Budin Seferi ve Macaristan’da Ġlk Osmanlı Hâkimiyetinin Tesisi

elinde bulunan toprakları yönetmesi, Budin‘in doğrudan Osmanlı hâkimiyetine girmesi ve Erdel‘in Sigismund‘a verilmesi sonucunda üç parçaya bölünmüştür.69

1.1.4. Budin Seferi ve Macaristan’da Ġlk Osmanlı Hâkimiyetinin Tesisi

Habsburg Kralı Ferdinand‘ın, 1540 yılında Szapolyai‘nın ölümünden sonra onun mirasından hak iddia etmesi Macaristan‘ın Osmanlı Devleti tarafından tamamen fethedilmesine neden oldu.⁷⁰ Budin 1541 yılında eyalet haline getirildi. Bu durum, Osmanlı Devleti‘nin Macaristan‘da gevşek tuttuğu siyasetten ayrılmasını ve doğrudan yönetime geçmesini sağladı.71

1541 yılında Budin‘in fethedilmesi, Habsburg İmparatorluğu‘nu Macar sınır bölgelerini güçlendirmeye itmiştir. Habsburg İmparatorlu‘ğu Osmanlı akınlarına karşı köyleri, hendekler ve silahlı birlikler ile güçlendirdi. Buna karşı Osmanlı Devleti ise sınır güvenliğini sağlamak amacıyla topraklarını sancaklara bölmüş, böylelikle tımar sahibi askerler ve sancak beyleri tarafından bölgenin güvenliği sağlanmaya çalışılmıştır.72

1.2. TımıĢvar’ın Fethi Öncesi Bölgenin Siyasi Durumu

1540 yılından itibaren artan Habsburg baskısı, Osmanlı Devleti‘nin elinde bulundurduğu topraklar için açık bir tehdit oluşturmaktaydı. Ferdinand‘ın Erdel‘e karışması, Martunizzi ile Ferdinand‘ın diplomatik iş birliği, Kanuni Sultan Süleyman‘ın Budin ve Erdel‘i Habsburg baskılarına karşı korumak amacıyla Erdel Seferi‘ni başlatmasına neden oldu.73

Budin‘in 1541 yılında Osmanlı hâkimiyetine geçmesi sonucunda Keşiş Georg denetiminde Kraliçe İsabella‘ya Erdel‘in tamamı, sancak beyi olarak Petroviç‘e Macaristan‘ın güneyi, Lippa(Lipova) ve Tımışvar‘ın Banatları ile Marmaros tuz

69 Yaşar Yücel ve Ali Sevim, Klasik Dönemin Üç Hükümdarı Fatih-Yavuz-Kanuni, 171.

70 Suraiya Faroqhi, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, çev. Ercan Ertürk (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010), 50. Kanuni Mohaç Zaferi‘nden sonra iki defa Budin‘e girmesine rağmen Macaristan‘ı direk hâkimiyeti altına almaz, bölgede Habsburg tehlikesinin görülmesi bölgenin doğrudan Osmanlı hâkimiyetine girmesini zaruri kılmıştır. Bkz. Perjes, Mohaç Meydan Muharebesi, 27. Budin‘in fethi ve eyaletin tesisi hakkında bkz. Işık, Mustafa. XVI. Yüzyılda Osmanlı Hakimiyetinde Budin. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2013.

71

Fodor, Macaristan'a Yönelik Osmanlı Siyaseti, 14.

72 Castellan, Balkanların Tarihi, 107.

73 Emecen, Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, 230. Kral Ferdinand‘ın Kanuni Sultan Süleyman‘ın İran Seferinde iken gizlice Erdel meselesine gizlice karışması üzerine yapıldı. Bkz. Yılmaz Öztuna, Kanuni

18

yatakları verilmişti.74

Varad ve Çanad Piskoposluk şehirleri ile Sathmar, Arad, Solnuk ve Bekes Kaleleri Keşiş Georg‘un yönetimine; Tımışvar‘daki Lippa, Logoş, Karansebeş ve Maros Nehri‘nden Tuna Nehri‘ne kadar olan yerler de Petroviç‘in yönetimine bırakılmıştı.75

1.2.1.TımıĢvar’ın Ġlk Fetih TeĢebbüsü

Erdel tahtının arkasındaki adam olan Piskopos Martunizzi 1551‘de Erdel‘i Ferdinand‘a vererek Orta Çağ‘daki Macar Krallığı‘nı yeniden birleştirmiş oldu.76Almanların da Erdel üzerinde nüfuzlarının artması, Budin için de tehlike oluşturmaktaydı. Bu durum Tımışvar‘ın içinde bulunduğu kalelerin alınmasını zorunlu kıldı.77

1541‘de Budin‘in Osmanlı hâkimiyetine geçmesi sonrası Temeş ve Transilvanya bölgesi Kanuni Sultan Süleyman tarafından Peter Petrovics‘e ve Ioan Sgizmund‘a sancak olarak temlik edilmişti. Bu durum bölgeyi Osmanlı hâkimiyetine hazır hale getirdi.78

Tımışvar, Lipova, Çanad, Varad, Beçkerek ve Beçey Kaleleri, Belgrad‘ın karşısında, Budin‘in sağ yanında bulunuyorlardı ve Beç Kalesi Ferdinand‘ın kalelerinden sayılmaktaydı. Söz konusu kaleler Osmanlı topraklarına serhat olduklarından çoğu zaman eşkıya bu kalelere saldırıdan geri kalmıyordu. Özellikle Belgrad ve Semendire‘ye gelecek olan mühimmat yüklü gemilere engel olunuyordu.79

Erdel‘in elde tutulması ve Macar topraklarının geleceği açısından da bu sefer büyük bir öneme sahipti.80

Rumeli Beylerbeyi Sokullu Mehmed Paşa sefere serdar tayin edilince, Rumeli askeriyle birlikte 6 Recep‘te (10 Ağustos 1551) Sofya‘dan hareket ederek81, 22 Recep‘te Belgrad‘a ulaştı.82

Sokullu Mehmed Paşa Belgrad‘dan hareket ederek Sava Irmağı üzerinden Sirem yakasına geçti. Bu esnada İstanbul‘dan gönderilen iki bin yeniçeri ile

74 Nicolae Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Çev. Nilüfer Epçeli (İstanbul: Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2009), 3: 26. Pal Fodor, İmparatorluk Olmanın Dayanılmaz Ağırlığı (İstanbul: Yeditepe Yayınları, İstanbul 2016), 112.

75 Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, 3:40. Emecen, Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, 232.

76 Finkel, Rüyadan İmparatorluğa Osmanlı, 123.

77 Emecen, ‗‗Sultan Süleyman Çağı ve Cihan Devleti‘‘, 9: 512.

78

Pal Fodor, ‗‗Das Wilajet von Temeschwar zur Zeit der osmanischen Eroberung‘‘, Südost-Forschungen 55 (1996): 25.

79 Solakzâde Mehmet Hemdemi , Solakzâde Tarihi (İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 1298), 514 .Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, Haz.Bekir Sıtkı Baysal (Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981), 1: 203. Funda Demirtaş, Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik (Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı, 2009), 568.

80 Emecen, ‗‗Sultan Süleyman Çağı ve Cihan Devleti‘‘, 9: 512.

81 Demirtaş, Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik, 568.

82

19

150 top Sokullu Mehmed Paşa‘nın hizmetine erişti.⁸³ Sokullu Mehmed Paşa kendisine katılan birlikleriyle beraber Sirem bölgesinden hareket ederek 6 Ramazan‘da (7 Eylül 1551) Segedin Ovası geride bırakıldıktan sonra, Beç (Beçey) Kalesi‘ni muhasara altına aldı. Yoğun top ateşine maruz bırakılan Kale Osmanlı birliklerinin tarafından alındı. Sokullu Mehmed Paşa Beç Kalesi‘ne muhafız birlik yerleştirdikten sonra Beçkerek Kalesi üzerine yürüdü. Bu Kale, Osmanlı birlikleri atışa başlamadan aman ile teslim oldu. Beçkerek Kalesi‘nde hakimiyet sağlandıktan sonra Kanalak Parka‘nı kuşatma altına aldı.84

Kanalak Kalesi teslim olup, Çanad Kalesi muhasara altına alındı. Çanad Kalesi de aynı Kanalak Kalesi gibi teslim olduktan sonra sıra Lipova Kalesi‘ne geldi. Lipova Kalesi Batori Andraş tarafından muhafaza ediliyordu. Osmanlı öncü birlikleriyle Lipova öncü birliklerinin karşılaşmasında Osmanlı öncü birliklerinin başarılı olması sonucunda Lipova Kalesi teslim oldu.85

Lipova Kalesi‘nin Osmanlı hâkimiyetine geçmesi üzerine, Ulama Paşa Kale‘ye yerleştirilip, Tımışvar Kalesi üzerine yüründü.86

Lipova Kalesi‘nde hâkimiyet sağlandıktan sonra, Belgrad‘ın 130 km kuzeydoğusunda Temeş (Tımış) Nehri kıyısında bulunan Tımışvar Kalesi kuşatıldı. Burada da geleneksel kale kuşatmasında olduğu gibi metrisler kazılmaya başlandı. Istvan Losanczy‘nin başarılı savunması87, havaların soğuması ve sürekli yağmurların yağması nedeniyle metrislerin suyla dolması sonucu ilk fetih denemesi başarısız oldu88

ve ordu kışlamak üzere Belgrad‘a çağrıldı.

1551 yılında gerçekleştirilen sefer sonrası gelişmelere bakıldığında, Güneydoğu Macaristan‘ın en önemli kalesi olan Tımışvar fethedilemedi. Fethin başarısızlıkla sonuçlanmasından dolayı Habsburg ordusu karşı taarruza geçmiş, Ulama Paşa‘nın da şehit düştüğü savaşta Lipova Kalesi elden çıkmıştır. Segedin‘de ise Habsburg ordusu geri püskürtülmüştür.89

83 Demirtaş, Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik, 568, Solakzâde Mehmet Hemdemi, Solakzâde Tarihi, 514.

84 Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, 1: 203-204.

85 Demirtaş, Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik, 572, Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, 1: 203-204.

86

Demirtaş, Celâl-zâde Mustafa Çelebi, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik, 572. Solakzâde Mehmet Hemdemi, Solakzâde Tarihi, 514.

87 Bilge, Osmanlı’nın Macaristanı, 29.

88 Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, 204.

89

20