AB’nin enerji piyasasının ithalat bağımlısı özelliği ilerideki yıllarda etkisini daha fazla gösterecektir. Boru hatları projelerinin gerçekleştirilmesinin ve enerji ithal edilen merkezlerin siyasi etkinlik altında tutulmasının önemi gün geçtikçe artmaktadır. Tablo-49’da verilen 2030 yılına kadar Topluluğun enerji üretim ve talep miktar öngörüleri incelendiğinde üretim miktarlarında önemli düşüşler olması beklenirken enerji talebindeki artış tespit edilecektir.
Tablo 49 Avrupa Birliğinde (AB-25) Birincil Yakıt Talep Öngörüsü (MTEP)
2010 2020 2030 Üretilen Yakıt Cinsi
Üretim Talep Üretim Talep Üretim Talep
Katı Yakıt 152,3 243 124,1 252 101,6 296 Sıvı Yakıtlar 131,5 655 102,5 678 86,4 685 Doğal Gaz 196,9 510 147,6 598 117,1 630 Nükleer 245,4 245 213,7 214 185,2 185 Yenilenebilir 132,9 133 151,5 152 169,6 170 Toplam 859 1788 739 1895 660 1968
Kaynak: European Commission, European Energy and Transport Trends to 2030, January 2003 s.44 ve 111∗
AB enerji politikasının temel hedeflerinden birisi, piyasaların küreselleşmesi ve giderek şiddetlenen uluslararası rekabet karşısında AB Enerji İç Pazarı'nın tamamlanmasıdır. Kurucu antlaşmalar, kömür ve petrol ürünlerinin
serbestçe ve kısıtlamasız dolaşabildikleri bir Tek Pazar kurulmasının yasal zeminini hazırlamış olsa da, şebekeler içinde taşınması ve dağıtılması gerekli olan doğal gaz ve elektrik için aynı ifadeleri kullanmak zordur. AB'de elektrik üretimi, genişlemeden önce monopol bir piyasa ve 15 ayrı ulusal pazara dayalı iken genişleme sonrası 25 ayrı ulusal pazardan oluşmuştur. Teknolojik değişim nedeniyle, ulusal politika hedefleri korunarak, elektrik sektörünün de rekabete açılması gayretleri başladı. Elektrik tek pazarı ile herhangi bir üreticinin, AB içinde herhangi bir yerde yeni bir enerji santrali kurmasına ve elektrik üretmesine izin verilmesine imkan sağlanacak, lisanslama usulleri şeffaf ve etkili olacaktır. Şekil-6’da 2010’da yenilenebilir enerji ile üretilmesi hedeflenen elektrik üretim hedefi verilmiştir. Ayrıca büyük ve orta boy elektrik tüketicileri, elektriği nereden alacaklarını seçme imkanına sahip olması hedeflenmektedir. AB üyesi her bir ülkenin yaptığı düzenlemelerin amacı enerji üreten ve dağıtan şirketlerin istikrarlı faaliyet göstermelerini ve tüketicilerin lehinde olacak şartlarda enerji hizmeti sağlamalarıdır. AB Komisyonu, Avrupa enerji pazarındaki enerji darboğazlarını ve enerji arz engellerini yakından izlemektedir.166
Şekil 6 AB Üye Ülkeleri Yeşil Elektrik (Green Electricity) Hedefleri (Toplam elektrik
tüketiminde 2010 hedefine göre AB-25, yüzde oranı )
Kaynak: Energy and transport: Report 2000-2004, European Commission, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2004, s. 91.
AB Doğal Gaz İç Pazarı, gaz talebinin hızlı büyümesi ile şekillenmektedir. Elektrik sektörüne benzer şekilde, doğal gaz piyasası üye sayısı kadar ulusal piyasadan oluşmuştur. Doğal gaz piyasasına genelde tekeller hakimdir. AB'nin doğal gaz tüketiminin yüzde 85'ten fazlasını Topluluk
üyesi 5 devlet∗ tüketmektedirler. Yunanistan ve Portekiz’de doğal gaz kullanım oranı giderek atmaktadır. Finlandiya, AB'nin doğal gaz şebekesine bağlı değildir. Aralık 1997'de, Enerji Konseyi tarafından doğal gaz iç pazarı kurulması ve doğal gaz piyasası için yeni ortak çerçeve esnek bir düzenleme yapılması kararlaştırılmıştır. Petrol pazarı iç pazarda en büyük paya sahiptir. AB enerji politikasının hedeflerinden birisi, petrolü başka enerji biçimleriyle ikame etmeye çalışmaktır. AB, Avrupa Ekonomi Sahası içinde hidrokarbon arama, keşif ve üretim faaliyetlerinde (üçüncü ülke şirketleri dahil) bütün şirketlere ayrımcı olmayan erişim imkanı sağlamıştır. Petrol ürünleri üzerindeki tüketim vergileri, enerji iç pazarının temel taşlarından biri olarak kabul edilmiştir. Çoğu ürünler için, asgari vergi düzeyi, ürünün yakıt veya ısınma amaçlı olarak kullanılmasına göre değişmektedir. AB'de ilk enerji iç pazarı, 1952 yılında AKÇT Antlaşması ile kurulmuş olan kömür pazarıdır. Elli yıldan beri başarıyla uygulanmakta olan bu antlaşmanın süresi, 23 Temmuz 2002'de sona ermiştir. 1952’den beri, AB devletleri arasında kömür ticareti herhangi bir kısıtlamaya tabi olmamıştır. Çevresel etki, düşük verim, çıkarma maliyetini yüksekliği, kömür gibi sektörlerde çalışanların sosyal sorunları gibi önemli dezavantajlara sahip bir pazardır. AB'ndeki yüksek rezerv miktarları dikkate alınırsa, katı yakıtlar Topluluk için enerji arz güvenliği adına önemli bir role sahiptir. Üstelik, AB elektrik üretiminin yüzde 30'a yakın bir bölümü kömürden sağlanmaktadır. Şekil 7 AB’nde Rüzgar Enerjisi Yıllara Göre Elektrik Üretimi (GW) Kapasite- Maliyet
Mukayesesi (eurocent/kWh)
Kaynak: Energy and transport: Report 2000-2004, European Commission, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2004, s.91.
AB içinde halen kömür üreten sadece üç ülke Birleşik Krallık, Almanya ve İspanya’dır. İthal kömürün yerli kömürden çok daha ucuz olması ve doğal gaz kullanımının yaygınlaşması nedeniyle üretim oranları giderek azalmaktadır.167 Fosil yakıtların arz güvenliğinin sağlanamaması ve çevre baskısı nedeni ile Topluluk yenilenebilir enerji kaynaklarına büyük önem vermektedir. Ticari kullanımı için yeterli teknolojik gelişme sağlanamayan yenilenebilir enerji kaynaklarından faydalanma konusunda AB üyeleri önemli aşamalar kaydetmiştir. Örneğin Danimarka toplam elektrik enerjisinin yaklaşık yüzde 15’ini rüzgardan elde ederek oran olarak Dünyada birinci sıradayken, Almanya da (2000 yılındaki verilere göre) yıllık yaklaşık 6 bin megawatt elektrik üretimiyle rüzgar enerjisi kullanımında açık ara farkla lider ülke konumuna sahiptir. AB ilk deniz üstü (off-shore) rüzgar çiftliği 5 MW güçle, Danimarka’da Lolland adası yakınında kurulan Vindeby rüzgar çiftliğidir. İngiltere ve İsveç’tekilerle birlikte şu anda çalışır durumda olan 12 MW’lık deniz üstü rüzgar santrale sahip Avrupa’da, deniz üstü kurulu gücün kısa zamanda 180 MW’a çıkarılması planlanmıştır. 2030 yılında Avrupa’da 100 bin MW’a çıkması hedeflenen rüzgar kurulu gücünün deniz üstü payının yüzde 25’ten az olmayacağı beklenmektedir.168