklüğü, savunma ve güvenlik gibi büyük harcamalar gerektiren alanlarda, halen üye ülkelerin egemenlik haklarının sürüyor olmasından kaynaklanmaktadır.
277 AB Genel Müdürlüğü, AB ve Türkiye, s.119.
son veren öz kaynaklar sistemi uygulamaya konmuş ve 1971 yılından sonra genel bir bütçe olma özelliğini kazanmıştır.278 AB Bütçesi’nin gelir kaynakları, geleneksel vergiler olarak adlandırılan gümrük vergileridir. Topluluğun genişlemesinin ve Topluluk ortak politikalarının önceliklerinin farklılaşmasının etkisiyle AB Bütçesi’nin Harcama Kalemleri biçimsel ve hacimsel olarak değişime uğramıştır. Ortak Tarım Politikası çerçevesinde yapılan harcamalar ve Yapısal fonlar AB Bütçesinin iki önemli harcama kalemidir.∗ Bu iki harcama alanı AB Bütçesinin ortalama yüzde 80’i kadardır.279 Sanayileşmiş ülkeler, bütçeye net verici iken,
sanayisi daha küçük ülkeler ise net alıcı durumundadırlar Topluluk bütçesinden en büyük payı İspanya ve Fransa almakta olup; bu ülkeleri Almanya, İtalya ve İngiltere takip etmektedir. Bu ülkelerin bütçeye katkısı aldığı miktardan fazladır. Bütçeye en büyük kaynak aktarımı her dönem Almanya’dan sağlanmıştır. 1985 yılına kadar net alıcı olan İtalya, sanayisindeki gelişmeler nedeniyle net verici ülkeler arasına girmiştir. Hollanda da 1991 yılına kadar net alıcı bir ülke iken, günümüzde net verici bir duruma gelmiştir.
3.5.2. AB 2006 Bütçesi
Toplam yedi yılı kapsayan 2000-2006 mali perspektifi∗∗ (financial perspective) kapsamında oluşturulan, AB 2006 mali yılı bütçesi 121 milyar Euro’dur.280 Bütçenin yüzde 39’u rekabet ve uyum, yüzde 36'sı doğal kaynaklar, yüzde 11'i Kırsal Kalkınma ve Çevre, yüzde 1'i Vatandaşlık özgürlük güvenlik ve adalet, yüzde 7'si küresel bir aktör olarak AB’ne ve yüzde 6'sı idari harcamalar gibi
278 Nevzat Güran, Uluslararası Ekonomik Bütünleşme ve AB, 2.baskı, Anadolu Matbaacılık, İzmir, 2000, s.101. ∗ Ortak Tarım Politikasından Kaynaklanan Harcamalar (Avrupa Tarımsal Garanti ve Yönverme Fonu-Garanti
Bölümü) Yapısal Politikalardan Kaynaklanan Harcamalar (Yapısal Fonlar ve Uyum Fonu) Diğer Harcamalar Kalkınma İçin İşbirliği Programından Kaynaklanan Harcamalar Araştırma ve Enerji Harcamaları Üye Ülkelere Geri Ödemeler, Yardım, Kredi ve Kredi Garantileri İdari Harcamalar Bu Tüzükle; -Şeker üreticilerinden Pazar düzenlemelerini desteklemek amacıyla alınan şeker ve glikoz üretim vergileri, -Şeker depolama vergileri adı altında vergi alınması kararlaştırılmıştır. Şeker vergilerinin Bütçedeki payı % 1,7 civarında olup şeker üreticisi ülkelerin katkı payları daha yüksektir.
279 Karluk, s.336.
∗∗ 2000-2006 mali perspektifinin ardından uygulanacak 2007-2013 mali perspektifi hala tartışılmakta olup
üzerinde uzlaşılamamıştır.
diğer konulara tahsis edilmiştir. AB 2006 bütçesi, sekiz ana başlık∗ altında 30 farklı politika alanından oluşmuştur.281
3.5.3. AB Bütçesinde Enerjinin Analizi
Topluluk bütçesinin BM veya NATO gibi diğer uluslararası bütçelerden farklı bir yapıda olması ve enerji politikalarında üyelerin egemenlik yetkilerini Topluluğa devretmemeleri Topluluk bütçesinin yapısını ve hacmini etkilemektedir. Topluluk üyesi ülkeler kendi belirledikleri enerji politikası önceliklerine göre iç enerji yatırımlarını kendi bütçelerinden finanse ettiklerinden Topluluk bütçesinde bu tarz harcamalar görülmemektedir. Savunma harcamalarına benzer şekilde Topluluk bütçesinde bulunmayan enerji harcamaları nedeniyle üye ülkelerin bütçeleri Topluluk bütçesinden daha büyüktür.Ancak yine de AB 2006 bütçesinin, AB enerji politikası ile doğrudan veya dolaylı olarak ilintili olduğu değerlendirilen doğal kaynaklara yüzde 36'sı, Çevre konularına (Kırsal Kalkınma ile birlikte) yüzde 11'i, küresel bir aktör olarak AB’ne yüzde 6'sı olmak üzere bütçenin toplam 53’ünün,282 yani 121.2 milyar Euro’luk toplam bütçenin283 43.7 milyar Euro’sunun tahsis edilmesi ve buna üye ülkelerin kendi bütçelerinden tahsis ettiği rakamların ilave edileceği dikkate alındığında, AB’nin enerji konularında önemli miktarda harcamalar yaptığı tespit edilebilir.