Avrupa Enerji Şartı

Avrupa Enerji Şartı (Energy Charter Treaty, ECT) 1991 yılında Lahey'de imzalanmış olup 38 ülke ve AB tarafından onaylanmıştır. Şart ile ulaşılması beklenen başlıca hedefler, arz güvenliğini arttırmak, enerji üretimi, dönüşümü, taşınması, dağıtımı ve kullanımının verimliliğini en üst düzeye çıkarmak ve çevre problemlerini en aza indirgemektir. Bu hedeflere ulaşmak için ilk eylem, eski Sovyetler Birliği ülkelerine, sermaye ve teknoloji transferi oldu. Bu kapsamda, Nisan 1998'de, Enerji Şartı Antlaşması ve Enerji Verimliliği üzerine bir Protokol yürürlüğe girmiştir.194 Soğuk Savaş döneminin sona ermesi ile enerji, her iki tarafın karşılıklı çıkarları Doğu ile Batı arasında yakınlaşma aşamasında en dikkate değer sektörlerden birini oluşturmuştur.195 Enerji bağımlısı olan Avrupa ülkeleri, üretici Bağımsız Devletler Topluluğu ülkelerinden güvenli petrol ve gaz arzının sağlanmasında çıkarlarını görürken, Rusya ve SSCB ardılı ülkeler, Batılı büyük şirketlerin sağlayabileceği enerji üretme potansiyellerini artıracak yatırımlara ihtiyaç duymaktaydı. Bu kapsamda yürütülen müzakereler sonucunda, 17 Aralık 1994’te Lizbon’da 50 ülke ve AB Enerji Şartı’nı imzalamışlardır. Bu anlaşma, imzacı ülkeler için, enerji ticareti, şirketlerin enerji yatırımları, transit konuları, anlaşmazlıkların çözümü ve enerji yeterliliği konusunda işbirliği alanlarında uluslararası kodifikasyonu gerçekleştirmiştir. AB Enerji Şartı, SSCB’nin dağılmasından sonra kurulan ülkeleri, daha önce planlı ekonomiyle yönetilmekte olan Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleri ile OECD ülkelerini (ABD, Kanada, Meksika ve Yeni Zelanda hariç) bir araya getiren ilk anlaşmadır.∗ AB Enerji Şartı’nın ulusal enerji politikalarını belirlemek gibi bir hedefi yoktur, bir kredi kuruluşu değildir ve enerji üreticisi

194 _{Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, AB Enerji Politikası, s.6.}

195 _{Esra Demir, ”Enerji Şartı Anlaşması”, http://www.mfa.gov.tr/turkce/grupe/ues-8/enerji.htm (17 Aralık 2005)} ∗ _{AB Enerji Şartı’nı imzalayan ülkeler; Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Avustralya, Azerbaycan, Belarus,}

Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Ermenistan, Estonya, Finlandiya, Fransa, GKRY, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Japonya, Kazakistan, Kırgızistan, Letonya, Lihtenştayn, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta, Moldova, Moğolistan, Norveç, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya, Slovakya, Tacikistan, Makedonya, Özbekistan, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna ve Yunanistan’dır. Avustralya, Belarus, İzlanda, Norveç ve Rusya henüz AB Enerji Şartı’nı onaylamamışlardır. Rusya, AB Enerji Şartı’nı onaylamak için Duma’nın AB Enerji Şartı Transit Protokolü müzakerelerinin sonuçlarını beklediğini ileri sürmektedir. Türkiye, Enerji Şartı Anlaşmasını 17 Aralık 1994’te Lizbon’da imzalayarak, Enerji Şartı Anlaşması’nı onaylayan 42. ülke olmuştur. ABD, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayir, Çin, Fas, Kanada, Katar, Kuveyt, Umman, Suudi Arabistan, Tunus, Venezuela, Yugoslavya, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), Uluslararası Enerji Ajansı, OECD, BM Avrupa Ekonomik Komisyonu (UN-ECE), Dünya Bankası, Dünya Çalışma Örgütü, Baltık Denizi Bölgesel Enerji İşbirliği (BASREC), Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü, Avrupa Yatırım Bankası, Elektrik Enerjisi Konseyi, Enerji Şartı Konferansı’na gözlemci olarak katılmaktadırlar.

ülkelerdeki projeleri finanse etmek gibi bir görevi de bulunmamaktadır. Enerji ağlarının özelleştirilmesini veya üçüncü taraflara açılmasını empoze etmemektedir. Enerji kaynakları üzerinde ulusal egemenliği kabul etmekte ve ulusal hükümetlerin, enerji üretim alanlarını seçme, rezervlerin ve kaynakların geliştirilmesinde izlenecek politikaları belirleme, mali politikaları tespit etme ve üretim ve arama çalışmalarına katılma konusunda karar alma haklarını teyit etmektedir. Enerji Şartı Anlaşması’nın amaçları aşağıda sıralanmıştır:196

- Enerji arzı güvenliğinin artırılması.

- Enerji üretimi, çevirimi, taşınması, depolanması, dağıtımı, iletimi ve kullanımındaki verimliliğin en yüksek seviyeye ulaştırılması.

- Enerji güvenliğinin güçlendirilmesi ve çevresel sorunların en aza indirilmesi. - yatırımların teşviki ve korunması, enerji ticaretinin serbestleştirilmesi. - uluslararası ve ulusal sermaye piyasalarına erişme.

AB Enerji Şartı’nın yatırımlarla ilgili maddeleri temel olarak enerji sektöründeki yatırımlara ilişkin ticari olmayan riskleri minimuma indirmeye yöneliktir. Yabancı yatırımlara yerli yatırımlarla aynı koşulların uygulanması öngörülmektedir. Anlaşma halihazırda, bu kuralın varolan yatırımlara uygulanmasını düzenlemektedir. AB Enerji Şartı başlangıçta GATT’ın ticaret rejimi esas alınarak düzenlenmiştir. 1998 Nisan’ında Anlaşma’da yapılan bir değişiklikle ticarete ilişkin esaslar, Dünya Ticaret Örgütü kural ve uygulamaları ile paralel hale getirilmiştir. Temel olarak, ayrımcılık yapılmaması, şeffaflık ve uluslararası ticaretin aşamalı olarak serbestleştirilmesi taahhütlerini içeren ticaret rejimi, halihazırda Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan 10 ülke∗ için de, örgütün ilke ve uygulamaları ile yakınlaşmaları açısından önem taşımaktadır. Enerji Şartı’nın transitle ilgili maddeleri, transit özgürlüğü prensibi temelinde ayrımcılık yapılmaması ilkesine dayanarak, enerjinin iletiminin kolaylaştırılmasına yöneliktir. Enerji Verimliliği ve İlgili Çevresel Boyut Protokolü 1994 yılında Enerji Şartı ile birlikte imzalanmıştır. Enerji verimliliğinin artırılması ve enerji kullanımının çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltılması için üye devletlerin açık politik hedefler belirlemeleri

196 _{Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği, AB Enerji Politikası, s.8.}

∗ _{Arnavutluk, Azerbaycan, Belarus, Bosna Hersek, Kazakistan, Özbekistan, Rusya, Tacikistan, Türkmenistan,}

öngörülmektedir. AB Enerji Şartı, yatırımcı ile anlaşmaya taraf devletler arasında yatırımlara ilişkin uyuşmazlıklarla, devletler arasında AB Enerji Şartı’nın yorumlanması ya da uygulanmasına yönelik uyuşmazlıkların giderilmesi için mekanizmalar∗ öngörmektedir. Enerji Şartı’nın ana organı olan Enerji Şartı Konferansı senede iki kere toplanır. Oydaşma genel kural olmakla birlikte, bütçe konularında oydaşma sağlanamadığı takdirde, nitelikli çoğunlukla (katkılarının toplamı AB Enerji Şartı bütçesinin en az 3/4’ünü oluşturan devletlerin oyu) karar verilir. Oy birliği veya nitelikli çoğunluk gerektirmeyen kararlar basit çoğunlukla alınır.197 Enerji Şartı’nın işbirliği için ortak bir yasal çerçeve oluşturulması temel hedefine henüz ulaşılamamıştır. DTÖ üyesi olmayan ülkelerin, DTÖ kurallarını uygulamasına yardımcı olmuştur. AB Enerji Şartı, enerji alanında doğu-batı koridoru olmak hedefini benimsemiş Türkiye için önemli bir platform∗∗ olarak kabul edilmektedir.198