AB ÜYESİ OLMAYAN BAZI AVRUPA ÜLKELERİNİN ENERJİ

Enerji konusunda yapılan değerlendirmelerde ülkeler veya siyasi oluşumlar gibi ulusal sınırlarla çevrilmiş belli bölgeler yerine, üzerinde çalışılan ülke veya bölgenin içinde bulunduğu coğrafyanın tümünün dikkate alınması gerekmektedir. Enerji arzının sağlanabilmesi adına enerji şebekelerinin çok uluslu bir yapıda oluşturulması ve enerji tüketiminden kaynaklanan çevre etkilerinin çok uzak mesafelerde görülebilmesi dikkate alınarak, Topluluk üyesi olmayan ancak enerji pazarında etkisi olan, Kıt’a Avrupa’sındaki AB üyesi olmayan bazı ülkelerinde enerji pazar ve politikalarına değinilmesi gerekir.

2.1.4.1. Norveç’in Enerji Pazarı ve Politikası

Norveç, ABD ve Meksika’dan sonra OECD ülkeleri arasında en büyük üçüncü petrol üreticisi ve en büyük ihracatçısı ülkedir. AB’nin doğal gaz ithal ettiği üçüncü ülke (Rusya ve Cezayir’den sonra) Norveç’tir. Norveç’in hem Dünya hem de AB enerji pazarında önemli etkisi bulunmaktadır. Petrol ve doğal gaz, fiyatlara bağlı kalmak şartıyla, Norveç’in toplam GSYH’sının yüzde 16’sını oluşturmaktadır. Norveç’te petrol üretiminde düşüş başlamıştır. Norveç hükümetinin, petrol fiyatlarını artırmak için 1986, 1998 ve 2002’de üç kere üretim kısıtlaması yoluna gitmesi uluslararası alanda hoşnutsuzluk yaratmıştır. Norveç doğal gaz piyasasını serbestleştirme sürecini başlatmıştır. Hükümetin gaz piyasasını düzenlemekte kullandığı Doğal gaz Uzlaşma Komitesi (Gas Negotiations Committee,GFU) 1 Ocak 2002 itibariyle söndürülmüştür. İşletmeler kendi doğal pazarını kurmakta serbest olsa da, Statoil hala Norveç doğal gaz ithalatının üçte ikisini karşılamaktadır. 159

Norveç, Dünyada en fazla elektrik tüketen ülkelerden birisidir. Norveç’in neredeyse tüm elektrik üretimi hidrolik enerjiden karşılanmaktadır. Yeni bir hidroelektrik santrali yapılması beklenmese de özellikle çevre baskısı nedeniyle doğal gazla çalışan elektrik santrallerinin yapımı için projeler bulunmaktadır. Norveç elektrik pazarı 1991’de reform edilmiş olmasına rağmen santraller hala

159 _{IEA Commends Norway's Energy Policy, Stresses The Country's Key Role In International Energy Security}

özelleştirilememiştir. Toplam elektrik üretim kapasitesinin yüzde 57’si kamunun kontrolündedir. Norveç enerji pazarının düzenlenmesinden Enerji ve Su Kaynakları Bakanlığının Enerji ve Düzenleme Dairesi (Energy and Regulation Division of the Energy and Water Resources Department) sorumludur. Kyoto Protokolü kapsamında Norveç, gaz emisyonlarını 2008-2012’ye dek 1990 seviyesinden yüzde 1 oranında düşürmeyi taahhüt etmiştir. Enerji vergisi, 1991 yılından beri çevre konusunda Norveç hükümetinin kullandığı en önemli enstrüman olmuştur. Artan elektrik tüketimi nedeniyle, Norveç, enerji etkinliği ve yenilenebilir enerji konularına daha fazla önem vermeye başlamış, 2002 Ocağında, bu konuda faaliyet göstermek üzere Enova160 isimli bir ajans kurmuştur. Norveç’in enerji üretim potansiyeli, AB’nin enerji ithalat bağımlılığı ile birleşince doğal olarak Topluluk Norveç’le oldukça yakın ilişki içerisinde olmak durumundadır.161 Bu kapsamda, Topluluğun enerji politikasının kuzey boyutu (Northern Dimension)∗ olarak ifade edilen bir program162 bulunmaktadır. Bu programın amacı, AB enerji politikasını kuzey boyutu ile bütünlemektir. Program ile AB Komisyonu enerji politikasının kuzey boyutunun güçlenmesini ve bu sayede AB enerji politikası hedefleri arasında bulunan enerji arz güvenliği rekabet ve çevre konularında başarı sağlanmaya çalışmaktadır.

Tablo 47 Norveç’in Enerji Potansiyeli (Mtoe)

2005 2010 2020 2030

Norveç’in Enerji

Potansiyeli _{Üretim Tüketim Üretim Tüketim Üretim Tüketim Üretim Tüketim}

Katı Yakıtlar 0.47 1.06 0.47 0.97 0.43 0.80 0.33 0.57 Petrol (MTEP) 165.47 6.85 161.57 8.98 121.96 9.30 80.29 9.24 Doğal Gaz 57.60 4.57 74.35 5.89 95.37 7.56 112.10 8.89 Nükleer Enerji 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 Elektrik - -1.63 - -1.63 - -1.63 - -1.63 Yenilenebilir.Enerji 13.65 13.65 13.89 13.89 15.08 15.08 16.19 16.19 Toplam 237.19 26.49 250.29 28.11 232.84 31.11 208.91 33.26

Kaynak: European Commission,European Energy and Transport Trends to 2030, January 2003, s.204.

160 _{Enova, Background and Status, http://www.enr-network.org/5_Enova_eb03.pdf (2 Aralık 2005).} 161 _{The Northern Dimension of European energy Policy.}

http://europa.eu.int/scadplus/leg/en/lvb/l27031.htm (18 nisan 2006).

∗ _{Coğrafi olarak Kuzey Boyut (Northern Dimension)’un kapsamına giren alan İzlanda’dan başlayarak Kuzey Batı}

Rusya ve Norveç kıyılarından Baltık denizinin kuzey ve güney sahilleridir. Kuzey Boyut konsepti, Baltık denizine ve Kuzey Batı Rusya’daki ülkelerle Kaliningrad’ı kapsar. Bölgenin nüfusu yaklaşık 140 milyondur. Bölgenin kendine has iklim, doğal kaynak, endüstriyel yapı ve demografik özellikleri bulunmaktadır.

162 _{Commission Communication of 8 November 1999 - Strengthening the Northern Dimension of European}

Aynı zamanda bu program AB’nin bölgedeki enerji eylemlerinin etkinliğini artırmayı da hedeflemektedir. Üretim fazlası zamanla azalsa da, Norveç’in enerji ihraç eden ülke durumunda bir değişiklik olmayacağı Tablo-47’de görülmektedir.

2.1.4.2. İsviçre’nin Enerji Pazarı ve Politikası

İsviçre’nin enerji politikası Federal Anayasanın 89. maddesi çerçevesinde163 oluşturulmuştur. Enerji politikasının hedefleri, yeterli arz, farklı enerji kaynakları arasında dengenin sağlanması, maliyet-etkin güvenilir çevre dostu bir enerji yaklaşımı ile enerji etkinliğinin sağlanması olarak ifade edilebilir. İsviçre’nin enerji politikası 2001’den 2010’a kadar olan süre içinde yapılacak düzenlemeleri içermektedir. Bu politika kapsamında kantonlar kendi enerji politikalarını belirlemektedirler. Nükleer enerji konuları ile ulaşımda kullanılan enerji prensip olarak merkezin sorumluluğundayken bina ısıtılması gibi konular Kantonların sorumluluğundadır. Enerji 2000 Eylem Programı (The Energy 2000 Actions Programme,Energy 2000)164 1990’dan beri uygulanan İsviçre’nin enerji politikasının temelini oluşturmaktadır. Program kapsamında artan elektrik tüketiminin artması dikkate alınarak, nükleer enerji kapasitesinin artırılması ve yenilenebilir enerji kaynaklarının daha yoğun kullanılması gibi konular öncelikli olarak ele alınmıştır. Sonuç olarak İsviçre’nin enerji politikası ülkenin fosil enerji kaynaklarından yoksun olmasının olumsuz etkisini azaltmak prensibi ile kurulmuştur.165

Tablo 48 İsviçre’nin Enerji Potansiyeli (Mtoe)

2005 2010 2020 2030

İsviçre’nin Enerji

Potansiyeli _{Üretim Tüketim Üretim Tüketim Üretim Tüketim Üretim Tüketim}

Katı Yakıtlar 0.00 0.27 0.00 0.26 0.00 0.24 0.00 0.27 Petrol (MTEP) 0.00 13.31 0.00 13.03 0.00 12.51 0.00 12.55 Doğal Gaz 0.00 3.45 0.00 4.39 0.00 6.45 0.00 9.10 Nükleer Enerji 6.79 6.79 6.84 6.84 6.78 6.78 2.29 2.29 Elektrik - -0.60 - -0.58 - -0.54 - -0.42 Yenilenebilir.Enerji 5.31 5.31 5.50 5.50 5.52 5.52 6.62 6.62 Toplam 12.09 28.52 12.34 29.44 12.30 30.95 8.92 30.42

Kaynak: European Commission,European Energy and Transport Trends to 2030, January 2003 s.214.

163 _{Sweden Constitution www.finlex.fi/fi/sopimukset/sopsviite/2004/20040089 (20 Aralık 2005).}

164 _{Switzerland PV technology status and prospects http://www.oja-services.nl/iea-pvps/ar02/che.htm (21 Aralık}

2005).

165 _{Energy Policies of IEA Countries Swıtzerland 2003 Review s.19.}

İsviçre enerji bağımlılığı giderek artan ülkelerdendir. Nükleer enerji üretiminin miktarı azalsa da İsviçre’de nükleer santrallerden enerji üretimine devam edileceği öngörülmektedir. Petrol bağımlılığında bir değişim beklenmezken doğal gaz bağımlılığının önemli miktarda artacağı Tablo-48’de görülmektedir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AVRUPA BİRLİĞİ ENERJİ POLİTİKASININ OLUŞTURULMASI VE GELİŞİMİ

AB, Dünyanın en büyük entegre edilmiş iç pazarını oluşturma gayreti içindedir. Topluluk enerji pazarının en belirgin özelliği yeterli miktarda fosil enerji rezervlerine sahip olmamasına rağmen, yerkürenin en yüksek enerji tüketim oranlarından birisine sahip olmasıdır. Topluluk enerji tüketimi her geçen yıl daha da artarken yeni enerji formlarına yönelinilmesi ve mevcut kaynakların daha etkin kullanılması gibi gayretler yetersiz kalmaktadır.