TımıĢvar Sancağında Dini Görevliler

Tımışvar Sancağına ait tapu tahrir defterlerini incelediğimizde bölgede bulunan cami, mescid, zaviye gibi toplumsal ihtiyaçlara cevap veren kurumlarla ilgili bir kayıt bulunmamaktadır. Yalnızca mahalle isimlerinden bu bölgede kurulan cami ve mescitlerden haberdarız. Bu kısımda, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde Maliyeden Müdevver Defterleri serisinde 15683 numaralı 27 Temmuz 1595 tarihli (H. 20 za 1003) defter ile BOA MAD.d. 3906 numaralı Aralık-Ocak 1590-1591 (H. gurre-i Rebîulevvel sene 999) tarihli ruznamçe defterinden yararlanarak Tımışvar Sancağında yer alan camilerde Mütevelli, hatib, müezzin, katib gibi görevlileri ve aldıkları yevmiyeleri inceleyeceğiz.

Tımışvar şehrinde ‗‗Vaz’ıfe-i horân-ı câmi’-i şerîf-i Enderûni-i Tımışvar’’ kaydı altında Tımışvar şehrinde Kalenin dış tarafında bulunan caminin vazifelilerine ve bunların aldıkları yevmiyelere baktığımızda; Camide hatib olarak görevli Mevlana Muhyiddin (ser-mahfil) 10 yevmiye, görevli İmam Muslihuddin 10 yevmiye, müezzin olarak vazifeli Muslihuddin 8 yevmiye, Fazlullah (muʽarrif) 8 yevmiye, Kasım (muʽarrif) 7 yevmiye, Ali (serrâcî) 5 yevmiye, Bayram (veled-i) Hüseyin (kayyum) 5 yevmiye, Derviş (devrhân ?) 2 yevmiye ve Abdüllatif (musalli-i câmi‘-i) 8 yevmiye aldığını kayıtlardan anlıyoruz.543

Tımışvar şehrinde ‗‗Vazîfe-horân-ı câmiʽ-i şerîf der-mahalle-i Seged der-Tımışvar’’ kaydı altında Seged (ada) mahallesinde bulunan camideki görevlileri ve aldıkları

541 7 numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569), 522.

542 7 numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569), 523-524.

543 BOA, MAD.d., 15683. 42-43. Defteri incelediğimizde vazifelilerin akçe cinsinden aldıkları ücret belirtilmemiştir.

117

yevmiyeleri incelediğimizde; Kasım (ser-mahfil) 7 yevmiye, Derviş (ser-mahfil) 3 yevmiye, Osman Halife (el-imâm) 8 yevmiye, Şaban (devrhân) 2 yevmiye, Yusuf (müʼezzin maʽa muʽarrif ve devr) 8 yevmiye, Şaban (müʼezzin) 6 yevmiye, Ahmed (veled-i) Süleyman (kayyım) 4 yevmiye, Murad (serrâcî) 4 yevmiye, Mustafa (veled-i) Hızır (devrhân ?)544

ve Seyyid Salahuddin (müʼezzin-i salâ) 3 yevmiye almaktadır.⁵⁴⁵ Tımışvar şehrinde bulunan Seged mahallesinde aynı camide görevlileri ve aldıkları yevmiye ve ücretleri diğer bir kaynağımız BOA MAD.d. 3906 numaralı defterde tespit etmiş bulunuyoruz. Buna göre Yunus Halife (Vazîfe-i hatîb-i câmiʽ-i şerîf-i m.) 13 yevmiye karşılığında 1.170 akçe, Hasan Halife (Vazîfe-i el-imâm) 8 yevmiye karşılığında 720 akçe, Mehmed Halife (Vazîfe-i müʼezzin ve cüzʼhân) 8 yevmiye karşılığı 720 akçe, Şaban Halife (Vazîfe-i müʼezzin ve cüzʼhân) 8 yevmiye karşılığı 720 akçe, Mustafa (Vazîfe-i salâhân-ı câmiʽ-i şerîf-i m) 3 yevmiye karşılığı 270 akçe, Abdi (Vazîfe-i cüzʼhân) 2 yevmiye karşılığı 180 akçe, Ali (Vazîfe-i cüzʼhân) 2 yevmiye karşılığında 180 akçe, Receb Halife (Vazîfe-i cüzʼhân) 2 yevmiye karşılığı 180 akçe, Süleyman (Vazîfe-i el-kayyim) 4 yevmiye karşılığı 360 akçe, Yusuf (Vazîfe-i çerağî) 4 yevmiye karşılığı 360 akçe aldığını kayıtlardan anlıyoruz.546

‘‘An-mahsûl-i iskele-i Tımışvar Vazîfe-horân-ı câmiʽ-i şerîf der-kalʽa-i Tımışvar an-mahsûl-i mukâtaʽa-i Tımışvar’’ kaydının altında Tımışvar kalesinde bulunan camide görevli vazifeliler ve aldıkları yevmiyere baktığımızda; Mevlana Osman (hatîb) 15 yevmiye, Muslihuddin Halife (el-imâm) 10 yevmiye, Derviş Halife (ser-mahfil) 5 yevmiye, Ali Halife (müʼezzin) 7 yevmiye, Sefer Halife (müʼezzin) 6 yevmiye ve Hasan (müʼezzin) 6 yevmiye aldıklarını tespit etmiş bulunuyoruz.547

Tımışvar şehrinin ‗‗Vazîfe-horân-ı mescid-i Enderun’’ kaydı altında mescit de vazifeli görevli ve aldıkları yevmiyeleri incelediğimizde; Abdülkadir (imâm ve hatîb) 12 yevmiye, Yusuf (müʼezzin) 4 yevmiye ve Hacı Abdüllatif (muʽallim) 10 yevmiye yazılmıştır.548

BOA. MAD. 3906 numaralı Tımışvar eyaletine ait ruznamçe defterine göre aynı mescitte vazifeli ve aldıkları yevmiyeleri; Musluhiddin Halife (Vazîfe-i imâm-ı

544

Belgede yevmiye miktarı belirtilmemiştir.

545 BOA, MAD.d., 15683. 43-44.

546 BOA, MAD.d., 3906. 5.

547 BOA, MAD.d., 15683. 41.

548

118

i şerîf-i m.) 5 yevmiye karşılığında 450 akçe, Yusuf Halife (Vazîfe-i müʼezzin-i mescid-i şerîf-mescid-i m.) 4 yevmmescid-iye karşılığında 360 akçe ve Hüseymescid-in (Vazîfe-mescid-i çerakdâr) 4 yevmmescid-iye karşılığında 360 akçe aldığını tespit etmiş bulunuyoruz.549

‘‘Vazîfe-horân-ı câmiʽ-i şerîf-i Hâssa der-Parkan-ı Bîrûnî-i Tımışvar’’ olarak kayıtlı Tımışvar kalesinde iç kalede bulunan caminin görevlilerini ve aldıkları yevmiyeleri inceleyelim; Ömer (hatîb ve ser-mahfil) 20 yevmiye550

, Hamza (veled-i) İlyas (imâm ve devr) 12 yevmiye, Derviş Halife (muʽarrif maʽa devr) 7 yevmiye551

Mehmed Halife 2 yevmiye, Fazlı (müʼezzin-i câmiʽ devr) 8 yevmiye (Teʼzîn 6, Devr 2), Mustafa (müʼezzin maʽa devr) 8 yevmiye (Müʼezzin 6, Devr 2), Osman (serrâcî) 5 yevmiye, İslam (kayyım) 5 yevmiye ve Mustafa (devrhân) 2 yevmiye almaktadır.552

‘‘Vazîfe-horân-ı câmiʽ-i şerîf-i Kenisa der-mahalle-i Seged der-varoş-ı Tımışvar, an-hazîne-i Dımışvar.’’ kaydı altında Tımışvar varoşunda bulunan camide vazifeli görevli ve aldıkları yevmiyeler; Yusuf Halife (hatîb ve ser-mahfil) 13 yevmiye553

, Mevlana Hacı Hasan (imâm) 8 yevmiye, Halil [veled-i] Hızır (devrhân) 2 yevmiye, Mehmed [veled-i] Mustafa (müʼezzin ve muʽarrif ve devr) 8 yevmiye⁵⁵⁴, Timur (çerakî) 4 yevmiye ve Ahmed Halife (devrhân) 2 yevmiye kaydı tutulmuştur.555

‘‘Vazîfe-horân-ı câmiʽ-i Hâssa der-kalʽa-i Enderun-ı Tımışvar’’ kaydı altında Tımışvar kalesinde bulunan camide vazifeli ve aldıkları yevmiyelere baktığımızda; Halil (imâm) 5 yevmiye, Ramazan [veled-i] Ahmed (müʼezzin)⁵⁵⁶ ve Hüseyin(serrâcî ve kayyım) 4 yevmiye almaktadır.557

‘‘Vazîfe-horân-ı câmiʽ-i şerîf-i hazret-i pâdişâh-ı âlem-penâh hullidet hılâfetühu der-mahalle-i Ramazan Ağa der-nefs-i Tımışvar. An-hızâne-i Tımışvar.’’ başlığı altında Tımışvar şehrinde Ramazan Ağa mahallesinde bulunan caminin vazifeli ve aldıkları yevmiyelere bakalım; Mevlana Hacı Hasan (hatîb) 10 yevmiye, Ahmed (veled-i) Ali (imâm) 7 yevmiye, Hasan (veled-i) Ferhad (müʼezzin) 5 yevmiye, Hasan (veled-i) Ali

549 BOA, MAD.d., 3906. 5.

550 Bu meblağın 15 yevmiyesi Hatîb, 5 yevmiyesi Ser-mahfil olarak aldığı kaydı tutulmuştur.

551

Bu meblağın 5 yevmiyesi Muʽarrif vazifesi için 2 yevmiyesi Devr vazifesi için verildiğini kayıtlardan anlıyoruz.

552 BOA, MAD.d., 15683. 44.

553 Hatîb olarak 10, Ser-mahfil vazifesine 3 yevmiye yazılmıştır.

554

Bu meblağın 4 yevmiyesi Mü‘ezzin, 2 yevmiyesi Muʽarrif ve 2 yevmiyesi Devr vazifesinden almaktadır.

555 BOA, MAD.d., 15683. 44.

556 Yevmiye kısmı boştur.

557

119

(müʼezzin) 3 yevmiye, Mevlana Hamza (ser-mahfil) 4 yevmiye, Ali (devrhân) 1 yevmiye, Hasan (veled-) Ferhad (devrhân ve muarrif) 3 yevmiye⁵⁵⁸, Mehmed (kayyım) 2 yevmiye, Veys (veled-i) Hasan (serrâcî) 1 yevmiye ve Hüseyin (veled-i) Hızır 2 yevmiye aldığını kayıtlardan anlıyoruz.559

BOA. MAD. 3906 numaralı Tımışvar eyaletine ait ruznamçe defterine göre Ramazan Ağa camiinde Muhyiddin (Vazîfe-i hatîb-i câmiʽ-i şerîf-i m) 14 yevmiye karşılığında 1.260 akçe, Şeyh Baki Dede (Vazîfe-i imâm-ı câmiʽ-i m.) 8 yevmiye karşılığında 720 akçe, Hasan Halife (Vazîfe-i muʽarrif ve müʼezzinve cüzʼhân) 8 yevmiye karşılığında 720 akçe, İbrahim Halife (Vazîfe-i müʼezzin-i câmiʽ-i m) 4 yevmiye karşılığında 360 akçe, Muhyiddin (Vazîfe-i cüzʼhân-ı câmiʽ-i mezbûr) 2 yevmiye karşılığında 180 akçe, Mehmed Halife (Vazîfe-i cüzʼhân-ı câmiʽ-i şerîf-i mezbûr) 2 yevmiye karşılığında 180 akçe, Mustafa (çerakdâr-ı câmiʽ-i şerîf-i m.) 4 yevmiye karşılığında 360 akçe ve İbrahim (Vazîfe-i kayyim-i câmiʽ-i şerîf-i m) 3 yevmiye karşılığında 270 akçe almaktadır.560

‘‘Vazîfe-horân-ı taʽâmiyye-i fukarâ-i zâviye-i Mehmed Bey der-nefs-i Tımışvar. An-hazîne-i Tımışvar.’’ kaydının tutulduğu Mehmed Bey zaviyesinde görevlilere baktığımızda; Mehmed (veled-i) Mehmed 8 yevmiye, Hasan (dîvâne) 8 yevmiye ve Pervane (veled-i) Abdullah 8 yevmiye aldığı tespit edilmiştir.⁵⁶¹

BOA. MAD. 3906 numaralı Tımışvar eyaletine ait ruznamçe defterini incelediğimizde ‗ ‗‗Be-cihet-i hademe-i Câmiʽ-i Kebîr’’ kaydı altında camide vazifeli görevliler ve altıkları yevmiye sayısı ve akçe cinsinden aldıkları maaşlar listelenmiştir. Buna göre Osman Halife (imâm ve hatîb-i) 32 yevmiye karşılığında 2.880 akçe, Derviş Halife (muʽarrif ve ser-mahfil-i) 12 yevmiye karşılığı 1.080 akçe, Muslihuddi Halife (müʼezzin ve cüzʼhân) 9 yevmiye karşılığında 810 akçe, Sefer Halife (müʼezzin ve cüzʼhân) 8 yevmiye karşılığında 710 akçe, Hasan Halife (müʼezzin ve cüzʼhân) 8 yevmiye karşılığında 720 akçe, Muslihuddin (cüzʼhân) 2 yevmiye karşılığında 180 akçe, Ali (çerakdâr-ı câmiʽ-i şerîf-i m.) 5 yevmiye karşılığında 450 akçe, Bayram (Vazîfe-i kayyim-i câmiʽ-i şerîf-i m) 5 yevmiye karşılığında 450 akçe, Hacı Abdi (Vazîfe-i

558 Bu meblağın 2 yevmiyesi Devrhâlık vazifesinden, 1 yevmiyesi Muʽarriflik vazifesinden almaktadır.

559 BOA, MAD.d., 15683. 47.

560 BOA, MAD.d., 3906. 5.

561

120

kayyim-i sâni-i câmiʽ-i m.) 5 yevmiye karşılığında 450 akçe, Abdüllatif (Vazîfe-i muʽllim ve musalli-i câmiʽ-i) 1.500 akçe ücret aldığını görüyoruz.562

‘‘Vazîfe-horân-ı câmiʽ-i şerîf-i merhûm Sultan Süleyman Han der-kalʽa-i Pançova. An-hazîne-i Tımışvar.’’ kaydı altında Tımışvar Sancağına tabi Pançova Nahiyesinde bulunan kalede vazifeli görevlileri inceleyelim; (silik) Alaüddin (imâm ve hatîb) 10 yevmiye ve Mevlana Mustafa (müʼezzin ve serrâcî ve kayyım) 6 yevmiye almaktadır.563 ‘‘An-mahsûl-i mukâtaʽât-ı Boğça kalʽa-i Selmenik-i Atîk ve câmiʽ-i şerîf-i Boğça’’ kaydı altında Tımışvar Sancağına tabi Boğca nahiyesinde bulunan kalede görevliler ve aldıkları yevmiyelere bakalım; Yunus (imâm) 6 yevmiye, Osman (veled-i) Mehmed (müʼezzin) 4 yevmiye, Muhyiddin (imâm) 8 yevmiye ve (silik) Halife (müʼezzin) 6 yevmiye aldıklarını belgelerden anlıyoruz.564